شکوه محرم در ادبیات پارسی/ مهجوریت شعر عاشورایی در بین مداحان

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ بیش از یک هزار و 300 سال است که از واقعه عاشورا و شهادت اباعبدالله الحسین(ع) می گذرد اما هنوز مردان و زنان و کودکان بسیاری با فرارسیدن ماه محرم غم های خود را فراموش می کنند و برای آرام کردن دل شکسته حضرت زهرا(س) پیراهن مشکی بر تن می کنند و نوحه و نوا سر می دهند.

 

«محرم» ماه عزا و ماتم، ماه اشک های بی اختیار، ماه فریادهای خونین و ماه موید عشق است؛ ماهی که در آن نامورترین و نامدارترین سردار بر چکاد روشنی ها و تندیش ایمان و عشق الهی و یادآور آزادگی و آرزوی جویندگان به دست وقیح ترین افراد به شهادت رسیده است آری محرم ماه شهادت حسین بن علی(ع) است.

 

*محرم در قالب شعر پارسی

محرم که می رسد شعر محتشم کاشانی بر سر زبان ها جاری می شود شعری که بیش از 400 سال قدمت دارد و از یاد مردم ایران نرفته است که می گوید:

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

 

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین

بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

 

این صبح تیره باز دمید از کجا کزو

کار جهان و خلق جهان جمله در هم است

 

این شعر و میراث ماندگار نشان می دهد که محرم و عاشورا و اباعبدالله الحسین(ع) در ادبیات و زبان پارسی به خصوص شعر مهم ترین ابزار هنری ایران، از جایگاه والایی برخوردار است و شاعران پارسی هیچ گاه این ماه خونین را از یاد نبرده اند.

 

استفاده از قالب نافذ و شیوا و رسای شعر برای زنده نگهداشتن نهضت عاشورا و یاد سرور شهیدان امام حسین(ع) از دیرباز نه تنها در بین ایرانیان بلکه در بین سایر ملت ها رواج داشته و حتی مورد تشویق اهل بیت (ع) قرار داشته است چرا که شاعران بعد از نهضت عاشورا دست روی دست نگذاشتند و پیام ها و واقعیت های این نهضت را به گوش جهانیان و آیندگان در قالب شعر رساندند.

 

شاعران عاشورایی احساسات خویش را نسبت به آن حماسه در قالب شعر بیان می کنند و به گوش علاقمندان و آزادگان در جهان می رسانند و از این راه بخشی از ادبیات غنی شیعه در زبان های مختلف شکل می گیرد.

 

سبک شاعران در بیان نهضت عاشورا متفاوت است برخی به مرثیه سرایی، برخی مقتل خوانی و برخی واقعه نگاری را سرلوحه کار خود قرار داده اند و برخی از شاعران عاشورا را از زاویه حماسی و انقلابی اش نگریسته و مطرح ساخته اند تا الگویی برای مبارزه با ستم و ستمگران و فقرآفرینان و دفاع از حق و عدل و انسانیت و آزادگی باشد.

*شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین

از جمله شاعران آئینی ایران زمین می توان استاد «محمدحسین شهریار» اشاره کرد کسی که شعر«همای رحمت» آن زبانزد خاص و عام است و مردمی بودن ایشان یکی از بزرگترین ویژگی های استاد شهریار است که باعث شده تا آثار ایشان در میان مردم جایگاه والایی داشته باشد.

 

شهریار شاعر شیرین سخن ایرانی در وصف سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) در یکی از اشعار خود می سراید؛

شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین

روی دل با کاروان کربلا دارد حسین

 

از حریم کعبۀ جدّش به اشکی شست دست

مروه پشت سر نهاد امّا صفا دارد حسین

 

می‌برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم

بیش از این ها حرمت کوی منا دارد حسین

 

پیش رو راه دیار نیستی کافیش نیست

اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین

 

بس که محمل ها رود منزل به منزل با شتاب

کس نمی‌داند عروسی یا عزا دارد حسین ...

 

*تیغ بهر عزّت دین است و بس          

یکی دیگر از شاعران بزرگ پارسی می توان به علامه اقبال لاهوری اشاره کرد که در وصف امام حسین (علیه‌السّلام) و فلسفه قیام عاشورا، تحت عنوان «رمز قرآن از حسین علیه‌السّلام آموختیم» سروده‌ای بس زیبا دارد که به شرح ذیل است؛

آن امام عاشقان، پور بتول     

سرو آزادی ز بستان رسول

 

اللّه، اللّه، بای بسم اللّه، پدر     

معنی ذبح عظیم آمد پسر

 

سرخ رو، عشق غیور از خون او        

شوخی این مصرع از مضمون او

 

خاست آن سر جلوه خیر الامم

چون سحاب قبله باران، در قدم

 

بر زمین کربلا، بارید و رفت

لاله در ویرانه ها کارید و رفت

 

تا قیامت قطع استبداد کرد     

موج خون او چمن ایجاد کرد

 

تیغ بهر عزّت دین است و بس           

مقصد او حفظ آیین است وبس

 

ای صبا ای پیک دورافتادگان

اشک ما بر خاک پاک او رسان

*شاخ گلی شکست ز بستان مصطفی    

وحشی بافقی شاعر غزل سرای ایرانی یکی دیگر از شاعرانی است که در عرصه شعر عاشورایی، طبع‌آزمایی و قلم‌فرسایی کرده و در بعضی ابیات از نگاه و جهان‌بینی خاص خود برخوردار است و جهت پرداختن به واقعه کربلا در یکی از اشعار خود می گوید؛

 

روح القدس که پیش لسان فرشته هاست

از پیروان و مرثیه خوانان کربلاست

 

این ماتم بزرگ نگنجد در این جهان     

آری در آن جهان دگر نیز این عزاست

 

کرده سیاه حلّه نور این عزای کیست    

خیرالنسا که مردمک چشم مصطفی است

 

بنگر به نور چشم پیمبر چه می کند     

این چشم کوفیان چه بلا به چشم بی حیاست

 

بلبل اگر ز واقعه کربلا نگفت            

گل را چه واقع است که پیراهنش قباست

 

شاخ گلی شکست ز بستان مصطفی     

کز رنگ و بو فتاد گلستان مصطفی

 

در خراسان جنوبی نیز شاعران آئینی بسیاری وجود دارد که در اشعار خود به نهضت عاشورا و واقعه کربلا و یاد عزیز دل حضرت زهرا(س) پرداخته اند و به سراغ تعدادی از شاعران معاصر رفتیم تا برایمان با اشعار نافذ خود به روضه اباعبدالله الحسین(ع) بپردازند.

 

*وحشت دشمن از عاشورای حسینی

«علی اکبر حسامی» یکی از شاعران به نام خراسان جنوبی است که در سوم اردیبهشت سال 1333 خورشیدی، در خانوده ای ادیب پرور از خطه ی شعر و هنر، شهرستان خوسف متولد شد و از سال 1355 به سرودن شعر پرداخت و در این حرفه کتاب هایی را تحت عنوان «گلستان عرفان»، «عشق امیدواران»، «سیب سرخ انقلاب» و «نغمه ایثار» را تقدیم جامعه ادبی کرده است.

 

«حسامی» شاعر و ادیب فرهیخته بیرجندی در گفتگو با خبرنگار شبستان می گوید که شعر با جان شاعر آمیخته است و همواره از چشمه ذوق و قریحه اش جوشش می کند و ادعای شعر و شاعری هیچ گاه نداشته و ندارم بلکه خود را خوشه چین خرمن دانش شاعران فرهیخته ای چون حافظ، مولانا، ابن حسام خوسفی و دیگر ادبا و شعرای این خطه و لطف پروردگار لایزال می دانم.

 

وی به شعر عاشورایی اشاره می کند و می افزاید: شعر عاشورایی از قدمت بسیار طولانی در ایران برخوردار است و امروز به اوج خودش رسیده است و شاهد سرودن اشعار عاشورایی بی نظیری در جامعه هستیم.

 

این شاعر بیرجندی در خصوص میزان توجه مداحان به اشعار عاشورایی عنوان می کند که امروز مداحان به اشعار عاشورایی به خصوص در خراسان جنوبی توجه ویژه ای جهت حفظ ارزش های انقلاب اسلامی و عاشورای حسینی دارند.

 

در کنار اشعار عاشورایی متاسفانه دشمن به دنبال این است که عاشورای حسینی را از ما بگیرد چرا که از عاشورا و امام حسین(ع) وحشت و هراس دارند و تلاش می کند به هر نحوی این فرهنگ باارزش را از بین ببرد؛ این را حسامی شاعر بیرجندی می گوید.

 

نظرش این است که طبل و سنج و شیپور جایش در عزاداری امام حسین(ع) نیست چرا که این ابزارهای گوش کر کن نمی گذارند اشعار عاشورایی و آئینی تاثیرگذار به گوش مخاطبان برسد و می گوید که متاسفانه برخی از مداحان به اشعاری می پردازند که ارزش های انقلاب و عاشورا را زیر سوال می برد.

 

حسامی در خصوص عاشورای حسینی به قرائت یکی از اشعار خود می پرداز و می گوید؛

سلام ما به محرم به کربلای حسین(ع)

سلام ما به محبان با وفای حسین(ع)

 

سلام ما به شما یاوران عاشورا

به دته های عزاداری ولای حسین(ع)

 

علم نشان علمدار سیدالشهدا(ع) ست

یاد لحظه فریاد«یا اخای» حسین (ع)

 

هزار شکر که بار دگر زبان گویاست

به ذکر مرثیه و نوحه عزای حسین(ع)

 

هزار شکر که عشق حسین(ع) می جوشد

درون سینه ما روز و شب برای حسین(ع)

 

کنید سجده که الطاف ایزد منان شده است

شامل یاران بی ریای حسین(ع)

 

اگر طالب فیض حضور می باشی

به جان بگیر سخن های رهنمای حسین(ع)

 

به یاد حرف سلیمانی سخن گفتم

که حجتی ست به ما از سوی خدا حسین(ع)

 

هر آن که عاشق و یار حسین(ع) می باشد

رضای سیدعلی شد همان رضای حسین(ع)

*عدم توجه برخی از مداحان به اشعار قوی عاشورایی

یکی دیگر از شاعران برجسته خراسان جنوبی که در زمینه اشعار آئینی و عاشورایی فعالیت دارد «جعفر عباسی» است که متولد 1367 شهرستان درمیان بوده و توانسته با اشعار و سخن نافذ خود در انتقال پپیام های عاشورا نقش به سزایی را ایفا کند.

 

به سراغ این شاعر بزرگوار رفتیم. «عباسی» در گفتگو با خبرنگار شبستان، شعر ولایی را یکی از شاخص ترین شاخه های شعر آئینی می داند و به مدح اهل بیت(ع) می پردازد.

 

وی در خصوص شعر عاشورایی در جامعه می گوید که متاسفانه شعر عاشورایی آن جایگاه در شان خود را هنوز نتوانسته در جامعه به دلایل مختلفی پیدا کند و متاسفانه فضای مجازی به شدت تاثیر زیادی بر روی تغییر سلیقه مخاطبان گذاشته است.

 

به گفته این شاعر خاوران نشین، مخاطبان امروزی هر شعر و هنری حتی هنر درست را نمی پسندند و گاهی مخاطب ضدهنر و گاهی هنردوست است و اگر احساس کنیم مطلب و مفهوم و یا پیامی درست مبنای دینی و الهی داشته باشد سبب ترویج دین در جامعه می شود اشتباه است به این دلیل که امروز در جهان ارتباطات ذهن و ذائقه مردم به سمت جذابیت های ظاهری و بیرونی رفته است.

 

عباسی می گوید که شعر آئینی از جایگاه خاصی برخوردار است و پایگاه معتبری محسوب می شود و در بسیاری از هیئات مذهبی و مردم هنوز این نوع شعر از جایگاهی والا با وجود آسیب های مختلف برخوردار است.

 

وی شعرشناسی را یکی از ویژگی های مداحان می داند و می افزاید که متاسفانه برخی از مداحان این هنر را ندارند و بایستی با حلقه ای از شاعران قوی در این زمینه ارتباط داشته باشند و متاسفانه کوتاهی هایی در این زمینه رخ می دهد.

 

این شاعر برجسته خراسان جنوبی و استاد دانشگاه ادامه می دهد: برخی از مداحان استان خراسان جنوبی طی چند سال اخیر در زمینه شعرشناسی رشد قابل توجهی داشته اند و متاسفانه هدف برخی از مداحان مجلس گردانی است نه روشنگری.

 

عباسی درخصوص عدم توجه برخی از مداحان به اشعار قوی می گوید که بسیاری از مداحان شعرشناس هستند و با شاعران مختلف تماس دارند و از نظرات آنان بهره می برند و در مجموع هیئات، نمایشگاه ارائه مبانی معرفتی هستند و باید شعر خوب و مرغوب در آن ارائه شود.

 

جاذبه بودن شعر را یکی از هنرهای ماندگار بر روح و روان مخاطبان می داند و نظرش این است که اگر وقایع تاریخی را دنبال کنید می توانید ببینید که اشعار شاعران عاملی بر تحریک احساسات مردم علیه حکومت های ظالم شده است.

 

وی معتقد است که بسیاری از اشعار این هنر را داشتند که واقعه عاشورا را تبیین و تحلیل کنید و به مخاطبان با تلطیف کردن واقعه عاشورا ارائه دهند. در واقع شعر یک هنر تاثیرگذار محسوب می شود.

 

«جعفر عباسی» سروده ای به نام «صبح حسین» دارد که در وصف عاشورای حسینی سروده که به شرح ذیل است؛

مدینه، بصره، کوفه، شام، حتی مکه خوابیده‌ست

نشانی نیست از اسلام و هر چه هست پوسیده‌ست!

 

حسینِ صبح! در این شبکده برخاستی تنها

یزیدِ خواب، از بیداری چشم تو ترسیده‌ست

 

در این بازار بی‌رونق خریداری ندارد حق

دریغا هر که را دیدی به جیب سکه چسبیده‌ست

 

شکوه خون تو شمشیر را تسلیم کرد اما

هنوز آن عارف بالله در میدان تردید است

 

چه خونی خرج بیداری این اسلام خواهی کرد

بهای این همه روشنگری‌ها، خون خورشید است

 

صدای تیز حق را خنجر باطل نمی‌بُرَّد

صدایی را که سرتاپا لباس رزم پوشیده‌ست

 

نمی‌داند «صدای شمس» را هرگز غروبی نیست

نمی‌بیند حسین از هر طرف بر خاک تابیده‌ست

 

حسین است این درخت سربلند قرن‌ها گریه

حسین است این که از چشم زمین خشک جوشیده‌ست

 

*مطالعه تاریخ پیش زمینه لازم جهت سرودن شعر قوی آئینی

بشرویه یکی از شهرهای خراسان جنوبی و مهد دین و دانش است که شاعران برجسته و به نامی را در دل خود جای داده است. به سراغ یکی از شاعران غزل سرای به نام «سیدروح الله فریدونی» متولد سال 1364 رفتیم که از سال 1380 وارد حوزه شعر و ادبیات شده است.

 

«فریدونی» در گفتگو با خبرنگار شبستان می گوید که نظرم این است شعر عاشورایی باعث برکاتی در زندگی بنده شده است و تلاش می کنم تا شخصیت های اهل بیت (ع) را در قالب شعر به مخاطبان معرفی کنم.

 

نظرش این است که در اشعار عاشورایی به جای پرداختن به ضعف ها باید به ایثارگری و رشادت های واقعه عاشورا پرداخته شود چرا که تاثیرگذاری آن در جامعه بیشتر است.

 

این شاعر بشرویه ای معتقد است که شعر به خاطر نهادینه شدن در وجود ایرانی ها از یک خصوصیت خاص نافذبودن برخوردار است و نسبت به سخنرانی ها از تاثیرگذاری بالایی برخوردار است.

 

وی در خصوص توجه شاعران به ویژگی های شعر عاشورایی و آئینی می گوید که شاعران جوان ابتدا باید بر تاریخ مسلط باشند و کتاب هایی در زمینه زندگی و سیره اهل بیت(ع) مطالعه کنند تا بتوانند شعر قوی را بسرایند و ارتباط خوبی را با مخاطبان برقرار کنند.

 

فریدونی یک غزل در بیان رشادت های حضرت زینب (س) سروده که به شرح ذیل است؛

زنی ست وارث اندوه های بی پایان

عقیله مظهر صبر است و معنی عرفان

 

زنی که عقل از ادراک اوست درمانده

کسی که عشق از ایثار او شده حیران

 

چه پاره های تنی را به دست معرکه داد

چه پاره پاره بدن ها گرفت از میدان

 

ندید در تن بی سر به غیر زیبایی

شنید از سر بی تن تلاوت قرآن

 

و در مسیر اسارت تمام عالم دید

اسیر نه، که نشسته است کوه بر کوهان

 

امید است که مداحان و واعظان اباعبدالله‌الحسین علیه السلام با برقراری یک ارتباط قوی و موثر با شاعران آیینی،‌ زمینه انتقال حماسه و قیام تاریخی امام حسین  (ع) را از رهاورد شعر به مردم فراهم کنند.