مهم ترین خانه های تاریخی شوشتر

خبرگزاری شبستان//اهواز

شوشتر، یکی از شهرهای استان خوزستان است که در جنوب غربی ایران واقع شده و با تاریخی پر فراز و نشیب و سراسر افتخار از دوره ساسانیان تاکنون همیشه یکی از مهم ترین شهرهای ایران بوده است.

این شهر تاریخی با وجود دارا بودن آرامگاه های متعدد به شهر چهل پیر و دارالمؤمنین نیز شهرت دارد و به واسطه تاریخ دیرینه دارای آثار باستانی بسیاری است که از جمله می توان به خانه های قدیمی و کهن این شهرستان اشاره کرد.

منزل مرعشی:

منزل مرعشی یکی از خانه های قدیمی و زیبای موجود در بافت کهن شهر شوشتر است و به شماره 7933 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

خانه مرعشی یکی از خانه های زیبا و قدیمی در شوشتر است که در محله(درعباس) واقع در بافت کهن این شهر قرار دارد، این خانه در حریم مجموعه آبشارهای شوشتر و مشرف به آن وتقریباً در 200 متری بقعه عباس قرار گرفته است.

یکی از راه های دسترسی به این خانه از طریق پله های ضلع غربی مجموعه آبشارهای شوشتر می باشد، این بنا متعلق به دوره قاجار بوده که توسط شخصی به نام سید محمدحسن مرعشی ساخته شده است.

خانه مورد نظر که جزو املاک خانه مرعشی است در ابتدا به صورت ویلایی ساخته شده بود به صورتی که اطراف بنا فاقد حصار یا دیوار بود و در سال های بعد اتاق های موجود در حیاط جنوبی و خود حیاط جنوبی و قسمتی از ضلع غربی کوچه به بنا اضافه شد.

معمار قسمت قاجاری بنا به احتمال زیاد حاج محمد تقی معمار از معماران مطرح شوشتر در اواخر دوره قاجار بوده و قسمت پهلوی خانه کار استاد محمد علی هدایت می باشد، این بنا به طور کل در دو دوره شکل گرفته که هسته اولیه آن قاجاری است و بناهای الحاقی آن در دوره پهلوی به بنا اضافه شدند.

خاندان مرعشی تا سال های اخیر در این خانه زندگی می کردند و بعد از آن از طرف شهرداری شوشتر خریداری و در سال 84 خانه شهرداری آن را به سازمان میراث فرهنگی فروخت. مساحت عرصه یک هزار و 426 متر و مساحت اعیان خانه 560 متر است، این خانه ارزشمند در 17 اسفند 81 به شماره 7933 به ثبت آثار ملی رسید.

این خانه جزو زیبا ترین خانه های موجود در شوشتر بوده و دارای ویوی بسیار زیبا نسبت به آسیاب ها و آبشاهای شوشتر است، خانه به صورت سه طبقه بوده که دو طبقه در زیرزمین و یک طبقه همکف می باشد.

در پایین ترین سطح، شوادون(زیرزمین) خانه قرار دارد که این فضا دارای دمایی ثابت در فصول مختلف سال می باشد؛ این خانه دارای تزئینات زیبای آجری به نام خوون چینی نیز بوده که تزئینات نام برده منظری چشم نواز به این خانه باشکوه ایرانی بخشیده است؛ خانه مرعشی در حال حاضر دفتر پایگاه میراث جهانی سازه های آبی می باشد.

به تازگی لایه زیر زمینی دیگری در شوشتر یافت شده که در زیر خانه مرعشی قرار دارد، در این لایه که تنها شوادان( زیرزمین دوم) آن به جا مانده، دارای نگارینه های عصر صفوی است؛ این پیدایش نشانگر یک پیشامد ناگوار همچون تنداب یا زمین لرزه و یا جنگ های پیاپی به گاه صفویان می باشد که در آن بخشی از شهر ویران شده است.

نا گفته نماند که نام محله ای که این خانه ها در آن هستند، شیشه گران است و شیشه های آبی رنگی که در شوادان این خانه یافت شده می تواند نشانگر نمونه شیشه ای باشد که در گذشته دورتر در این محله می ساختند.

از ویژگی های ارزنده این شودان شادروان های ورودی آن است و ارزنده تر جای انگشتان سازنده بنا در زمان ساخت و ساز خانه بر روی آجرهای تشکیل دهنده این شادروان هاست، گودی شوادان پیشین بیشتر از گودی شوادان امروزی خانه مرعشی است؛ خانه پیشین از آن خانواده مرعشی ها نبوده است و مرعشی ها در ویرانی آن نقشی نداشته اند، چه بسا در تصاویر به جا مانده از بافت تاریخی شوشتر در دوره قاجاریه پیش از ساخته شدن خانه مرعشی امروزی هیچ ساختمانی دیده نمی شود، پس میان ویرانی خانه پیشین و ساخته شدن خانه مرعشی امروزی فاصله باید بسیار باشد.

ناگفته نماند که قدمت ساختمان پیشین در خانه مرعشی شاید به پیشتر از دوره صفوی برسد، آزمایش بر روی ساروج، آجر و... به جا مانده از بنا عمر آن را نشان خواهد داد، ساروج به کار رفته در بنا در گذر زمان به نرمی گل خشک شده می ماند که با یک فشار کوچک از هم می پاشد و این نشان می دهد که ساختمان باید بسیار دیرینه تر از اشیا یافت شده در آن باشد.

منزل مستوفی:

این بنا بخشی از مجموعه مستوفی و شامل دو قسمت اندرونی و بیرونی می باشد، خانه مستوفی متعلق به محمدعلی مستوفی از تجار شوشتر بوده و به شیوه معماری سنتی در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است.

تزئینات معماری بنا از نوع خوون چینی و کاربندی آجری و ریگ فرش می باشد، این خانه در سال 1374 به اداره میراث فرهنگی شوشتر واگذار و در حال حاضر به رستوران سنتی مستوفی تبدیل شده، این بنا به شماره 2315 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منزل مستوفی دارای دو قسمت اندرونی و بیرونی بوده که قسمت بیرونی فعلاً اداره میراث فرهنگی شهرستان است، شامل هشتی، اتاق های اطراف راهروی ورودی، اتاق های پذیرایی، شاه نشین، نمای تزئینی مشرف به پل بند شادروان و اتاق های دیگر است.

عوامل تزئینی منزل مستوفی را تزئینات آجر کاری تشکیل می دهد، معمار آن حاج محمد تقی معمار بوده و به سبک (دوره) اصفهانی ساخته شده است.

منزل معین التجار:

منزل قدیمی معین التجار(معین زاده) در شهرستان شوشتر در انتهای خیابان امام شرقی- محله درب عباس و جنب مقام عباس قرار دارد.

منزل قدیمی معین زاده معروف به معین التجار از منازل قدیمی و با ارزش شوشتر و متعلق به معین زاده از تاجران مشهور شوشتر بوده و در دهه 40 شمسی تبدیل به دبیرستان پسرانه امیر کبیر (اردشیر) شده و قبل از آن اداره دارایی شهرستان بوده و هم اکنون نیز به عنوان مدرسه غیر انتفاعی در اختیار اداره آموزش و پرورش است.

منزل معین التجار به صورت تک ایوانی و دوره ساز در دو طبقه ساخته شده، درب و پنجره های چوبی و چند مورد ارسی داشته که اکنون بخشی از آنها سالم است؛ بنا در سال های گذشته تفکیک و تبدیل به سه قسمت مجزا شده، بخش اصلی آن در حال حاضر اختصاص به مدرسه غیر انتفاعی دارد، روبروی این بنا طویل ترین ساباط شوشتر واقع است.

تزئینات به کار رفته شامل آجر کاری بر سطوح دیوار ها(نقوش گیاهی و هندسی) گچبری مشبک به صورت نورگیر بالای سردر بانقوش گره چینی- آلت و لقط بندی هایی بر روی درب های اورسی مزین به نقوش گره می باشد.

منزل امین التجار:

منزل امین التجار(امین زاده) در محله کندال شوشتر واقع شده و از بناهای شاخص در معماری شوشتر می باشد و در دوران قاجار توسط شخصی به نام امین زاده ساخته شده که با شماره 2446 در فهرست آثار ملی ثبت شده و در مالکیت میراث فرهنگی است.

این بنا به روش معماری سنتی با مصالح سنگ و گچ در یک طبقه و شیوه دوره ساز ساخته شده و دارای هشتی، اتاق های پذیرایی، غرفه ها، ایوان ها، شبستان و شوادان است.

تزئینات منزل از نوع آجرکاری،گچبری مشبک و حجاری بر روی پیشانی ورودی ها،ایوان ها در ضلع جنوبی، شبه ستون های آجری تزئینی در اطراف ورودی ها در دو ضلع شرقی و غربی و ایوان ها و ورودی هایی که بعداً مسدود شد تشکیل شده و در حال حاضر درب چوبی ساختمان در اثر عدم توجه و غیر مسکونی بودن توسط افراد ناشناس سوزانده شده است.

منزل گازر:

منزل گازر در محله دلدل، کوچه شهید قصاب نژاد قرار گرفته و یک منزل مسکونی از مجموعه افضل بوده که در دوره قاجاریه ساخته شده که بعدها توسط شخصی به نام گازر تملک شده و بدین نام شهرت یافت.

خانه گازر دومین خانه با اهیمت و از بناهای نفیس شوشتر است که در حال حاضر به سه واحد تفکیک شده و دارای عناصر ویژه‌ای از معماری بومی و منطقه‌ای می باشد؛ خانه قدیمی گازر فاقد اندرونی بوده و به صورت بیرونی بنا شده و شامل بخش‌هایی چون حیاط مرکزی، شبستان، شودان، ایوان و اتاق‌ است.

بنای این اثر ملی در دو طبقه و طبقات بالایی روی شبستان ساخته شده و در ساخت آن از مصالحی چون سنگ، آجر و ملات گچ استفاده شده و دارای تزئینات معماری سنتی بسیار زیبایی است.

تزئینات این خانه شامل سه نوع تزئین آجر کاری، حجاری، گچبری مشبک در نورگیر‌های پیشانی طاق‌نماها و آجرکاری‌ها بر سطوح دیوار ایوان و حجاری بر بالای ورودی اتاق‌هاست و از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا تزئینات آجرکاری زیبا و متنوع آن می‌باشد.

خانه گازر شوشتر در سال 1387 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 23007 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منزل جولا زاده:

خانه جولا زاده مربوط به اواخر دوره قاجار است و در شوشتر، خیابان امام، بالا دست باغ خان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۵۶۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منزل دورقی:

منزل دورقی مربوط به دوره قاجار است و در شوشتر، خیابان امام شرقی، محله دوخواهران، میدان سید قاسم، کوچه دورقی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۳۸۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حیاط این منزل به سبک معماری سنتی، به صورت دوره ساز و از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده که هر قسمت آن دارای حیاط های نسبتاً کوچک می باشد که سعی کرده اند بر اساس معماری خاص این منطقه بیشتر از فضاهای سایه گیر استفاده شود، در دو طبقه ساخته شده و شامل بخش هایی همچون شبستان، شوادان، هشتی ورودی، اتاق های پذیرایی، شاه نشین و... می باشد.

عوامل تزئینی آن بیشتر آجر کاری و گچبری می باشد که تزیینات آجر کاری را بیشتر می توان در قسمت سردر ورودی بر روی سطوح دیوار های حیاط و همچنین ستون ها مشاهده کرد و تزئینات گچبری نیز بیشتر در اتاق ها استفاده شده است.

خانه رضوان:

خانه رضوان مربوط به دوره قاجار است و در شوشتر، دروازه کوچه اوراضی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۹۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنا از آثار دوره قاجاریه می باشد و در گذشته محل دبستان پسرانه سپه و همچنین دخترانه پروین بوده و دارای 10 اتاق است و در حال حاضر مسکونی می باشد دارای حیاط کوچکی بوده که اطراف آن را سکویی فراگرفته که بر روی آن اتاق هایی تعبیه شده است.

مساحت تقریبی عرصه بنا 530 متر و مساحت تقریبی اعیانی357 متر و قسمت شرقی بنا دو طبقه و دارای شبستان است و تزیینات آن بیشتر آجرکاری و گچبری بوده و مالکیت بنا خصوصی و متعلق به خانواده رضوان است.

پایان پیام/