اسرار وقوف در عرفات و فضیلت آن

خبرگزاری شبستان؛‌ گروه اندیشه: روز عرفه از اعیاد عظیم است. اگرچه به اسم عید نامیده نشده و روزی است كه حق تعالی، بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار، حقیرتر و رانده تر، و در خشمناك ترین اوقات خواهد بود. روایت شده كه حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را كه از مردم كمك می نمود شنید، و به او فرمود: وای بر تو آیا از غیر خدا درخواست می كنی؟

عرفات نام جایگاهی است كه حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می كنند و به دعا و نیایش می پردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز می گردند و وجه تسمیه آن را چنین گفته اند كه جبرائیل علیه السلام هنگامی كه مناسك را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد. در وجه تسمیه آن اقوال مختلفی وجود دارد:

برخی آن را جمع « عرفه » و به معنی کوه و بلندی ذکر کرده اند، بعضی آن را از عرفان ، شناخت و معرفت دانسته و برای چنین نامگذاری نیز ریشه های تاریخی قائل شده اند. از جمله آن که حضرت آدم و حوا پس از هبوط به زمین و بعد از جدایی طولانی در این صحرا به یکدیگر رسیده و با هم آشنا شده اند. عده ای نیز گفته اند عرفات ( به معنای آشنایی ) به آن علت است که حضرت ابراهیم علیه السلام در این جا توسط جبرئیل با مناسک خود آشنا شد و به آنها عارف شد.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که در وجه تسمیه عرفات فرمود: جبرئیل روز عرفه بر ابراهیم فرود آمد و به او گفت: به گناهانت اعتراف کن و مناسک را بشناس لذا چون او اعتراف کرد آنجا را عرفات نامیدند.

در قرآن کریم نیز نام این سرزمین ذکر شده است: « ... فاذا افضتم من عرفات فاذکروالله عند مشعرالحرام / و هرگاه از عرفات برگشتید، خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید. »

و نیز گفته اند سبب آن این است كه مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می كنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی می دانند كه برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا كه یكی از معانی «عرف» صبر و شكیبایی و تحمل است.

امیرالمؤمنین امام علی‌ (ع) درباره‌ راز وقوف در عرفات می فرماید: "عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن قدر تضرّع کند تا لایق ورود حرم شود.[1] از این‌رو شب و روز عرفه دعاهای مخصوص دارد که جزو فضایل برجسته و وظایف مهم روز عرفه است. بنابراین، خداوند این گونه مهمانان خود را برای ورود در خانه‌ای که انبیاء (ع) به طهارت آن قیام و اقدام کرده‌اند،[2] تطهیر و پاک می ‌کند؛ زیرا خداوند در خانه پاک، تنها مهمانان پاک را می ‌پذیرد.

اسرار عرفات

اسرار عرفات فراوان است، برخی از آنها که در حدیث شبلی[3] بدان ها اشاره شده عبارتند است از:

1. وقوفِ در عرفات برای آن است که انسان به معارف و علوم دینی واقف شده و از اسرار الاهی نظام آفرینش باخبر شود. بداند که خداوند به همه‌ نیازهای او واقف و بر رفع همه‌ آنها توانا است. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت کند که طاعت او سرمایه و وسیله‌ هر بی‌نیازی است: "و طاعته غنی".[4]

از این‌رو امام سجّاد ‌(ع) به سائلی که در روز عرفه گدایی می‌کرد، فرمود: "وای بر تو! آیا در چنین روزی، دست نیاز به‌سوی غیر‌خدا دراز می‌کنی؛ در چنین روزی برای کودکان در رحمْ امید سعادت می‌رود".[5] کسی که در این جا از خدا غیر ‌خدا را طلب کند زیان کرده است. امام سجاد ‌(ع) کسانی را که در چنین زمان و مکانی دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌کنند، بدترینِ انسان ها معرفی فرمود: "ؤلاء شرار من خلق ‌الله. الناس مقبلون علی‌ الله و هم مقبلون علی‌الناس".[6]

2. سرزمین عرفات محل ادراک و شهود است؛ یعنی حج‌گزار باید در آن جا بر این نکته عارف شود که خدای سبحان به نهان و آشکار و صحیفه‌ قلب او و رازهای آن و حتی آن چه برای خود او روشن نیست و به طور ناخود آگاه در زوایای روح او می‌گذرد، آگاه است:‌ "و إن تجهر بالقول فإنّه یعلم السرّ و أخفی"[7].

انسان اگر بداند که قلبش در مشهد و محضر حق است، همان طور که خود را به گناهان جوارحی نمی‌آلاید، گناه جوانحی نیز نمی‌کند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزیه می‌کند.

3. شایسته است در روز عرفه حج‌گزار همانند سالار شهیدان حسین ‌بن علی ‌(ص) در جانب چپ کوه "جبل‌الرّحمة"[8] که در سرزمین عرفات واقع است رو ‌به کعبه ایستاده و دعای عرفه را زمزمه کند.

4 ـ بخشی از سرزمین عرفات منطقه‌ای است به نام "نَمِره" که مسجدی به این نام در آن واقع است. امام سجّاد ‌(ع) در بیان راز این محدوده فرمود: معنای حضور در "نمره" این است که: "خدایا! من به چیزی امر نمی‌کنم، مگر این که قبلا‌ً خود مؤتمِر باشم و از چیزی بر‌حذر نمی‌دارم، مگر این که خود قبلا‌ً پرهیز کرده باشم"[9].

5 ـ وادی "نَمِره" که در حدیث شبلی از آن به عنوان "نَمِرات" نیز یاد شده نام منطقه‌ای وسیع در سرزمین عرفات است که تقریباً در سَمْتِ مماسِ عرفات با حرم است. امام سجاد‌ (ع) فرمود: هنگام ورود به این منطقه باید آگاه باشید که این سرزمین، سرزمین شهادت، معرفت و عرفان است؛ یعنی همان گونه که خدا و ملائکه شاهدند، این سرزمین وسیع نیز شاهد اعمال زائران خانه‌ خدا است و کاملا‌ً آگاه است که حاجی با چه نیتی آمده و با چه انگیزه‌ای بر‌می‌گردد و به آن شهادت می‌دهد[10].

صحرای عرفات کجاست؟

عرفات نام صحرایی است وسیع و هموار، دردامنه کوهی به نام « جبل الرحمه »که درجنوب شرقی مکه مابین « ثویه » و « عرنه »، « نمره » تا « ذی المجاز » قراردارد. طول تقریبی این صحرا دوازده کیلومتر وعرض آن 5/6 کیلومتر است. عرفات در 21 کیلومتری مکه واقع شده و بخش عمده آن از حرم خارج است.

[1] . کلینی، کافی، ج 4، ص 224.

[2] . بقره، 125، "وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِی"‏.

[3] . ر.‌ک: حدیث شبلی، مستدرک‏الوسائل، ج 10، ص 166، رقم الحدیث 11770.

[4]. مفاتیح الجنان، دعای کمیل.

[5] . وسائل الشیعه، ج 10، ص 28. "ویحک! أغیر ‌الله تسأل فى هذا الیوم. إنه لیرجی لما فى طون الحبالی فى هذا الیوم أن یکون سعیداً".

[6] . بحار، ج 96، ص 261.

[7] . طه، 7.

[8] . "جبل الرحمة"، جدای از کوه های اطراف خود، در سرزمین عرفات واقع است. رسول‌اکرم‌صلی الله علیه و آله و سلم) بر تخته‌سنگی از این کوه ایستاد و خطبه‌ معروف عرفات را ایراد فرمود. هم چنین سالار شهیدان امام حسین‌(علیه ‌السلام) دعای بلند روز عرفه را در دامنه‌ این کوه خواندند. بر قلّه جبل‌الرحمة، قبه‌ای به نام حضرت آدم‌(ع) قرار دارد که نماز‌گزاردن در آنجا مکروه است.

[9] مستدرک‏الوسائل، ج 10، ص 169.

[10] همان.