به گزارش خبرگزاری شبستان،سیدعلی مرتضویان در گفت‌وگویی تفصیلی به نقد و ارزیابی عملکرد مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طی یک دهه گذشته پرداخت و گفت: یکی از امتیازات بسیار بزرگ سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت استفاده از واژه تدبیر در فرهنگ واژگانی این سند است. واژه تدبیر در فرهنگ سند الگو فقط محدود به مباحث تئوریک و نظریه نیست بلکه تا مرحله عمل و اجرا و سنجش نتایج کار را دنبال می‌کند.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
*با توجه به اینکه بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در شعار «جمهوری اسلامی» از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می‌دانستند چرا در نامگذاری اسم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه‌ای در این زمینه وجود دارد یا اسلام و ایران به عنوان ظرف و مظروف ملاک بوده است؟
جمهوریت و اسلامیت تفاوت معناداری ندارند. ساختار حکومت در عین حالی که متکی بر مبانی شرع و دین مبین اسلام است، مبتنی بر اراده مردم هم هست و دوگانه‌ای در این زمینه وجود ندارد. اساس کشور ما اسلامی است، اما ممکن است کسی بپرسد که مگر ما چند مدل اسلام داریم. به نظر بنده اصلا این پرسش درست نیست.
وقتی می‌گوییم اسلامی ایرانی، منظورمان این است که فهم و درک ما از اسلام در پهنه بسیار گسترده‌ای به درازای تاریخ است و از نظر بنیه‌های علمی و دینی می‌توانیم برای خودمان چارچوبهای علمی مبتنی بر علوم اسلامی برای نیل به پیشرفت ترسیم کنیم. جوامع مختلف اسلامی براساس شرایط تاریخی و زیست‌محیطی متفاوت فهم‌های مختلفی مبتنی بر نیازهای‌شان از اسلام دارند که در چارچوب الگوهای مختلفی می‌تواند متبلور شود.
ایرانیان با نگاه و جهان‌بینی یکتاپرستی، اسلام را پذیرفتند و این نشان از فهم ما ایرانیان از اسلام و مفاهیم بدیل علوم دینی و انسانی دارد. از سده دوم شاهد زایش بی‌سابقه‌ای در تفکر ایرانیان که شروع کردند به تبیین و بازتولید اسلام و توانستند بنیاد بسیار پیشرفته همراه با نوآوری از اسلام را ارائه دهند که این مهم، خود را در علم فلسفه و حکمت صدرایی و حکمت متعالیه خیلی خوب نشان داد.
اسلام، ایرانی و غیرایرانی ندارد بلکه هر قوم و نژادی فهم تمدنی خود از اسلام را به قرائت‌های مختلف از اسلام شناخته می‌شود ارائه می‌دهد و فهم ما ایرانیان از اسلام نیز برخاسته از فهمی ژرف و عمیق از اسلام است.
*ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟ آیا سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک کلان‌نظریه یا یک سند راهبردی و یا صرفاً یک گفتمان فراگیر اجتماعی است؟
امتیاز سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نسبت به سایر اسناد برنامه‌ای و کلان کشور همین است. این سند صرفا منعکس کننده آرزوها و محدود به یک جامعه و یک دوره زمانی خاص نیست، بلکه سندی جامع است که براساس الگوی خود بستر پیشرفت جامعه را فراهم می‌کند. با روشن شدن مفهوم الگو و پیشرفت پاسخ سوال جنابعالی درست‌تر داده خواهد شد.
*مبانی معرفت‌شناختی در سند الگو چگونه تبیین شده است؟
وقتی بر این سند عنوان الگو گذاشته می‌شود حتما یکی از ویژگی‌هایش این است که مبانی و اهدافی در این الگو مندرج است که این مبانی و اهداف با راهبردها و خط‌مشی‌هایی که دارد تبدیل به نقشه راه می‌شود.
یکی از ابتکارات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت این بود که در متنی که به عنوان مقدمه سند الگو نوشته شده است ، به این سوال شما به صورت مشروح پاسخ داده است.
مبانی، اصول، افق، رسالت و تدابیر مندرج در سند الگو به خوبی گویای چشم‌انداز و افقی است که قرار است ایران در سال ۱۴۵۰ به اهداف برسد. سند الگو با نگاه توحیدی شروع می‌شود. در بخش مبانی سند الگو به تفصیل مبانی خداشناختی، جهان‌شناختی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناختی و ارزشی تعریف شده است. تنوع اقلیمی و بینش‌های فرهنگی و حکمت عملی و روحیه علم دوستی و روحیه عدالت طلبی در ایران ریشه تاریخی بسیار درازی دارد، از سویی دیگر نگاه مداراجویانه و صلح‌طلبانه و تعادل‌گرایانه ایرانیان در طول تاریخ شکل‌گیری ایران قابل رصد و رهگیری است. آنچه مهم است در هیچ کجای تاریخ از ملت ایران به عنوان ملتی خشن و متجاوز یاد نشده است و این همان مبانی انسان‌شناختی است که براساس همین مبانی می‌توان پایه‌های شکل‌گیری تمدن شکوفای دیگری را به درستی بنا گذاشت.
*«پیشرفت» در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفهوم بدیلی مثل توسعه دارد؟
این دو واژه از نظر معنا همپوشانی دارند و اینطور نیست که این دو مقابل یکدیگر باشند.
مفهوم توسعه توسط کانون‌های قدرت و ثروت و نهادهای سلطه‌طلب از بعد از جنگ جهانی دوم طراحی و به اجرا درآمد و مفهومش به دلایل مقتضیان زمان و مکان دستخوش تغییرات متعدد شد.
مفهوم توسعه بیشتر به معنای گسترش است که چندان به کار سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نمی‌آمد به همین دلیل مفهوم پیشرفت که به معنای ارتقا و بهبود که واژه شناخته شده‌تر و نهادینه‌ای در فرهنگ واژگانی ایرانیان است، در سند الگو مورد استفاده قرار گرفت اگرچه این مفهوم، ایدئولوژیک نیست.
معنای پیشرفت در یک جمله یعنی ارتقاء و بهبود خصلت‌های و ظرفیت‌های انسانی.
اگر دولتها بتوانند در ابعاد مادی و معنوی این ظرفیت‌ها را از طریق فراهم کردن ابزار و وسایل مختلف ارتقا دهند، پیشرفت حاصل می‌شود. البته این واقعیت در غرب هم نادیده گرفته نشده، اما رویکرد و جهت‌گیری اصلی‌اش مادیت و رفاه جسمانی انسان است و کاری به آسایش اخلاقی و روانی انسان ندارد.
*نسبت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سند الگوی توسعۀ پایدار چیست؟
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سند الگوی توسعه پایدار در برخی مسائل می‌توانند با یکدیگر همسو باشند. الگوی توسعه پایدار به دلیل تاکید بر محیط زیست اهمیت زیادی پیدا کرد. توسعه مبتنی بر اقتصاد در سه دهه گذشته در غرب اتفاق افتاد ، اما مدتی بعد از روشن شدن عوارض این دیدگاه به این نتیجه رسیدند که مواهب استفاده از منابع طبیعی باید برای نسل‌های آینده هم گذاشته شود، به همین دلیل سند الگوی توسعه پایدار نوشته شد. هر چند که این الگو هم بر مباحث مادی تاکید بیشتری دارد.
تفاوت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با الگوی توسعه پایدار در کرامت انسان هویدا می‌شود. نگاه به کرامت انسانی در الگوی توسعه پایدار ناقص است و شامل همه ابعاد انسانی نمی‌شود به بیان دیگر این الگوی غربی هم در عمل در حد شعار باقی ماند و رویکردش را منفعت شخصی قرار داد.
سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ایرادات سند الگوی توسعه پایدار را ندارد و به خوبی می‌تواند ارتقا و پیشرفت بشر در دو حوزه مادی و معنوی را رقم بزند.
*با توجه به انبوه اسناد راهبردی و سیاستی فراوان موجود در کشور، چه ضرورتی برای ارائه سندی دیگر مانند سند الگو وجود داشت؟
تورم اسناد خودش آسیب است. اسناد کلان و برنامه‌ای تولید شده طی ۴۳ سال گذشته نقص مشترکی دارند که هیچ کدام وارد سیاستگذاری نمی‌شوند. و این نقص چنان بزرگ و اساسی است که به کشور آسیب زد. حالا سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت درصدد است تا ارزش‌های اسلامی و ایرانی را به برنامه‌ها، سیاست‌ها و تدابیر اجرایی تبدیل کند. در این بخش با شکاف و چالش‌های عمیقی روبرو هستیم.
طی چهار دهه گذشته هر دولتی قدرت را در دست گرفت، از صفر شروع کرد. همه از عدالت سخن گفتند، اما هر دولتی به سلیقه خودش دنبال پیاده کردن عدالت بود و عمر این نوع عدالت هم بیشتر از ۸ سال نبود. گذشته از این مصوبات عدالت‌گونه همه دولت‌های بعد از انقلاب به دلیل فقدان یا ضعف نظارتی آنطور که مورد انتظار رییس‌جمهورها بود به اجرا در نیامد.
با بررسی عملکرد عدالت‌گونه دولتها متوجه می‌شویم که در خوشبینانه‌ترین حالت ۴۰ درصد وعده‌ها اجرایی شد.
حقیقت آن است که در همه دولت‌های پس از انقلاب، الگوی پاندولی و زیکزاکی به اجرا درآمد، یعنی یک گام به جلو و دو گام به عقب برداشته شد.
با این شرایط به سندی نیاز داریم که مرحله به مرحله پیش برود و موفقیت هایش با شاخص‌های مشخصی قابل ارزیابی باشد. این سند چیزی نیست جز سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. پایش سند الگو در دل تدابیر آن نهفته است. هر چند که برای اجرایی شدن تک تک تدابیر نیازمند قانون گذاری های بعدی هستیم.
کارشناسان سند الگو پذیرفته‌اند در مرحله اجرای آرمان‌ها، ارزش‌ها و اصول مشکل وجود خواهد داشت به همین دلیل تمام تلاش سند الگو این است که همه عناصر لازم برای اجرای خوب آرمان‌ها، ارزش‌ها و اصول را فراهم آورد. ساختار هر تدبیری به گونه‌ای است که جای خالی سایر قوانین را می‌تواند تکمیل کند به عبارت دیگر در تدابیر سند الگو هم سیاست‌های کلی، اصول، ارزش‌ها و راهکارها وجود دارد و امکان شاخص‌بندی را هم دارد.
هر یک از تدابیر ۶۰گانه همراه با یک پژوهش نامه است به معنای دیگر تدابیر سند الگو در حد یک سلسله ارزش‌ها رها نمی‌شود بلکه قادر است به سیاست‌های قابل اجرا، تبدیل و ارزیابی شود.
عادت به روزمرگی در اکثر جوامع بشری اتفاق می‌افتد و اگر کشورها نقشه راه و هدف مشخص در بخش‌های مختلف نداشته باشند جامعه به روزمرگی دچار می‌شود که بسیار بد است. با توجه و اهمیت کارگزاران نظام به سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قدم به قدم آثار و نتایج این سند در بخش‌های کشور را فرا خواهد گرفت و کشور به قله‌های پیشرفت و تعالی نزدیک خواهد شد.
*ضمانت اجرای سند الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش‌بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه‌ای کشور دچار نشود؟
بعد از ابلاغ سند الگوی پیشرفت، مجمع تشخیص مصلحت نظام مسوولیت می‌یابد تا اجرای تدابیر، سند الگو را تضمین کند.
*نقش اندیشکده ها به خصوص اندیشکده سیاست در تدوین، اجرا و نظارت بر تدابیر پیشنهادی و مصوب چیست؟
اندیشکده سیاست اواخر سال ۱۳۹۳ تشکیل شد. قبل و بعد از این اندیشکده هم اندیشکده‌های دیگری هم تشکیل شد ، اما شیوه کار آنها یکسان بود. نحوه کار اندیشکده‌ها به این صورت بود که اسناد برنامه‌ای رژیم گذشته را در کنار سایر کلان برنامه‌های داخلی و همه برنامه‌های توسعه‌ای و الگوهای بین‌المللی خارجی را به دقت تمام بررسی کردند.
براساس این دستورالعمل تحقیقات زیادی به اعضای اندیشکده سیاست و محققان همکار با اندیشکده سپرده شد تا درباره واژگان و مفاهیم مندرج در این اسناد مورد پژوهش و تحقیق دقیق قرار گیرد و نتایج تحقیقات به خصوص نتایج ۲۲ تحقیق محوری و اصلی در اختیار اندیشکده قرار گرفت.
اصل بر این بود که هر یک اعضای اندیشکده یک مجتهد یا یک کارشناس عالی در رشته خودشان هستند و وظیفه رییس اندیشکده این بود که همسویی را بین آرا مختلف به وجود آورد اما هیچ وقت تحمیل یا گیر خاصی در کار نبود و مصوبات اندیشکده با رای‌گیری به تصویب اکثریت اعضا رسید.
*امکان دسترسی جامع نخبگانی به دانش و تجربه اندیشکده‌ها و اعلام نظر و نقد و پیشنهاددهی در این زمینه در اندیشکده چقدر مهیا بود؟
نشست‌های مشترکی با حضور روسای اندیشکده‌ها، افراد و محققان طی سالهای گذشته برگزار شد و مقالات و پژوهش‌های بسیار زیادی را به عنوان ذخیره و سرمایه در آرشیو اندیشکده‌ها و مرکز الگو باقی گذاشتند که دانش و بنیه علمی خوبی را برای عرضه به جوامع دانشگاهی و علمی در اختیار می‌گذارد.
برای انتقال دانش بسط داده شده در اندیشکده‌های مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید تعامل بین این مرکز الگو و مجامع علمی و دانشگاهی فراتر از وضعیت جاری شود. به بیان دیگر در مرحله گفتمان‌سازی یا پیشبرد گفتمانی زمینه برای بحث و تبادل نظر بین اندیشمندان علوم و سطوح مختلف نخبگانی و علمی و دانشگاهی و مدیریتی و سطح عمومی فراهم می‌شود تا ایده‌ها گرفته شود تا در تدبیرنامه‌ها منعکس شود.
اگر این کار با حمایت و نظر مثبت مسوولان مرکز انجام شود ، حتما بسیاری از ضعف‌ها و نارسایی‌های جاری جبران خواهد شد. نباید فراموش کرد که با بروکراسی بسیار دست و پا گیر و ناکارآمد روبرو هستیم و همه بر غلبه بر ناکارآمدی‌ها تاکید دارند. امیدوارم از این پس از سند الگو حمایت شود.
عملیاتی شدن تدابیر سند الگو به همزبانی و همدلی و روحیه جهادی نیاز دارد و اصلا شرط لازم برای موفقیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اعتقاد قلبی مجریان است. در این صورت می‌توان نتیجه کار را به تمدن نوین اسلامی ختم شده ، دانست.
کشورهای غربی تمدن جدیدشان را از حکومت تمدن اسلامی باز شناختند و بازسازی کردند ما هم می‌توانیم چنین احیاگری را داشته باشیم به شرطی که در گام اول به کاری که می‌خواهیم انجام دهیم، اعتقاد داشته باشیم.
*نسبت سند الگوی پیشرفت با تمدن نوین اسلامی چیست؟
بعد از مرحله نظام‌سازی مرحله دولت‌سازی است. مهمترین وظیفه سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تئوریزه کردن الگوی دولت‌ساز است تا این دولت بتواند جامعه پیشرفته اسلامی را تاسیس کند.
مسئله مهمی که طی چهار دهه گذشته موفق به انجامش نشدیم. موفقیت در این مرحله مستلزم همکاری‌های همه اجزای نظام مدیریتی کشور به خصوص از بعد از ابلاغ سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است.
یکی از امتیازات بسیار بزرگ سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، استفاده از واژه تدبیر در فرهنگ واژگانی این سند است. واژه تدبیر در فرهنگ سند الگو فقط محدود به مباحث تئوریک و نظریه نیست، بلکه تا مرحله عمل و اجرا و سنجش نتایج کار را دنبال می‌کند. اگر دولتی تاسیس شود که بتواند خود را از عرصه‌های اجرایی کنار بکشد و به کار اصلی خودش یعنی کارگزاری و مدیریت بپردازد، به یقین به جامعه طراز و یک تمدن نوین دست پیدا خواهیم کرد و مرحله دولت‌سازی یکی از مراحل دستیابی به تمدن نوین اسلامی است که باید با موفقیت از آن عبور کنیم.
نظر شما