«رقیه درویش» در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از رشت به رفتارهای اجتماعی امام رضا(ع) اشاره و اظهار کرد: انسان موجودی اجتماعی است و در زندگی خودش ناگزیر است که با دیگران ارتباط و تعامل پیدا کند.
این استاد حوزه و دانشگاه رشد و تأمین سعادت هر انسانی را در توسعه همه جانبه وی با جامعه اش دانست و گفت: تعالی جامعه نیز در برابر رفتارهای اجتماعی افرادی که آنجا زندگی می کنند به وجود می آید.
وی اذعان کرد: جوامع مختلف متناسب با مبانی فرهنگی و ارزشی خودشان اهداف مختلفی را برای سعادت فرد و جامعه در نظر دارند و همین قضیه باعث شده تا این جوامع گونه های متفاوتی از رفتارهای اجتماعی را برای انسان ها توصیه کنند.
درویش گفت: بر اساس آموزه های غربی، سبک زندگی مادی غرب و رفتارهای اجتماعی شهروندانشان در سایه اموری مثل تامین رفاه و آسایش، کسب لذت، تکاثر اموال و سلطه بر دیگران ارائه شده است.
وی اضافه کرد: هر چند فهم مبانی مولفه ها و راهکارهای رفتاری در این سبک زندگی اجتماعی را وقتی با قرآن کریم مقایسه می کنیم، خیلی فاصله دارد چون در آموزه های قرآنی و روایی وقتی جستجو می کنیم، در می‌یابیم سبک زندگی عمدتاً در سایه رفتارهای انسانی جلوه گر می شود و دست پیدا کردن به این نوع از سبک زندگی به دنبال بازخوانی جنبه‌های زندگی بعضی از الگوهای رفتاری، هم آسانتر و هم عملی تر است.
درویش ادامه داد: یعنی وقتی می بینیم قوانین، دستورات و توصیه‌ها فقط در کتاب ها و قوانین نیامده، از نظر اعمال و الگوی رفتاری می توانیم به آنها تکیه کنیم.
وی با بیان اینکه الگوهای زیادی به عنوان شاخص رفتارهای مطلوب اجتماعی در اسلام وجود دارد که از مهمترین آنها می توان به سیره انسان ساز پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) اشاره کنیم، افزود: امام رضا(ع) آن رفتارهایی را که برای سبک زندگی اجتماعی در تمام لحظات زندگی مناسب بود به ما ارایه داده اند و ما می توانیم از جلوه های فراوانی که از رفتارهای ایشان در تاریخ ثبت شده، بهره مند شویم.
*ضرورت توجه به الگوهای رفتاری در آموزه های اجتماعی و سیاسی
درویش تصریح کرد: در دین اسلام بیشتر از اینکه آموزه های فردی و اخلاقی داشته باشیم اتفاقا به آموزه های اجتماعی و سیاسی زیادی برای الگوی رفتاری توصیه شده است.
وی خاطر نشان کرد: معمولا اهداف آیین الهی از بستر اجتماعی گذر می کند و بر این اساس بسیاری از مبانی دین اسلام ضمن تاکید بر حضور موثر در جامعه به رویکرد و راهکارهای خاصی عنایت دارد که به رفتارهای مطلوب در آن جامعه منجر می شود.
درویش تصریح کرد: با نگاهی به تاریخ خصوصا قرون وسطی می بینیم آنهایی که ظاهرا ادعای زیادی بر حقوق بشر داشتند ولی متاسفانه کشورهایشان مهد تبعیض بین افراد است ولی همان زمان که آیات و روایات اسلامی بر کرامت و حفظ جایگاه انسانی سفارش میشد می بینیم که اهل بیت(ع) کاملا از نظر کلامی و رفتاری مشخص می کردند که ابدا ما نباید بین افراد جامعه تبعیض قائل شویم.
وی در ادامه گفت: اقتضای کرامت انسانی این است که مردم به دلیل بالا یا پایین بودن جایگاه اجتماعی خودشان نباید از امتیازات خاصی که خدا برایشان مقدر کرده بی بهره شوند و امام رضا(ع) در اینباره می فرمودند«خداوند ما یکیست و پدر و مادر ما هم یکی، و پاداش همه بر اساس رفتار و کردارش است».
درویش با اشاره به دیگر خصوصیات اخلاقی و رفتاری امام رضا(ع) گفت: اگر کسی حاجتی از امام رضا(ع) داشت او را مایوس نمی کردند، پایشان را جلوی کسی دراز نمی کردند، هیچوقت به غلامان و بردگان خـودشان نه بد می گفتند و نه نگاه بد داشتند و هرگز اتفاق نیفتاد که در سخن گفتن به کسی جفا کنند، اهل مشورت بودند، رفتار شایسته ای با زیر دستان خود داشتند، غذا خوردن به تنهایی را اصلا دوست نداشتند و همواره سفره هایی را باز می کردند که دیگران هم با ایشان هم غذا شوند و... از این رو بسیاری از نکات اخلاقی به صورت ریز و درست در رفتار آنحضرت مشاهده می شد که می توان از آنها الگو گرفت.
*اخلاق خوب و مهروزی مبنای همه رفتارهای اجتماعی مطلوب است
وی «اخلاق خوب و مهرورزی» را از امور اساسی دانست که می تواند مبنای همه رفتارهای اجتماعی مطلوب محسوب شود و اضافه کرد: مهرورزی و مراعات اخلاقی با مردمان جایگاه خاصی دارد، چنانچه خداوند عالم «رسول» خودش را از این جهت ستایش و تمجید می کند.
درویش بیان کرد: امام رضا(ع) در اخلاق مانند جد بزرگوارشان رسول خدا(ص) بودند چرا که ارتباط نزدیکی را با مردم برقرار می کردند و با آنها انس می گرفتند، منزلشان محل رفت و آمد مردم بود، اقشار مختلف با آنحضرت هم سخن می شدند و بر اساس شهادت تاریخ می بینیم که امام رضا(ع) ابدا کسی را با دیده تحقیر مورد خطاب قرار نمی دادند و محبت خود را از اطرافیان دریغ نمی کردند.
وی افزود: متانت، رأفت و مهربانی که به طور ویژه از حضرت دیده میشد، باعث شده بود که مردم بدون واسطه آن امام را ملجأ خود می دانستند و مشکلاتشان را با حضرت در میان می گذاشتند.
درویش در ادامه همچنین در خصوص شکل رفتارهای فردی و اجتماعی حضرت با دیگران اظهار کرد: آنحضرت با افراد متفاوتی برخورد می کردند، با اینکه کوهی از علم و دانش بودند گاهی در جایگاه مناظره و مواجهه علمی با اندیشمندان و رهبران فکری و گروهان مختلف قرار می گرفتند و حضرت کمال احترام را به تک تکشان قایل بودند و از نظر مخالف استقبال می کردند.
وی اظهار کرد: در زمانی که غرب در قرون وسطی سیر انحطاطی خود را در عرصه علم و فرهنگ طی می کرد، اندیشه اسلامی با رهبری امام رضا(ع) و ترویج دیدگاه اسلام اصیل نه تنها در مواجهه با اندیشه های مخالف برافروخته نمی شد بلکه با رویی گشاده و باز، هر شبهه ای را پاسخ می داد و سلطه فرهنگی خودشان را نه در حذف رقیب بلکه در رویارویی عالمانه با اندیشه های صحیح و منطقی ارایه می دادند.
*رواج منطق آزادی فکر و بیان از نتایج مطلوب برخورد امام رضا(ع) با مخالفان اسلام است
درویش، تاکید بر تبادل اندیشه و رواج منطق آزادی فکر و بیان را از نتایج مطلوب برخورد حضرت با مخالفان اسلام عنوان کرد و افزود: حتی رویکرد تقابل با مکاتب فکری مخالف و اثبات حقانیت اسلام را در سایه شیوه های منطقی، عقلی و علمی امام رضا(ع) مشاهده می کنیم و همچنین الگوی رفتاری مطلوبی را در خصوص تعامل با سایر پیروان مذاهب و ادیان ارایه می دادند.
وی اظهار کرد: در این بین می ببنیم حضرت «التزام به اخلاق گفت و گو» دارند چرا که نوع بیان و ادبیاتی از سوی ایشان در مناظرات با سران ادیان مختلف بیان می شد نشانگر شیوه رفتاری آن حضرت بود و از هر گونه خودرأیی و کوچک کردن طرف مقابل پرهیز می کردند، و در فرایند این اخلاق مداری کاری می کردند که آنها چه مطالب حضرت را می پذیرفتند و چه نمی پذیرفتند در بیان مطالبشان آزاد باشند.
درویش در ادامه همچنین «مخاطب شناسی» را از مهمترین شاخص های الگویی رفتار ارتباطی برشمرد که باعث می شود انسان ها در تعامل با دیگران به میزانی که فکر و سنجش عقول آنها می تواند درک و فهم صحیح از موضوع داشته باشند با آنها بخواهند صحبت کنند.
وی افزود: با توجه به اینکه مردم از نظر عقل، درک، استعداد و بسیاری از امورات با هم متفاوت هستند از این رو نمی شود با همه به یک شکل بحث کرد اما در شیوه استدلالی امام رضا(ع) توجه به ظرفیت های مخاطبان و در نظر گرفتن فضای فکری و فرهنگی آن ها مورد توجه قرار می گرفت و رفتار آن حضرت به عنوان یک «مربی» بسیار مثمر ثمر بود.
درویش با تعریف اینکه تربیت فرایندی است که کمک می کند تا ما بتوانیم افراد را مورد پرورش قرار دهیم و در آنها «تغییرات تدریجی» ایجاد کنیم، گفت: تغییرات اگر تدریجی نباشد تاثیرات خودش را نخواهد داشت ولی اگر تدریجی باشد باعث می شود که تغییرات همچنان در دراز مدت حفظ شود و باقی بماند.
وی بیان کرد: افراد در ساحت روحی و رفتاری با هم یکسان نیستند لذا حضرت برای اینکه بتوانند آن تاثیرات مثبت را روی افراد بگذارند به مقتضای تربیتی که آن شخص دریافت می کرد با او برخورد می کردند و با سیره عملی و رفتار شخصی خودشان روی متربی تاثیر می گذاشتند و ارشادشان به گونه ای بود که دیگران از رفتار و کردار حضرت الگو می گرفتند.
*عمده ترین رویکرد تربیتی امام رضا(ع) «رفتار عملی» بود
وی عمده ترین رویکرد تربیتی آنحضرت را در «رفتار عملی» ایشان دانست که مشتمل بر رفتارهای متفاوتی از جمله رویکرد «الگویی تربیتی»، است و ادامه داد: این رویکرد به معنای تربیت پذیری افراد بر اساس منطق الگو گیری از رفتار مربی به میزان مقبولیتی که از وی دارند، است.
وی با بیان اینکه امام رضا(ع) اسوه رفتار مطلوب جامعه شان بود و با رفتارشان مردم را جذب می کردند، به رویکرد مبتنی بر «امر به معروف و نهی از منکر» آن حضرت اشاره کرد و گفت: داشتن برخورد موثر و سازنده از دیگر رفتارهایی است که آن حضرت به عنوان مدیر در آن موفق بود.
درویش اظهار کرد: از جمله اموری که می توان به عنوان رفتار جمعی آنرا مورد توجه قرار دهیم چگونگی رفتار یک فرد در جایگاه مدیریتی است، چرا که مدیریت بخشی از جایگاه اجتماعی برخی از افراد است و اگر مدیریت مطلوب انجام بگیرد باعث می شود افراد وظایف خود را به نحو احسنت انجام دهند.
وی تصریح کرد: از دیگر خصوصبات رفتاری داشتن «برنامه و برنامه ریزی کردن» است به طور مثال یک بخشی از وقتمان را در راز و نیاز با خدا صرف کنیم و بخشی را صرف امور معاش و گذران زندگی، بخشی را برای معاشرت با دوستان مورد اعتماد و بخشی را برای بهره گرفتن از لذت های مشروع باید صرف کنیم و یقینا اگر این مدیریت و برنامه ریزی را نداشته باشیم از حد تعادل خارج می شویم و آن حضرت به خوبی از مدیریت این کارها بر می آمدند.
نظر شما