مسجدخطه فرزانگان با قدمتی یک هزار ساله

خبرگزاری شبستان: مسجدجامع بروجرد در قلب بافت تاریخی و در مرکز قدیمی‌ترین محله و هسته اولیه شکل‌گیری شهر بروجرد در کنار بازار تاریخی واقع شده است.

این بنا با سابقه بیش از هزار سال یکی از مساجد شاخص اولیه اسلامی در ایران است و در ایام تعطیلات نوروز از جاذبه های توریستی و گردشگردی به شمار می اید.این مسجد که با سابقه بیش از یک‌هزار سال یکی از مساجد شاخص اولیه اسلامی است در طول تاریخ حیات خود دستخوش تغییرات و تحولاتی نیز واقع شده واین بنا در گذشته به‌صورت یک مجموعه شامل مسجد،‌ حمام، ‌آب انبار، ‌غریب خانه (آبریزگاه کنونی)،‌ میدان و سایر متعلقات بوده که امروزه بعضی از این آثار از بین رفته اند.

بسیاری از مردم بر این باورند که مسجد بر روی آتشکده‌ای پیش از اسلام ساخته شده ولی براساس پژوهش‌ها و بررسی‌هایی که تاکنون صورت پذیرفته این موضوع مسجل نشده و تائید و رد این مطلب نیاز به مطالعه بیشتری دارد. قدیمی‌ترین آثار یافت شده تاکنون در آن مربوط به اواسط قرن چهارم هجری یعنی دوره آل بویه بوده،‌البته نشانه‌هایی از وجود مسجدی قدیمی‌تر از نوع مساجد اولیه ستوندار (احتمالاً‌ قرن سوم هجری همانند مسجد جامع اصفهان) یافت شده که این مهم نیز نیاز به بررسی و مطالعه بیشتری دارد.

معماری مسجد جامع بروجرد بسیار منحصر بفرد و یکی از شاهکارهای تاریخی معماری ایران است که هم ویژگی های معماری اسلامی و هم معماری باستانی ایران (ساسانیان) را در خود جای داده است. بخش قدیمی تر بنا، گنبدخانه آن است که در ضلع جنوبی قرار گرفته است و به اعتقاد مردم محلی و نیز بر اساس شواهد معماری، پیش از تبدیل این بنا به مسجد، آتشکده‌ای بزرگ بوده است. معماری این بخش، مشابه چارطاق های دوران ساسانی است.

بنای موجود مسجد از نظر فرم، از نوع مساجد تک ایوانی بوده که دارای دو درب ورودی در جهات شرق و غرب بوده و شامل یک حیاط مرکزی مستطیل، ‌ایوان،‌ فضای گنبدخانه و شبستان‌های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است.

قدیمی‌ترین بخش به دست آمده از پژوهش‌های صورت گرفته تاکنون فضای زیر گنبد خانه بوده که مربوط به اواسط قرن چهارم هجری بوده وشواهد آن در عمق 180 سانتیمتری از کف فعلی مسجد به‌صورت سالم یافت شده است. این فضا احتمالا ً‌به صورت منفرد و در خارج از مسجد ستون دار اولیه (مانند گنبد نظام الملک در مسجد جامع اصفهان) ‌ساخته شده است.

در دوره بعد یعنی زمان سلجوقیان این بنا آباد و از اعتبار کافی برخوردار بوده و تزئیناتی به آن افزوده شده که کتیبه آجری باقیمانده به خط کوفی در دیوار جنوبی گنبد خانه و بالای محراب گواه این مطلب بوده متن کتیبه فوق «بسم‌الله الهم اغفر امر هذه القبه الصدر الا جل مجد الدین جمال الاسلام عز الملک ابو العز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه» آمده است.

‌بعد از آن یعنی در زمان ایلخانی بنا دارای یک دوره رکود و فترت می‌شود که دلیل آن شاید مربوط به حملات ویرانگر مغول و زمین لرزه‌ای بوده که در سال 715 هجری در منطقه به‌وقوع پیوسته و باعث ویرانی بخش عمده‌ شهر و بخش‌هایی از مسجد می‌شود.

بنای‎ اولیه‎‎ این‎ مسجد به صورت‎ مجموعه‌ای‎ شامل‎ مسجد، حمام‎، آب‎ انبار، ساختمان‎‎ غـریب‎ خانه‎، میدان و سایر متعلقات‎ بوده‎‎‎ که امروزه بعضی‎ از این‎ آثار از بین‎ رفته‎ است‎. 

در دوره بعد یعنی زمان جانشینان تیمور دوباره احیاء و بخش‌هایی به آن افزوده می‌شود، این دوره شامل تعمیر گنبد ریخته شده دوره قبل و احداث ایوان و شبستان‌های شرقی،‌ غربی و شمالی است.

طبق کتیبه‌های سنگی موجود در قسمت‌های مختلف بنا در زمان صفویه در سال‌های 1022،1023 و 1091 هـجری مرمت شده وسرانجام در دروه‌های زندیه و قاجاریه نیز تعمیرات و الحاقاتی ازجمله اضافه کردن دو مناره در طرفین ایوان که تاریخ ساخت آن 1209 بوده، ‌صورت پذیرفته است.

این بنا از جمله مهم‌ترین یادگادگارهای معماری بر جای مانده از گذشته این شهر کهن و شناسنامه‌ و شاهدی معتبر از دوران پیشین بوده که نیازمند بررسی و مطالعه و توجهات همه جانبه‌ای است.
 

مسجد سلطانی بروجرد
مسجد سلطانی که امروزه با نام مسجد امام شناخته می‌شود یکی از بناهای تاریخی دیدنی شهر بروجرد است که در مرکز شهر و در کنار راسته بازار بروجرد بنا نهاده شده است. این مسجد در زمان فتحعلی شاه قاجار بر روی ویرانه‌های یک مسجد بسیار قدیمی ساخته شد و یکی از بزرگ‌ترین مسجدهای تاریخی کشور است.

دو نمونه نسبتاً مشابه در همان زمان در شهرهای قزوین و تهران ساخته شدند که هر سه این مسجدها در دوره پهلوی تحت نام مسجد شاه شناخته می‌شدند. معماری مسجد سلطانی بروجرد برگرفته از معماری مسجد شاه تهران است.

پایان پیام/