خبرگزاری شبستان-آران و بیدگل/ روح اله باقری؛
علامه جليل‌القدر آيتالله ملا غلامرضا آرانی در نيمه ذی‌القعده ۱۱۹۲هجری قمری در دروازه كوير مركزی ايران (آران و بيدگل) چشم به جهان گشود. پدرش ملّا محمدعلی فرزند ملّا محمد جعفر فرزند ملّا نور الوری فرزند ملّا ابوالحسن فرزند ملّا محمدتقی آرانی و وی از احفاد ملّا ابوالحسن خطيب بحرينی است. ملّا ابوالحسن از اين سلسله، نخستين عالمی بود كه در دوره صفويان و پس از استقرار عالم سرشناس و فقيه بزرگ حوزه عراق (نجف و كربلا) آيتالله شيخ علی كركی معروف به محقق كركی (شهادت ۵/۹۴۰ ق) به دعوت شاه طهماسب از جبل عامل لبنان به اصفهان پايتخت ايران آمد. اين خانواده كمال و دانش در مناطق مركزی ايران به ويژه شهرهای آران و بيدگل و كاشان به ارشاد و تبليغ می پرداختند.
«غلام رضا» كودكی را با زندگانی فقيرانه‌ای پشت سر نهاد و چون دريافته بود كه عزت و غنای آدمی در كسب فضايل و كمالات است، پا در عرصه علم و دين نهاد. در آران و بیدگل و كاشان نزد ملّا علی بن آقا حسن آرانی، ملّا محمد علی آرانی، ميرزا ابوالحسن بن ميرزا مؤمن آقاسی و نراقی دوم (ملا احمد فاضل نراقی) گذراند و در قم نزد صاحب قوانين (ميرزای قمی) تلمذ كرد. وی مدتی نيز در اصفهان، علوم عقلی را فرا گرفت. شرح تجريد را نزد ملا رفيع خلخالی، مشاعر ملّا صدرا را در محضر ملّا ولی الله، شوراق سهروردی را نزد حاج سيد يوسف مازندرانی، شواهد الربوبيه را در حضور ملا علی نوری و درايه شيخ بهايی با مقداری از مدارك را نزد سيد رشتی مباحثه كرد و علم فقه و رجال را از حجت‌الاسلام والمسلمين شفتی بيدآبادی آموخت.
سپس برای ادامه تحصيلات به كربلا و نجف اشرف مهاجرت كرد. در آنجا نزد صاحب رياض المسائل (سيد‌علی طباطبايی حائری اصفهانی) و فرزندش (سيد‌محمد مجاهد)، تهذيب الاصول و كتاب معالم كسب فيض كرد. وی پس از بازگشت به وطن خويش از گنجينه‌های علم و معرفت ميرزا ابوالحسن مؤمن ملقب به آقاسی و صاحب رسالات متعدد ملّا احمد نراقی خوشه‌ها چيد. از ديگر استادان وی می‌توان به ملّا علی نوری و ميرزا ابوالقاسم جيلانی قمی اشاره كرد.
ملا آقا بزرگ آرانی شرح دوران تحصيلی و نام استادان و بزرگانی را كه از محضر آنها در حوزه‌های علمی متعدد بهره برده در دو اثر خطی خود يكی پايان كتاب قلائد اللئالی و ديگری پشت رساله عنوانات چنين آورده است «....وقتی كه خدا توفيق ارزانی فرمود و به تحصيل مشغول شده‌ام در نزد مشايخی كه در خدمت ايشان تحصيل كرده‌ام و به شرف خدمت ايشان مشرف شده‌ام، اين جماعت بوده‌اند، عالی جناب فضايل مآب، صاحب غيرت تام، ملا علی بن آقا حسن آرانی است كه جمله مقدمات را نزد او تحصيل كردم و به طريقی اهتمام می‌كردم كه در وقت تصنيف ايشان شرح عوامل ملّا محسن را، بسياری از جرح و تعديل آن به مباحثه و فكر بنده شد و بعد از آنكه شروع در اصول و فقه شد در خدمت عالی جناب جامع كمالات و مطلع بر فنون و علوم، ملا محمدعلی بن حاج سلطان علی آرانی كتاب زبدة‌الاصول و قدری از علم معانی و قدری از شرح معالم كه تصنيف ايشان بود در خدمت ايشان ديده شد...»
مسافرت‌های متعدد اين عالم جليل به نقاط مختلف به ويژه حضور در مراكز علمی بزرگی چون حوزه‌های علميه ی كربلا، اصفهان، قم و تلمذ در نزد استادان نام آوری چون ميرزای قمی و سيد علی مجاهد و نيز تتبع در تأليفاتش نشان می‌دهد كه آيتالله ملّا غلام رضا آرانی، عالمی محقق و مدقّق بوده است، چنان كه آيت الله ملّا حبيب الله شريف كاشانی (۱۲۶۲ - ۱۳۴۰ ه.ق) در لباب الالقاب درباره او می‌نويسد «ملّا غلام رضا كان عالماً زاهداً فاضلاً محتاطاً من تلاميذ صاحب الرياضی و كان للحاج سيد محمد تقی الكاشی المقدم له الذكر فی الدرس و بينهما مخالطه تامه و له مؤلفات كثيرة منها الرسالة الهلالية فی احوال هلال بن علی (ع) و ...».
نيز مرحوم آيتالله مرعشی نجفی ضمن معرفی يكی از كتاب‌هايش به نام تنبيه الطالبين او را «علامه آخوند» ناميده است. ملّا محمد جعفر استرآبادی هم ضمن تحرير اجازه‌ای برای وی، او را «فريد زمان فاضل كامل و عالم عامل» می‌نامد.
همچنين در تقريظی كه بر كتاب «عوائد اليام و قوائد الانام» او نوشته شده است از اين شخصيت دينی به عنوان نخبة الفضلا، زبدة الخيار و ... ياد كرده‌اند.
علّامه آيتالله ملا غلامرضا آرانی از زمانی كه به تحصيل و فراگيری علوم اشتغال ورزيد تا سال‌های پايانی عمرش به تأليف و نگارش ۶۲ اثر از آثار مفيد و ارزنده پرداخت كه تعليقات بر رجال، بدايع الذرائع و ذرائع البدائع، تذكرة القری الثلاث، اجوبة الاسئله، رساله هلاليه در شرح زندگانی و شخصيت حضرت محمد هلال بن علی(ع)، جامع الشتات، الدرر منشور، كنوز الجواهر، الحجه البابغه(۵ جلد)، ترجمه مصباح الشريعه ، شرح بر اساس الاحكام ملّا احمد نراقی، شرح بر زيارت جامعه، شرح بر السبع الشداد مير داماد از آن جمله است.
آثار قلمی وی كه جملگی در زمره آثار خطّی به شمار می‌رود، در كتابخانه‌‌های قدس رضوی، مجلس شورای اسلامی، آيتالله مرعشی نجفی و آستان مقدس حضرت محمد هلال بن علی (ع) و در نزد بازماندگان ايشان موجود است.
ملّا غلامرضا چهار فرزند پسر به نام‌های ملا محمد حسين، ملا ابوالقاسم، ملا محمد مهدی، ملا محمد حسن داشته و از نوادگان ايشان ملّا محمد جعفر خطيب بحرينی، ملّا محمد باقر، ملّا غلام رضا (معروف به آقاكوچك)، ميرزا ابوتراب خطيب كه همگی اهل علم و فضل بوده‌اند، ياد شده است.
سرانجام دفتر عمر اين استوانه استوار علم و دانش بسته شد و پس از سال‌ها تحقيق و تفحص در علوم دينی و گذراندن عمری پربركت و نگارش آثاری مفيد، در جمادی الاولی سال ۱۲۶۶ هجری قمری دعوت حق را لبيك گفت. پيكر مطهر اين عالم فرزانه پس از تشييع بنا به وصيت خودش به نجف اشرف منتقل شد و در قبرستان وادی الاسلام در جوار قبر پيامبران الهی حضرت صالح و هود به خاك سپرده شد.
برخی آثار و تأليفات علامه محقق آيتالله ملا غلامرضا آرانی عبارت است از جوامع الكلم و منابع الحكم (سال تأليف ۱۲۳۲)، جامع الشتات و قالع الشبهات (سال تأليف ۱۲۳۲)، شرح روضه البهيه (حاشيه بر كتاب حدود و ديات)(سال تأليف ۱۲۳۲)، عوائد الايام و قوائدالانام ، ۲جلد (سال تأليف ۱۲۳۶)، كنوزالجواهر و معادن الزواهر (سال تأليف ۱۲۳۷)، رسالة هلاليه (سال تأليف ۱۲۴۱)، اجوبة الاسئله (سا ل تأليف ۱۲۵۰)، الطرائف الظرايف و الغوالی العوالی (سال تأسيس ۱۲۵۱) و قلائد اللآلی (سال تأليف ۱۲۴۱) و الدررالمنثورة و الجواهرالمبروره (سال تأسيس ۱۲۵۹). علاوه بر اين كتاب‌هايی نيز موجود است كه آيتالله ملّا غلام رضا خود تحرير كرده و يا بر آن حاشيه نوشته كه از آن جمله است اساس الاحكام نراقی، تحرير اربعين( والد شيخ بهائی ) و رواشح ميرداماد.
نگاهی به تأليفات و آثار قلمی بجا مانده از اين عالم محقق كه تنوع فنون و كثرت علوم فقهی از ويژگی‌های بارز او است و چون گوهری پرفروغ در حوزه انديشه فقهی و تحقيق می‌درخشد، گواه صادقی است بر اينكه آيتالله ملّا غلامرضا آرانی در عصر خويش خدمات علمی ارزنده‌ای انجام داده است. بی گمان روحيه انزوا طلبی، گستره تحقيق و مطالعات و نيز اشتغالاتی از قبيل تدريس و تدرس و ... موجب شده است كه او انزوا را اختيار كند، مع الوصف اشتهار علمی و مراتب معنوی او در ميان معاصرانش زبانزد عام و خاص بوده است.
آيتالله ملا غلامرضا آرانی همچون ديگر علمای دينی در روزگاری كه فقر و تهيدستی حيات جامعه‌اش را در خود فرو برده بود با همت و اراده‌ای وصف ناپذير پا در عرصه علم و حقيقت می‌نهد و با تحمل مشكلات و سختی‌های فراوانی از ديار خود هجرت می‌كند و در غربت و تنهايی، ساليان درازی را در سلوك تحقيق و تهذيب می‌گذراند تا به سهم خويش در پاسبانی از حريم دين، ادای دين كرده باشد.
از مطالعه مجموعه زندگانی پر فراز و نشيب اين عالم فاضل (به تعبير صاحب اعيان الشيعه) می‌توان به اوصاف و خصايلی برجسته دست يافت كه از آن جمله وجود قناعت و استقامت، رياضت‌های ممتد علمی و فكری، داشتن مشی تحقيقی در تأليف آثار، تكيه بر منطق استعانت و عبادت و نيز استغنای روحی در ساختار شخصيت مرحوم آيتالله ملا غلامرضا آرانی به چشم می‌خورد، به گونه‌ای كه جملگی اين اوصاف تا پايان حيات علمی و زندگانی اجتماعی او ادامه داشته است.
اگر چه افزون بر آن چه خود او به بعضی از فرازهای زندگی‌اش اشاره كرده و يا مطالبی بسيار اندك در گوشه و كنار به چشم می‌خورد و تحقيقات جامعی درباره او صورت نگرفته است، با اين وجود سيری در آثار علمی‌اش می‌تواند سرفصلی مناسب برای شناخت حيات پر بركت اين عالم فرزانه باشد؛ به آن اميد كه با احيای نام و آثارش، چنين عالمان بزرگی كه هستی خويش را در راه اعتلای معرفت دينی سپری كرده‌اند و پرده از نامكشوفه‌های معارف بشری برداشته‌اند، ره توشه‌ای برای رهروان اين راه مقدس فراهم شود.
نظر شما