خبرگزاری شبستان// خراسان جنوبی
باغ و عمارت اکبریه یکی از بناهای زیبا و تاریخی بیرجند است که در جنوب بیرجند قرار دارد.این باغ مشتمل بر 2 بنا است که قدیمی ترین آن ساختمانی متعلق به حشمت الدوله پدر محمد ابراهیم شوکت الملک که تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوائل دوره قاجاریه باز می‌گردد.
بنای دیگری که در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات است که بوسیله شوکت الملک (1364ـ1300 ه.ق) بنیان شده است.
باغ اکبریه به عنوان منزل پدری شـوکت الملک بعد از الحاقاتی به آن به عنـوان محل عمارت و حکمـرانی مـورد استفاده قرار گرفت. بطوریکه در لهجه محلی به (کلاته سرکار امیر) شهرت یافت.
بعد از درگذشت ابراهیم خان شوکت الملک، پسر وی اسدالله علم وزیر دربار شاه مخلـوع از این محل به عنــوان سکونت در برخی از ایام سال استفاده می کرده. بنای مزبور بوسیله اسدالله عــلم وقف آستان قدس رضوی شد و بعد ازانقلاب تا سال‌های 70_69 در دست نیروی انتظامی بوده است و بعد از تخلیه در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفت.
گسترش ساختمان‌های اکبریه از جبهه شرقی به غربی بوده است بطوری که اولین بنای آن در شرق محوطه و خیابان اصلی باغ احداث و بقیه ساختمان ها بر فراخور نیاز و تقریبا با هماهنگی خاصی در کنار بنای قبلی بوجود آمده است.
اگرچه باغ اکبریه و بناهای وابسته به آن در شرایط زمانی خاصی و در یک دوره مشخص بوجود نیامده ولی به لحاظ مشابهت در ساخت و معماری آن را می توان یک مجموعه کامل به حساب آورد که در اصل امکان مزبور 2 ارگ حکومتی را شامل می شده و به لحاظ وجود معماری خاص و کاربری ویژه و عملکرد مشخصی که بناهای وابسته با باغ اکبریه داشته است به ترتیب ذیل قابل مطالعه و بررسی است.
1- ساختمان حشمت الملک که عوام به آن بنای شوکت الملک می گویند و معماری آن بحثی جداگانه دارد.
2- ساختمان تشریفاتی
این بنا در میان ساختمان های دیگر از نمای جالب توجه و ویژه ای برخوردار است فرم بنا مشخص کننده و نمایان گر نوعی انجام و تقارن است و تمامی عناصر و اجزاء بکار رفته در آن از لحاظ ارتباط نزدیک و متقارن ساخته شده و بطور کلی الهام پذیری فرهنگی را بیان می کنند.
ساختمان مزبور که در2 طبقه هم کف اول بنیان شده است دارای فضای ورودی است که از 2 رشته پلکان که بطور قرینه در سمت غربی و شرقی بوجود آمده این مسیر دسترسی دارای پوشش سقف می باشد که از طاق آهنگ در این قسمت استفاده شده است.
این فضا در قسمت زیرین پیش ایوان قرار گرفته است. پلکان های مزبور منتهی الیه خود به 2 درب مرتبط می گردد که ورودی به بخش اندرونی بنا را تشکیل می دهند.
در های ورودی به صورت طاق دار و سقف آن به فرم قوس تیز است که در تزئین سقف آنها از مقرنس گچی استفاده شده است. وجود این دو رشته پله کان نمایانگر مسیر دسترسی در بنای تشریفاتی بصورت غیر مستقیم است در بدو ورود به اندرونی 2 هشتی وجود دارد که بطور محسوسی با نمایش سقف گنبدی مشخص شده اند که در تزئین زیر سقف از رسمی بندی شعاعی استفاده شده است.
از هشتی های مزبور راهرویی منشعب می‌گردد که تامین ارتباط و دسترسی به اتاقهایی را که در مسیر آن بوجود آمده است را انجام داده و شکل راهرو مشخص کننده یک فضای معماری به گونه ادراکی و حرکتی عبوری است.
وجود طاقچه‌ها با سقفی بصورت قوس سه بخشی کند در طرفین دیوار را از یکنواختی خارج نموده است. این راهروها از یک طرف در انتها به هم متصل و تشکیل دالانی با سقف کوتاه را می دهند. فرم معماری بکار رفته در طراحی و اجرای راهروها به صورت طاق های هم بر قائم به ذات با توده ای محکم و پایدار است.
به عبارتی در تقسیم فشارها از طاق و تویزه گچی استفاده شده است که سقف طاق ها بصورت قوس تیز و پنج او هفت ساخته شده همچنین در چند نقطه از سقف راهرو از پوشش گنبدی که دارای تزئینات رسمی است.
از قسمت‌های مهمی که در ورودی آن در راهرو شرقی بوجود آمده اتاق شاه نشین یا اتاق آینه این بنا را شامل می شود. تزئینات بکار رفته در این اتاق نیز با یکدیگر ارتباط منطقی ندارند و قسمتی از آن تقلید از هنر بیگانه است.
عناصری که از آن در تزئین اتاق آینه استفاده شده است نوعی آینه کاری مخصوص در قالب های مقرنس گچی و همچنین استفاده از نقاشی های اروپایی بوده که به تعداد محدودی در بدنه دیوار و زیر شیشه جاسازی شده است. سقف این اتاق نیز با آینه هایی به شکل مربع پوشش داده شده است که فرم تزئیناتی آن را کامل می کند.
در مجاورت اتاق آینه اتاقی دیگر واقع است که شامل محوطه ای می گردد که سقف آن دارای گنبد کلاه فرنگی زیبایی است که در اطراف گنبد نورگیرهایی تعبیه شده است در 4 کنج اتاق نیز از 4 طاقنمای دارای مقرنس کاری استفاده شده است و زیر سقف نیز با تزئینات لانه زنبوری آذین گشته است.
از عناصر بکار رفته مهم در این بنا میخانه است که بطرز ماهرانه ای در محل های مورد نیاز برای سهولت دسترسی به فضاهای مختلف ایجاد شده است. علاوه بر آن فرم مخصوص ساختمان که دارای تقارن می باشد باعث شده بخاطر وجود زوایا و شکستگی ها در بنا از راهرو و دالانهای مختلف استفاده گردد.
نمونه این بنا را در عمارتهایی چون باغ نارنجستان شیراز، عمارت صدیق همایون تبریز، باغ ارم شیراز و سردر الملسهیه می توان مشاهده نمود. در جلوی ساختمان نیز از یک آب نما جهت زیبایی بخشیدن به محوطه بنا استفاده شده است.
این قسمت در جبهه میانی باغ واقع است و ساختمانی را شامل می گردد که دارای طبقه همکف و طبقه اول است و فضای دسترسی به ان از طریق رشته پلخپه کانهایی میسر می گردد که بصورت قرینه به یک رشته پلکان منتهی می گردد. فرم معماری آن و موارد ویژه دیگر نمایان گر آن است که بنای مزبور بعد از ساختمان تشریفات و بلافاصله چند سال ساخته شده است که به فراخور نیاز احداث بنا صورت گرفته است.
یادآور می شود، باغ اکبریه با مساحت 45 هزار مترمربع با شماره 2326 در بیستم خرداد 78 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و چندی پیش به همراه 9 باغ دیگر ایرانی توانست نام خود را در فهرست آثار جهانی به ثبت برساند.
پایان پیام/
نظر شما