خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ شالیزارهایی که آخرین اشکل هایشان توسط ماکیان بلعیده می‌شود، دور تا دور مناره را فراگرفته است. از وسط شالیزار، راه سنگفرشی به سمت مناره باز شده است. چندسال پیش که به دیدن مناره رفته بودم، این راه و محوطه سنگفرش هم نبود. اما این مناره تک و تنها در روستای «منار بازار»، همچنان تنهاست، بی‌حفاظ و نگهبان. این را می شود از ذغال‌های نیم سوخته نزدیک برج دید و حتی داخل برج. گویا برج سرپناهی برای بی پناهان شده است.
پا که روی اولین پله می‌گذارم، نمی‌دانم تعداد پله ها را بشمارم یا تعداد ته سیگارهای رها شده روی پله ها را. دود تمام طاق و خشت‌های آجری نزدیک به پله را سیاه کرده است. درب آهنی این برج ۲۰متری همیشه باز است. خوشبختانه پله ها مرمت شده و براحتی می‌توان پله‌های مارپیچ را تا انتها بالا رفت. کاش تمام ۳۳ متر مناره مرمت شده بود.
از پله اول شروع به شمارش می کنم. ۵۰ پله تا آخرین. انتهای مناره بی هیچ محافظی است از این رو که افزایش ارتفاع قطع شده است. در آخرین پله آسمان صاف پیداست و تمام روستای مناره بازار و حتی روستای خشت پل و پاسکه. حالا که درختان برگ و بار خود را ریخته‌اند، می‌توان بقایای پل خشتی بزرگ را هم دید که پایه‌هایش داخل رودخانه افتاده است. از این منطقه می‌توان راهی را دید که به کسما و گوراب زرمیخ می‌رود و این محدوده که روزگاری تحت اختیار نیروهای مبارز جنبش جنگل بود و لابد این برج آن زمان نیز نقش دیدبانی را برای جنگلیان داشت و من از بلندای این برج به گسکرات بزرگ می اندیشیدم که در دوره صفوی شکوه و رونق زیادی داشت. منطقه ای که مرکز حکومت فرمانروایان محلی غرب گیلان یعنی آل اسحاق بود.
وقتی «دکتر منوچهر ستوده» منار بازار را دیده بود، هنوز زلزله، ۱۳متر از این برج را فرو نریخته بود. هرچند من این توفیق را داشتم که از پله های برج بالا بروم، ولی درب بسته برج موجب شده بود، این پژوهشگر بناهای تاریخی گیلان و مازندران نتواند بر بلندای برجی برود که تصویر آن را در کتابش چاپ کرده است. ستوده - که دهه ۴۰ از مناره بازار دیدن کرده بود- این مناره آجری را یکی از عجایب هفتگانه گیلان لقب داده است و من از تصویر آن کتاب، وضعیت فعلی را مقایسه می کردم. از پنجره های بجامانده در برج که حالا به‌خاطر کم شدن ارتفاع برج، دو پنجره باقی مانده است.
زمانیکه ستوده برج را دیده بود، بخش فوقانی مناره فروریخته بود. با مقایسه ارتفاع نورگیرها تا بخش مرمت شده فعلی می‌توان فهمید، دست کم یک سوم مناره مرمت نشده و ارتفاع برج به اندازه قبلی بازنگشته است. « در بالای مناره که فعلا روی در خرابی دارد، تزئینی آجری دیده می شود و پایین تر از آن نیز در دو ردیف تزیین دارد.» ( ستوده، ص: ۱۹۵)
الکساندر خودچکو، زمان محمدشاه قاجار کنسول روسیه در رشت بود و در خاطراتش از منار بازار نوشته است. وقتی او مناره را دیده بود، ارتفاع برج را ۳۰ متر نوشته است، البته روایت هایی مبنی بر ارتفاع ۳۳متری مناره هم گزارش شده است. اما اکنون ارتفاع برج را ۲۰متر نوشته اند. وی، روایتی هم از فرهنگ شفاهی مردم نقل کرده است که سازنده مناره فردی به نام چهل گوش چمنی بوده است. لوئی رابینو، نایب کنسول انگیس در رشت، در کتابش روایت خودچکو را نقل کرده است.
نزدیک به مناره، دو تابلو از سوی اداره میراث فرهنگی نصب شده و مشخصات مناره را بدین صورت شرح داده است:« منار بازار در روستایی به همین نام در دهستان طاهر گوراب از توابع شهرستان صومعه سرا واقع شده است. ارتفاع اولیه مناره حدود ۳۰متر بوده که متاسفانه حدود پنج متر آن بر اثر عوامل جوی و حدود ۱۳متر آن در زلزله سال ۱۳۶۹ تخریب شد. در سال ۱۳۸۲، حدود هشت متر از بخش های تخریب شده توسط اداره کل میراث فرهنگی استان مورد بازسازی قرار گرفت و به ارتفاع فعلی مناره یعنی حدود ۲۰ متر رسید. محیط این مناره در سطح زمین ۱۹متر و قطر آن در قسمت پایین مناره به هفت متر می رسد که با حرکت به سمت بالا از قطر آن کاسته می شود. یافته های باستان شناسی در محوطه پیرامونی مناره، حکایت از رونق این روستا بخصوص در دوره صفوی همزمان با اوج شکوه باستانی گسکر دارد.»
در تابلوی دیگری، منار بازار مهمترین جاذبه تاریخی شهرستان صومعه سرا معرفی شده است:« شهرستان صومعه سرا یکی از ۱۶شهرستان گیلان است که با طبیعتی زیبا با مساحتی بالغ بر ۶۰۰کیلومتر مربع در ۲۵ کیلومتری شهر رشت به عنوان مرکز استان قرار دارد. از مهمترین جاذبه های تاریخی این شهرستان می توان به منار بازار، شهر تاریخی گسکر، پل تاریخی گوراب تولم، پل گاز روبار، حمام تاریخی کسما و اماکن مذهبی – تاریخی متعدد اشاره نمود.»
کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی اداره کل میراث فرهنگی گیلان درباره مناربازار می گوید: بعد از زلزله تابستان ۱۳۶۹، مناره آسیب می‌بیند و ۱۲متر دیگر از ارتفاع برج فرو می ریزد و تنها بخش تحتانی برج سالم می ماند. بعد از زلزله، اداره میراث فرهنگی گیلان، برای ثبت و احیای مناره پرونده ثبتی تشکیل داده و برای بررسی به شورای ثبت کشور ارسال می دارد. اما این بررسی با تاخیر طولانی همراه بوده و در نهایت مناربازار به عنوان یک بنای میراثی در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ و به شماره ۲۶۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت می شود.
مهدی میرصالحی می افزاید: از بانی و سال احداث این مناره اطلاعاتی نداریم. ولی باتوجه به اینکه «خودچکو» در اوایل حکومت قاجار برج را دیده ، می توان نتیجه گرفت، برج در زمان صفویه ساخته شده است. در آن زمان غرب گیلان، توسط خاندان اسحاقوند اداره می شد.
میرصالحی، ویژگی های اثر را هم اینگونه توضیح می دهد: مصالح بکار رفته در مناره آجر و ملاط ساروج است. آجر بکار رفته در این بنا به ابعاد ۲۹ در ۲۱ سانتی متر و ضخامت ۵/۴ سانتی متر است. مقطع این مناره دیواره ای و هر چقدر بطرف بالا حرکت کنیم از قطر دایره تشکیل دهنده کاسته می شود در این مناره از طریق یک در ورودی که در جهت جنوبی قرار دارد می توان به داخل مناره رفت. دایره بیرونی مناره در پایه به ۱۹ متر می رسد که با احتساب ضخامت ۳۰/۱ سانتی متر دیوار قطر داخلی مناره در ارتفاع ۱۰ متری از سطح زمین به ۵/۲ متر می رسد در سمت شرق یک نورگیر با ابعاد ارتفاع نورگیر ۱متر عمق نورگیر ۳۰/۱ متر و پهنای نورگیر ۱۰سانتی متر در ارتفاع ۶متری از سطح زمین تعبیه شده است.
نظر شما