بزرگ ترین مناره جهان اسلام در دارالعباده یزد

خبرگزاری شبستان: مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و به جرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است این مسجد در ضلع غربی‌ خیابان‌ امام خمینی ، انتهای‌ خیابان مسجد جامع ، محله دروازه شاهی‌ واقع است .

بانی اولیه بنا در قرن پنجم هجری « امیر علاءالدوله کالنجار » اولین امیر کاکویی بوده است اما بنای‌ کنونی مسجد را در قرن هشتم‌ هجری « سید رکن الدین محمد ‌قاضی » احداث می‌ کند.

مسجد جامع کبیر یزد بدون تردید یکی از شاهکار های بدیع معماری مساجد ایران به شمار می آید که تزئینات زیبا و منحصر به فرد آن جلوه ای ستودنی به آن داده است. این بنا مشتمل بر یک ایوان رفیع و گنبد خانه و دو شبستان تابستانه در طرفین آن دو گرمخانه در ضلع شرقی و غربی و یک صحن بزرگ مستطیل شکل و دو پایاب است.

مسجد دارای شش ورودی است که در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی که در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز کتیبه های کاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده است. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شده بود در تعمیرات هئیت حامیان باز سازی می شود.

ورودی مذکور به یک هشتی یا کریاس با سقف گنبدی گشوده می شود که این فضا را می توان موزه کتیبه ها نامید زیرا که انواع کتیبه های سنگی و کاشی که بر وقفنامه و فرامین حکومتی در دوره های مختلف درج شده، منصوب است.

درب ضلع غربی بنا درست مقابل ورودی مذکور قرار گرفته و آن هم به یک هشتی گشوده می شود که نمای این درگاه با کاشیکاری جدید تزئین یافته است . ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبروی ایوان قرار دارد. این ورودی متصل به یک کریاس است و سردر آن با کتیبه های قرآنی و تزئینات کاشی معرق جدید تزئین یافته است.

ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است که به یک دالان طویل گشوده می شود که این دالان به یکی از رواق های اطراف صحن متصل می گردد. دو ورودی دیگر مسجد یکی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبدخانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده که در حال حاضر هر دو مسدود است.

صحن وسیع مسجد مستطیل شکل و به ابعاد 53 × 20 متر است و در وسط آن مهتابی بزرگی جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته است. دور تا دور صحن را رواق هایی با طاق های گشوده به آن دور می زند که علاوه بر ایجاد سرپناه و سایبان، زیبایی خاصی به فضای صحن داده و آن را ا ز یکنواختی خارج می کند.

دو گرمخانه مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارند ، گرمخانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شکل با ازاره های پوشیده از کاشیهای شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است. در ضلع شرقی و غربی این گرمخانه شاه نشین هایی که در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است که در قسمت مرکزیشان نورگیر هایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرمخانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت کند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرمخانه ضلع شرقی کاملاً جدید و از احداث هیئت حامیان مسجد است. این گرمخانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با کاشی های خشتی و هفت رنگ تزئین یافته است.

در گوشه شمال شرقی صحن نیز محوطه ای است به ابعاد 3 × 5/2 متر با دیوار آجر چینی مشبک که به قرائتخانه موسوم بوده و در سمت قبله آن کتیبه محرابی از کاشی های مسدس آبی رنگ و به تاریخ 890 هجری نصب است.
 

زیباترین بخش بنا را ی توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید . نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزئینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده اند که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.

در دو طرف دهانه ایوان ورودی غلام گردش ها و غرفه هایی است ، که این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یکدیگر متصلند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. گنبدخانه مربع شکل یک دهانه گشاده مرکزی و داخل ایوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفین آن دارد. این گذرگاه ها به غلام گردش های ایوان که روی آنها در قرن نهم غرفه هایی ساخته شده منتهی می شود. دو شاه نشینف دو طرف گنبدخانه، دارای نرده های پوشیده از کاشی مشبک بوده و در شاه نشین ضلع شرقی دو سنگ محرابی زیبا متعلق به قرن نهم نصب است.

ایوان و گنبدخانه با کاشی های مسدس آبی رنگ پوشیده شده که در وسط هر کدام با ترنج های کاشی معرق تزئین شده است. دیواره بالای ازاره ها در غلافی از طرحهای هزار باف مرکب از کاشی های بسیار کوچک که تشکیل نقوش نوشتاری می دهند پوشیده شده و بر دیواره های جنوبی و شمالی زیر گنبد خانه با خطوط کوفی بنایی تسبیحات اربعه و شهادتین اجرا شده است. گنبد مسجد بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته که با مقرنس های مزّین به نقوش معقلی پوشیده شده اند. فاصله این فیلپوش ها نیز با کاربندی زیبایی که بر آنها با خطوط کوفی بنایی کلمات اللّه و محمد نقش بسته، کار شده است.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه یا مقصوره یک دهانه مستطیل عمیقی بوده که از دو طرف آنها معبرهای تنگ و کوتاهی به دو سوی گنبد خانه راه می یابد. این محراب زیبا مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن نام استادکار و تاریخ ساخت محراب ( 777 هجری ) نقش بسته است.

در ضلع غربی و شرقی گنبدخانه دو شبستان یا تابستانه وجود دارد که غلام گردشهایی با طاق های متقاطع آنها را به مقصوره پیوند داده است. شبستان شرقی در سال 777 هجری به دستور شاه یحیی مظفری ساخته می شود و بوسیله یک غلام گردش با پنج دهانه تنگ که بسوی رواق شرقی باز می شود به گنبدخانه و ایوان متصل می گردد. این شبستان دارای محراب کم عمقی است که در رأس دارای مقرنس گچی بوده و کمی پایین تر از آن هشت قطعه قاب کاشی معرق به یک اندازه در کنار هم نصب شده است. یک کتیبه معرق نیز به ابعاد 108 × 58 سانتیمتر در پایین و در وسط محراب نصب است که بر آن جملات قرآنی و نقوش گل و گیاه با تکنیک کاشی معرق اجرا شده است.

شبستان غربی در قرن نهم توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده ومشهور به شبستان غیاثیه است . از ویژگیهای بارز این شبستان طاق های سراسری کوکبی و تویزه است که در اکثر بناهای تیموری شهر یزد دیده می شود . در ضلع شرقی این شبستان پنج اشکوبه دیده می شود که دارای نرده های گچی پوشیده از کاشی معرق می باشند . محراب آن ساده و دارای مقرنس های گچی در نیم طاق آن است.

در ضلع جنوب غربی این فضا یکی از ورودیهای مسجد واقع شده که با چهار پله به معبر باریکی متصل می گردد . این شبستان تابستانه دارای کف و ازاره آجری بوده و بدنه آن با اندود گچ پوشیده شده است و نور آن از نورگیرهای مشبک آجری که مابین تویزه ها قرار گرفته اند تعبیه می شود . مسجد همچنین دارای دو پایاب است که از یکی آب زارچ و از دیگری آب محمود آباد می گذشته ورود به این پایا بها در ضلع شمالی و شرقی مسجد است.

گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن کلمه « الملک للّه» به خط کوفی تکرار شده است. دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آنها از کف تا نوک آن 52 متر  است دارای قطری در حدود 8 متر بوده و همانگونه که ذکر شد در دوره صفوی به بنا افزوده می شود اما در سال 1313 فرو ریخته و دوباره تجدید بنا می شود که یکی از مناره ها دارای پلکان دو طرفه است.

پایان پیام/