خبرگزاری شبستان// گلستان
برج قابوس که یکی از قدیمی ترین آثار دوره اسلامی است، از نظر سبک و شیوه معماری دارای ویژگی های ممتازی است که باعث شده در بهمن سال گذشته پرونده این برج برای ثبت در آثار جهانی ارسال شود.
از نظر کارشناسان معماری، ارتفاع در یک بنا هنگامی معنا می یابد که بر فضای اطراف سیطره داشته باشد و از منظر زیبایی شناسی، بلندی برج احساس شود.
با این تعریف، گنبد یا همان برج قابوس بلندترین برج آجری جهان محسوب می شود. چراکه از یک سو به دشت های آسیای میانه اشراف دارد و از سوی دیگر، مشرف به دریای مازندران بوده که 400 متر از سطح اقیانوس پائین تر است.
این برج یکی از آثار باستانی کشورما است که در استان گلستان و در محدوده شهرستان فعلی گنبدکاووس واقع شده است.
این بنای معروف که یکی از بلندترین آثار تاریخی جهان بشمار می‌آید بر فراز تپه خاکی که قریب 15 متر از سطح زمین بلند‌تر است، قرار دارد این بنا در سال ( 397 ه- ق. و 375 ه- ش) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس ابن وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بنا شده است که ساخت آن 5 سال به طول انجامید.
بنایی که از هزار سال پیش تا کنون بر فراز تپه‌ای خاکی استوار است در عین سادگی یکی از غرور انگیز‌ترین بناهایی است که نه تنها در خاک ایران بلکه در سراسر جهان شناخته شده است و مورد توجه بسیاری از جهانگردان و باستان شناسان قرار دارد.
در معماری سنتی ایران به چنین بناهای عظیم و کشیده‌ای که ( میل نیز نامیده می شوند ) در طول راه ها برای راهنمایی و تعیین مسیر کاروان ها احداث می شده زیاد بر می‌خوریم ولی هیچ کدام آنها به پای عظمت گنبد قابوس نمی رسند.
گنبد قابوس شامل 2 قسمت است؛ یکی پی یا پای بست بنا و بدنه و دیگری گنبد مخروطی.
پی سازی بنا از زمین سفت آغاز و تا ارتفاع حدود 15 متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است. درون پای بست سردابی وجود داشته که پا کار طاق آن هنوز بر جای است ولی بر اثر کاوش های پیاپی کاوشگران که در پی گنج بوده اند آثاری از کف آن بر جای نمانده است.
بدنه مدور خارجی گنبد قابوس دارای 12 ترک ( دندانه نود درجه ) است ( همانند ستاره ده پر ) این ترک ها که در اطراف آن و به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند، از پای بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی ادامه می‌یابد و میان این ترک ها با کوهه ای آجری پر شده است ( به جز درب ورودی ) رأس این ترک ها به اندازه یک مترو سی و چهار سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند. با تابش نور خورشید بر روی این ترک ها ساعات شبانه روز به طور دقیق مشخص می شود.
ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمی دارد و در ارتفاع 37 متری گنبد مخروطی بنای برج را تکمیل می‌کند. این گنبد که با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شده است دو پوسته است.
گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار و ارتفاع این گنبد مخروطی 18 متر است در بدنه شرقی روزنه ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نود سانتیمتر است.
در ضلع جنوبی آن یک ورودی است که یک و نیم متر عرض و 5 متر و 55 سانتی متر ارتفاع دارد. درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که به نظر می رسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است.
شاید این مقرنس ساده و در عین حال زیبا از اولین نمونه‌های مقرنس سازی در بناهای اسلامی باشد که بتدریج تکمیل شده است.
در ردیف کتیبه کوفی به صورت کمربندوار بدنه را آرایش کرده است که یک ردیف آن در 8 متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارد. نوع نوشته کوفی کتیبه ها ساده و آجری است حروف آن آرایش ندارد. بر جسته و خوانا است و حاشیه دور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر.
برج قابوس هزار سال عمر خود را همواره در معرض گزند حوادث و خطرات گوناگون قرارداشته است ولی عوامل طبیعی همچون باد، باران و آفتاب و غیره نتوانسته صدمه ای آن چنانی به ظاهر بنا وارد آورد. تابش آفتاب سوزان صحرا رنگ سرخ آجرهای بنا را به رنگ برتری (طلای خاکی) تبدیل کرده و باران موجب فرسایش در برخی نقاط آن شده است. با این حال افراد سودجویی که در پی به دست آوردن گنج بوده اند با کاوش های مکرر بخشی از این بنای عظیم را تخریب کردند که تعمیر شده است.
اکنون پس از مرحله تعمیر و مرمت انجام یافته بر روی برج قابوس این بنای بی نظیر و رها سازی حریم برج و ایجاد فضای سبز مناسب پرونده این برج برای ثبت در فهرست آثار جهانی به یونسکو ارسال شده است.
پایان پیام/
نظر شما