مسجد نواب صفوی؛ قدیمی‌ترین مسجد محله دولاب و پایگاه مبارزات فدائیان اسلام

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، دولاب یکی از محله‌های تاریخی تهران است که قدمت بسیار دارد. اغلب تاریخ‌شناسان معتقدند که دولاب از قدیم‌الایام روستا بود. این محله با توجه به پیشینه تاریخی‌اش هویت و داستان‌های محلی شگفت انگیز دارد.

امروز وقتی وارد محله دولاب می‌شوید نام مسجد «پیر» را از کوی و برزن می‌شنوید. مسجد «پیر» در کوچه امیر سلیمانی بنای نسبتاً قدیمی دارد که روی سر در آن نوشته شده: «مسجد شهید نواب صفوی». این مسجد در نگاه اول شبیه سایر مساجد محله است؛ ساختمانی با دیوارهای آجری و در و پنجره‌های آهنی سبز رنگ که در یک طبقه واقع شده است. 

نوشته تابلوی سردر مسجد، تاریخ ۱۲۵۵ هجری قمری را نشان می‌دهد اما خود اهالی معتقدند، زمان ساخت آن را کسی به یاد ندارد. حیاط کوچک مسجد حدود چهار پنج مترمربع است. چند پله که به سمت پایین بروید، شبستان و محراب ۲۰۰‌ مترمربعی قرار دارد. نمای این مسجد کهنه و فرسوده نیست. حداقل سنگ‌های مرمری که به دیوار نصب شده اجازه نمی‌دهد تصور کنی مسجد قدمت نزدیک به دو قرن دارد اما مسجد «پیر» نخستین و قدیمی‌ترین مسجد محله دولاب است. نخستین تصویرهای اهالی از نمای مسجد، بنایی خشتی و گلی با در چوبی و زمینی پوشانده از حصیر است. حدود ۵۰ سال قبل بنای مسجد را بازسازی کردند که به شکل امروزی درآمد.

در محله دولاب درباره مسجد «پیر» چند روایت محلی متفاوت وجود دارد که معروف‌ترین آنها می‌گوید زمانی در محله هیچ‌گونه بنایی وجود نداشت و بیابانی بود و محله به مکان دور از آب شهرت داشت. آن زمان فقط تعداد محدودی کاروانسرا در محله وجود داشت که مسافران و زائران چند روز در آن اطراق می‌کردند. روزی یک فرد پیر مسلمان و مؤمن واقعی به یکی از کاروانسراها می‌آید و متوجه می‌شود که اطراف کاروانسرا مسجدی وجود ندارد. به همین دلیل در اطراف کاروانسرا یعنی همین مکان بنای اولیه مسجد توسط این فرد پیر زده می شود و اطراف آن ساکن می‌شود. به مرور با ساخت مسجد بر تعداد جمعیت ساکن اطراف آن افزوده می‌شود و چون آن پیر از نخستین ساکنان محله بود و به پیر دولاب شهرت داشت مسجدی هم که می‌سازد به نام مسجد «پیر» معروف می‌شود.

قدمت مسجد «پیر» در روایت محلی به حدود هزار سال می‌رسد. بعدها کنار مسجد «پیر»، حمام قدیمی و آب‌انباری نیز ساخته می‌شود. امروز از آب‌انبار کنار مسجد نشانه‌ای نیست ولی حمام قدیمی نبش کوچه مسجد دیده می‌شود که قدمتی چند صد ساله دارد و این روزها به‌ صورت انباری درآمده و خاک می‌خورد.برخی هم می گویند این مسجد به دلیل اینکه نخستین مسجد محله دولاب است، به مسجد پیر شهرت پیدا کرده است.

بسیاری از اهالی قدیمی دولاب چهره مرشد حاج شاطر رجب نانوا را به یاد دارند؛ مرد مؤمنی که حدود صد سال قبل در محله دولاب زندگی می‌کرد و اذان‌گوی مسجد «پیر» بود. اهالی قدیمی صدای ‌الله‌اکبر حاج «رجب» را به یاد دارند که شب‌های ماه مبارک رمضان بالای سقف گنبدی شکل مسجد «پیر» می‌رفت و هنگام سحر در مسجد اذان می‌گفت. آنها هنگام سحر با صدای حاج رجب از خواب بیدار می‌شدند.

مسجد «پیر» یکی از معدود مسجدهایی است که از قدیم‌الایام سه نوبت نماز صبح و ظهر و مغرب در آن اقامه می‌شود.

مسجد «پیر» (نواب صفوی) به دلیل سابقه تاریخی و هویتی‌اش از همان ابتدا مرکز توجه اهالی بوده است. به‌ عنوان مثال حدود ۶۰ سال قبل مسجد، محل مبارزات انقلابی اهالی دولاب بود و امروز برای آنها یادآور خاطرات افراد سرشناس انقلابی است.

منزل شهید نواب صفوی کنار مسجد «پیر» قرار داشت و مسجد پایگاه اصلی مبارزات او و دوستانش بود. آنها بیشتر در مسجد قرار می‌گذاشتند و با یکدیگر دیدار داشتند. به علاوه نواب صفوی پیشنماز مسجد نیز به شمار می‌رفت. افراد سرشناس انقلابی و مذهبی دیگر مانند حسین واحدی، ذوالقدر، حاج شیخ مهدی حق‌پناه، آیت الله سعیدی نیز به مسجد رفت‌ و آمد داشتند. سال‌ها بعد از شهادت نواب صفوی، نام او در دهه ۶۰ شمسی بر سردر مسجد «پیر» حک شد.

هزینه نگهداشت مسجد از موقوفه بانویی به نام «هاجرخاتون حسینی راد» تأمین می‌شود. او سال‌ها پیش خانه خود را برای این کار وقف کرده است.