ماهرترین شناگر دریا در معرض انقراض/ خطر نابودی اکوسیستم دریا با انقراض فک کاسپین

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ هراز گاهی، خبر تلف شدن فک‌های کاسپین، زنگ خطر انقراض تنها پستاندار دریای شمال ایران را گوشزد می‌کند. اما فاجعه وقتی است که بدانیم ماهرترین شناگر این دریا، چه تاثیری بر چرخه اکوسیستم کاسپین دارد و اگر اکنون دریای کاسپین از آلودگی زیست محیطی شدیدی رنج می‌برد، یکی از عوامل آن کم شدن گونه‌ای است که نقش زیادی در پاکسازی آب دریا دارد.

بر اساس فهرست IUCN( اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت)، فک های کاسپین در رده «در معرض خطر» قرار می‌گیرند و اگر عوامل تهدیدزای حیات این پستاندار برطرف نشود، در رده «در معرض انقراض» قرار می گیرد. اواخر آذر ماه ۹۹ گزارشی، مبنی بر مرگ ۳۰۰ قلاده فک خزری در جمهوری داغستانِ منتشر شد. تعدادی از این فک‌ها باردار بودند. بندرکیاشهر در گیلان و جزیره آشوراده در گلستان، یکی از مهمترین مناطقی است که فک های کاسپین بیشتر زیست می کنند. بااین حال تغییرات اکوسیستم در این در نقاط هم باعث شده فک‌های کمتری به سوی آب‌های ایران مهاجرت کنند و میزان تلفات در این دو نقطه هم بیشتر گزارش شود.

به گفته یک فعال زیست محیطی، فک‌ها با خوردن آبزیان بیمار و مریض، موجب تعادل در اکوسیستم کاسپین می‌شوند. «محمود عباسیان امین» می‌گوید: فک کاسپین با نام علمی pusa caspica، تنها پستاندار دریای کاسپین است و منشا آن به قطب شمال و حدود ۲ میلیون سال قبل بر می‌گردد.

وی، با اشاره به طول عمر بالای این پستاندار، می‌افزاید: در شرایط عادی فک‌ها بین ۳۵ تا ۵۰سال عمر می‌کنند و تنها در دریای کاسپین و رودخانه‌های منتهی به آن زندگی می‌کند. سیل کاسپین در واقع گونه‌ای از فک‌های قطبی هستند که پرده‌هایی بین انگشتان دست و پا دارند و به آنها توانایی بالایی در شناکردن می دهد. این جانور گوشت‌خوار، ۱۲۰۰کیلومتر را با سرعت ۳۰ کیلومتر بر ساعت شنا می‌کند تا به نقطه مورد نظر برسد.

این فعال زیست محیطی، خاطرنشان می‌سازد: هر فک حدود ۱۲۴ تا ۱۳۸ سبیل در اطراف لب خود دارد. این جانور، با ارتعاش امواج از طریق سبیل‌های خود ارتباط برقرار کرده و پیرامون خود را می‌کاود. فک کاسپین به طور میناگین ۱.۵ متر طول و ۶۸ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچکترین انواع فک بدون گوش دنیاست و ساحل نشینان جنوب کاسپین آن را «سگ آبی» می‌نامند.

سیل کاسپین، برای حیات خود نیازمند آب های خنک و سرد است.زمانی که آب دریا گرم می شود، به اعماق شنا می کند تا بتواند، دمای بدن خود را متعادل نگه دارد. این پستاندار در طول زندگی خود به جز زمان جفت گیری در آب زندگی می‌کند و تنها برای استراحت گاهی به ساحل می‌آید. تحرک او در خشکی بسیار کم، اما در آب بسیار ماهرانه شنا می‌کند. از نکات جالب توجه در مورد این پستاندار اهمیت وجود او در چرخه دریا و اکوسیستم آن است. مدفوع این جاندار باعث ایجاد یک چرخه در اکوسیستم دریا می‌شود. فک ها با خوردن آبزیان بیمار و مریض در ایجاد تعادل در اکوسیستم کاسپین نقش موثری دارند و از این منظر، شاخص سلامت در این دریاست.

فک‌ها هر سال از شمال کاسپین به نیمه جنوبی، به دنبال گله‌های ماهی مهاجرت می‌کنند. در فصول، تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های ایران دیده می‌شوند و برای زایمان به شمال بر می‌گردند. شمال دریای کاسپین، به دلیل عمق کم و یخ زدن در در فصل زمستان، مکان مناسبی برای زایمان این پستاندار است. فک‌های ماده برای زادآوری نیاز به دمای زیر صفر و تودههای یخ دارند.

عباسیان، مهمترنی دلیل کاهش جمعیت فک‌های کاسین در سال‌های اخیر را شکار صید و کشتار بی‌رویه می‌داند و می‌افزاید: متاسفانه فک‌های کاسپین به وفور در تور صید ماهی به‌ویژه تورهای صید ماهیان خاویاری اسیر می‌شوند. ضمن اینکه شکار فک در روسیه ممنوع نیست. هرچند به مدت یکسال در طول سال ۲۰۱۸ شکار فک در این کشور ممنوع اعلام شد، اما به مجموع دیگر کشورهای حاشیه- که شکار فک را تماما ممنوع کرده‌اند- نپیوسته است.

این فعال گردشگری شهر انزلی یادآور می‌شود: بجز آلودگی و صید بی‌رویه، گونه مهاجمی بنام «شانه دار» دریای مهاجم از طریق کانال ولگا – دن در میان مخازن تعادل شناورها وارد دریا شده و زیست فک‌ها را به خطر انداخته است. شانه دار،از پلانگتون‌ها و تخم ماهی‌های کوچک تغذیه می‌کند. با کاهش پلانگتون‌ها، ماهی کیلکا به‌عنوان مهمترین منبع تغذیه‌ای ماهیان خاویاری و فک، باعث کاهش این دوگونه منحصربفرد در دریای کاسپین شده است. طی ۲۰سال گذشته حدود ۹۰۰ هزار فک از بین رفته‌اند. اکنون تعداد فک ۱۰برابر کاهش یافته و تعداد آنها از یک میلیون قلاده به صد هزار قلاده در شمارش سال ۲۰۰۸ رسیده است.

عباسیان با اشاره به تلاش‌های مرکز فک «لنی هارت» در جزیره آشوراده، می‌گوید: فک‌هایی که در استان گلستان و به‌ویژه بندرترکمن در تور صیادان اسیر می‌شوند، تحویل مرکز «لنی هارت» شده و پس از احیای مجدد در دریا رها می‌شوند. نتایج کار مرکز لنی هارت در ارتباط با حفظ بازمانده بسیار اندک فک‌ها به وضوح در این بخش از دریای کاسپین قابل مشاهده است. با تلاش‌های این تشکل مردمی، اکنون بسیاری می‌دانند که فک یک جانور مهاجم و خطرناک نیست و مانند گذشته با ضربه چماق و نیزه به کام مرگ نمی‌روند.

این فعال فرهنگی درباره دیگر ویژگی‌های تنها پستاندار کاسپین می گوید: فک ها کوررنگ بوده و تنها رنگ سبز را می بیند. حواس بینایی، شنوایی و بویایی ضعیفی داشته و تنها پستاندار و شناگر دریای کاسپین هستند. هرسال در زمستان تمام موهای فک می‌ریزد و کچل می‌شود. نوزاد متولد شده این فک سفید رنگ است و همین سفیدی و زیبایی عامل شکار و کشتار اوست.