روایتی از پیمایش کویر سفیدپوش بشرویه

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ پاییز که می رسد هوای کویر به سر خیلی‌ها می‌افتد. سحرگاه یک روز جمعه با چندتن از دوستان کوله‌ام را برمی دارم و دل به جاده می‌زنیم. مقصدمان کویر بشرویه است و این سفر آنچه می خواهد، شور عشق است و ماجراجویی. پس از طی مسافت ۲۶۷ کیلومتری از بیرجند به بشرویه می رسیم؛ یکی از ۱۰ شهر خشت و گلی ایران؛ شهری کویری در خراسان جنوبی که در آیینه آن نمای زیبایی از خانه‌های خشت و گلی با بادگیرهای زیبا و متنوع را می‌توان به تماشا نشست. پیش از سفر به کویر چرخی در شهر می زنیم.

شهر خشتی با بادگیرهای بلند

بشرویه شهر آفتاب است و بادگیر. هنوز هم بر فراز بام‌های خانه‌های خشت و گلی این شهر بادگیر‌های بلند با قدمت ۷۰۰ ساله خودنمایی می‌کند که خنکای بی نظیری را برای کویرنشینان این دیار به ارمغان می‌آورد. خانه های تاریخی هم جزئی از بافت یکدست شهر هستند.

«سرای مستوفی» یکی از همان‌هاست؛ با ایوان های مجلل و ستون دار و بادگیرهای مرتفع و متوالی که بر دهانه هر یک نقوشی با گچ ساخته شده از شکوه معماری بی نظیر این مجموعه حکایت دارد. بادگیرهایی که با اشکال مختلف و متنوع و طرح‌های زیبا و ظریفی از گچ خود شاهکاری از هنر معماری استادان این خطه کویری را به تصویر می کشند. «سرای ذبیحی» هم از خانه های بشرویه است؛ خانه ای کوچک اما دلباز که یک حیاط نقلی دارد و دو باغچه پرگل.

در حاشیه غرب شهر و در مسیر قنات تاریخی بشرویه پنج  آسیاب قرار دارد که سنگشان با آب قنات می چرخیده و هنوز هم می چرخند. «آسیاب سروش»، «آسیاب شیخی»، «آسیاب سنگی»، «آسیاب میرزا» و «آسیاب دهنه» در کنار آسیاب های «علی آباد» و «فروغ» آرد مورد نیاز اهالی را تأمین می کرده اند. هنوز هم دو آسیاب دهنه و علی آباد چرخشان می چرخد و بخشی از آرد مورد نیاز بشرویه را تأمین می کنند.

«مهدی برگی» که در خروجی شهر منتظرمان ایستاده، همراه‌مان می‌شود. او راهنمای کویرنوردی است و شب ها و روزهای زیادی را در کویر گذرانده است. به سمت یکی از کمپ های کویرنوردی بشرویه (عشایری یا اشنان) می رویم؛ جایی در کیلومتر ۱۸جاده «چاه نو». دقایقی بعد اتاقک های گلی مدور و گنبدی شکل از دور نمایان می شود.

آقای برگی توضیح می دهد که در سال‌های اخیر جهت اقامت گردشگران در بشرویه و کویر قدم‌های بزرگی برداشته شده است. دو کمپ کویرنوردی اشنان و کمپ عشایری آماده پذیرش گردشگران است و سومین کمپ هم در سال جاری کامل خواهد شد. صبحانه را در کمپ می خوریم و راهی می شویم به سمت کویر. پس از دقایقی، رمل های کویری با شکوه هرچه تمام تر در مقابلمان ظاهر می شوند. با هیجانی وصف ناپذیر پای بر دامنه نرم و لغزنده رمل ها می گذاریم. شعفی کودکانه سراپایمان را فرا می گیرد...

تجربه‌های گرم برای روزهای سرد

کویر بشرویه، پهنه ای ناشناخته و سرشار از زیبایی های مناطق بیابانی است. به میانه این پهنه که می‌آیی از یک سو، چشم‌انداز مسحورکننده تپه‌های ماسه‌ای دیده می شود و از دیگر سو کفه نمکی و سراسر سفیدپوش آن.

پایین تپه ماسه‌ای کفش‌هایم را درمی‌آورم گرمای ماسه‌های طلایی لذت عجیبی دارد. راه رفتن روی این ماسه‌ها کمی سخت است. شن‌های سبک سوار بر باد به این سو و آن سو می روند و گویی بر تن کویر نقش می زنند. آن‌ها بر روی هم انباشته می‌شوند و تپه ای ایجاد می کنند تا بتوانی به بالای آن بروی و عظمت کویر را از نمایی دیگر به تماشا بنشینی. رنگ آجری و زرد تیره شنها در نوک تپه‌ها همچون خطوط نقاشی شده مرتبی از آبی آسمانی پررنگ جدا شده، و با فاصله با خاربته‌های کویری تزئين شده است. سکوت کویر را در هیچ کجای دنیا نمی‌توان یافت. این‌جا تنهایی معنایی تازه می‌گیرد. گویی خدا نیز این‌جا نزدیک‌تر است. تنهایی کویر و آرامش و سکوتی که بر این پهنه وسیع شن و ماسه حکم‌فرماست، آدم را وادار به فکرکردن می‌کند.

ریگزار بشرویه با وسعتی در حدود ۶۲۰ کیلومترمربع و ابعاد تقریبی ۳۰ و ۲۴ کیلومتر به صورت یک پهنه مدور از قسمت شرقی بشرویه تا شمال این شهر را احاطه کرده است. انواع تپه‌های ماسه‌ای و مرتفع در این ریگزار و بکر بودن آن برای هر گردشگری خیره کننده است. ارتفاع برخی از تپه های ماسه ای در ریگزار بشرویه به بالای ۱۰۰ متر می رسد.

در کویر تا چشم کار می‌کند، پهنه بی‌انتهایی از ماسه‌هاست که انگار پایانی ندارد. پشت سرتان را که نگاه کنید یک رد پا است و دیگر هیچ. رد پایی که خودتان بر اندام نرم ماسه‌ها به جای گذاشته‌اید، اما انگار کسی پا به پای شما این راه را آمده است. ساعتی پس از مراسم غلت خوردن، مدفون شدن در زیر توده‌های شن و به طور خلاصه هر کاری که به ذهنمان می‌رسيد تا بخشی از هيجانات درونی تلمبار شده خویش را تخليه کردیم، آقای برگی می نشیند به توضیح دادن. چای می خوریم و او برای ما از جاذبه های کویر بشرویه می گوید که به لحاظ نزدیکی به نقطه شهری از کویرهای شاخص کشور است و از سویی اکثر لندفرم‌های مختلف مناطق بیابانی را در این کویر می‌توان دید.

پوشش گیاهی مانند تاغ، گز، اسکنبیل، اشنان و نبکاها که کویرشناس فقید استاد «کردوانی» از این پوشش گیاهی به عنوان گلدان کویر نام می برد نیز در حاشیه کویر و پلایای بشرویه خودنمایی می‌کند و شاید بتوان گفت بعد از نبکاهای کویر لوت از بزرگترین و متراکم ترین مناطق کشور است. اما پوشش جانوری ریگزار بشرویه هم همانند سایر مناطق خشک و بیابانی شامل انواع مارها (جعفری، افعی شاخ دار و تیرمار) و خزندگانی مانند آگاما و پستاندارانی مانند روباه، گربه شنی، گرگ، شغال موش است. از تیره پرندگان نیز علاوه بر شاهین، پرنده زیبای هوبره هم در این کویر زندگی می کنند.

شور گردش در دشت سفید

نهار خورده و نخورده دوباره دور هم جمع می شویم. وقت آن است که سری هم به نمکزار بزنیم. چشم انداز دشت نمکی بشرویه در مجاورت تپه های ماسه ای برای هر بیننده ای دشتی پر از برف را تداعی می کند. وسعت نمکزار بشرویه تقریبا 900 کیلومتر مربع است که تا نزدیکی بجستان ادامه دارد. اینجا زمین از شوری به سفیدی می زند، «علی ناهید» یکی از اهالی بومی منطقه نیز کمی آن طرف‌تر در دل شوره زارها مشغول جمع‌آوری روزی است. برداشت طبیعی نمک در این پهنه وسیع نمکی شاید یکی از دیدنی ترین دیدنی های کویر بشرویه باشد.

بدون توقف از میان تپه های ماسه ای می گذریم و سعی داریم تا پیش از تاریکی هوا خود را به کمپ عشایری در انتهای منطقه عشایری «حجی آباد» در مجاورت تپه های ماسه ای و کفه ی نمکی برسانیم. این کمپ شامل ۱۴ واحد کپر است که پاییز سال گذشته به بهره برداری رسیده است.

غروب آفتاب کویر را دگرگون می کند. در این لحظات، زمین زیباترین چهره خود را نشان می دهد، حتی زیباتر از طلوع آفتاب. ما ایستاده ایم و پایین رفتن خورشید را در آن طرف کویر پهناور نگاه می‌کنیم. همه سکوت کرده اند،هیچ کسی چیزی نمی گوید. پهنایی که اکنون پيش روی ماست لحظاتی بعد در تاریکی محض فرو خواهد رفت و دنيای ما به دنيای بیکران ستاره ها پیوند خواهد خورد.

از آسمان کویر ستاره می‌بارد

سکوت بیابان با تاریک شدن هوا، بیشتر می شود. ستاره‌ها يكی پس از ديگری چشم باز می‌كنند تماشای رقص نورشان در پرده سياه آسمان دلپذيرتر می‌شود. آسمان صاف و پرستاره کویر بشرویه در شب‌های مختلف سال رویای منجمان و ستاره شناسان است. از همین روی یكی از مهمترین انگیزه‌های سفر به کویر بشرویه می تواند برای منجمانی باشند كه در جست‌وجوی آسمانی صاف، تاریک و بدون آلودگی نوری برای رصد اجرام آسمانی هستند. 

مزیت آسمان در کنار کویر، باعث می شود که آقای برگی با همراهی دوستانش از سال 94 با راه‌اندازی انجمن نجوم شهرستان بشرویه، پیشگام اجرای رصدهای عمومی و همگانی بارش های شهابی شوند به طوری که در ایام قبل از کرونا همه ساله در نیمه تابستان رصد همگانی شهاب باران برساووشی و در اواخر آذرماه رصد همگانی شهاب باران جوزایی با حضور صدها نفر از علاقمندان برگزار می شد و از سوی دیگر با توجه به کادر مجرب و مدرسان خوب این انجمن برنامه رصد سایر پدیده‌های نجومی هم در طول سال برای علاقمندان در کویر اجرا می‌شود.

حالا آقای برگی شروع به توضیح دادن درباره هریک از آن ستاره‌های افسونگر مزین بر بوم آسمان می‌کند: از ستاره قطبی بگیر برو تا کهکشان راه شیری زن به زنجیر کشیده، کمان، شمشیر، دوشیزه و خوشه پروین. همانجا آتشی به پا می کنیم و بر گرد آن می نشینیم. تماشای عرصه آسمان و اشک ریختن و سبک شدن برای من تجربه‌های بکری است که از فرط تازگی داشتنِ لحظه ها آرزو می کنم زمان کش بیاید و شب طولانی تر بشود تا من همین جا و همین لحظه را برای ساعات طولانی تری زندگی کنم.