به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، ایوان نقاره‌خانه یکی از مهمترین و مشهورترین بناهای موجود در حرم مطهر امام رضا(ع) است، که در آن عناصر تزیینی مهم معماری اسلامی ازجمله کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری و خوشنویسی قابل مشاهده است، طراحی، اجرا و استفاده از بهترین تکنیک‌های هنری و مصالح در معماری بنای ایوان نقاره‌خانه، همراه با عناصر تزیینی یاد شده در این بنا، باعث شکل‌گیری اثری منحصر به فرد در حرم مطهر شده که دقت در اجرای تک‌تک جزئیات آن نشان از ارادت هنرمندان و بانیان این ایوان دارد.
ایوان نقاره‌خانه از آثار دوره شاه عباس اول صفوی در ضلع شرقی صحن انقلاب اسلامی یا صحن کهنه قرار دارد. این ایوان دارای ۲۶ متر ارتفاع ۸.۷ متر عرض و ۱۸/۲۰متر طول است و از دوره قاجار به سبب تجدید بنای نقاره‌خانه بر بالای آن به این نام معروف شد.
سقف این ایوان در داخل صحن انقلاب اسلامی و از جهت بست شیخ حر عاملی، دارای نیم شمسه بزرگ بر زمینه لاجوردی است که با هنر مقرنس‌کاری مزین شده است. هنر مقرنس‌کاری یکی از عناصر مهم تزیینی معماری ایرانی است، که شبیه لانه زنبور است و در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص اماکن مذهبی به کار می‌رود که از این هنر در قسمت‌های مختلف حرم مطهر امام رضا(ع) ازجمله ایوان نقاره‌خانه، بسیار استفاده شده است.
شکل طاق ایوان نقاره‌خانه از نوع دور تیزه دار است یعنی دو سمت ایوان در یک نقطه به هم می‌رسند که به‌صورت یک قوس دیده می‌شود و در محل تلاقی دو قوس، معمولاً اشیائی جهت تزئین آویخته می‌شود که در قسمت داخلی ایوان در صحن انقلاب اسلامی، یک گوی از جنس سفال به رنگ آبی فیروزه‌ای جهت تزیین نصب شده است.
در پیشانی ایوان نقاره‌خانه در صحن انقلاب اسلامی، کتیبه‌ای با آیه «الله نور السموات...» اثر حسین شهید مشهدی به تاریخ ۱۲۶۰ نقش بسته است و نشان از تعمیرات ایوان در دوره محمدشاه قاجار دارد.
پس از این کتیبه، کتیبه باریکی مُرَقّم به سوره مبارکه مُزَمّل با خط ثلث به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی وجود دارد که دور ایوان چرخیده و قسمتی از آن در پیشانی قرار گرفته و این کتیبه نیز اثر محمدحسین شهید مشهدی است زیر این کتیبه درست در بالای ازاره ایوان، در سمت راست عبارت «به سَعی ذَره خاک علی قباد بیگ چوله ایشیک آقاسی» و در طرف چپ «عَمل محمد تقی کاشی پز ۱۲۶۱ قمری» منقوش است.
همچنین بر پیشانی ایوان داخلی، دو نقش شیر و یک مرد وجود دارد که در اطراف آن، نقش گلدان، گل و گیاه در رنگ‌های متنوع منقوش است که اشاره به داستان یکی از معجزات منسوب به امام رضا(ع) دارد. در این صحنه مردی با ریش و سیبیلی بلند، سَری تراشیده و لباس سفید بر زمین افتاده و دو شیر بر او مسلط شده‌اند.
یک شیر سر او را در دهان دارد و شیر دیگر کمر و پهلوی مرد را می‌دّرَد، چشمان و دهان مرد از وحشت باز مانده است، رنگ شیرها هم‌رنگ با طرح‌های گیاهی کاشی‌ها، به رنگ زرد انتخاب شده‌اند. باید از ذکر این نکته غافل نباشیم که این اثر هنری یکی از نمونه‌های قابل توجه در حرم مطهر امام رضا(ع) است، زیرا تنها نمونه‌ای از کاشی‌ها قلمداد می‌شود که روایتگر یک حادثه و واقعه است و سایر نقش‌های موجود در حرم مطهر بیشتر جنبه نمادین دارد تا روایتگری.
ایوان نقاره‌خانه یا سنگی که از کف زمین شروع می‌شود و تا شروع کاشی کاری‌های روی دیوار ادامه دارد، از سنگ مرمر روشن به ارتفاع ۲ متر در سال ۱۲۴۶ شمسی به همت مهندس علی محمد انصاری نصب گردید همچنین درب چوبی ایوان به ابعاد ۵ در ۸ متر دارای معرق‌کاری و نقوش هندسی برجسته که مُزَیّن به اشعار و احادیث است به هزینه فضل‌الله شهبازی در اصفهان ساخته و به مشهد برای نصب در حرم مطهر منتقل شد.
بر بالای درب ورودی ایوان از سمت داخل کتیبه هلالی شکل از سنگ مرمر قرار دارد که عبارت «بسمه تعالی» بر پیشانی آن باقی‌مانده و متن ذیل آن که مربوط به تعمیرات و تجدید کاشی‌های ایوان در زمان نایب التولیه باقر پیرنیا بوده، زدوده شده است همچنین در زیر طاق ایوان داخلی دو حدیث یکی از پیامبر اکرم(ص) و دیگری از امام جعفر صادق(ع) به خط ثلث سفید رنگ بر زمینه لاجوردی به‌صورت کتیبه وجود دارد.
بر پیشانی سر در بیرونی ایوان نقاره‌خانه، از سمت پایین خیابان یا بست شیخ حُرِّعاملی، کتیبه‌ای به خط ثلث جَلی یا درشت به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی اثر محمدحسین رضوان، نقش بسته است، اصل این کتیبه به رنگ زرد به خط محمدحسین شهید مشهدی مربوط به تعمیر ایوان در سال ۱۲۷۹ قمری بوده است که به دلیل فرسودگی کاشی‌ها در سال ۱۴۱۵ قمری به همان شیوه گذاشته و با عبارت «قد عمل بتجدید هذا الباب بعد ما بنی هذا الایوان السلطان المغفور شاه عباس الصفوی...» کتابت شده است.
بر سه طرف قسمت داخلی ایوان کتیبه معرق به خط ثلث به رنگ زرد بر زمینه لاجوردی مشتمل بر دو حدیث قرار دارد که در پایان آن عبارت «۱۲۶۱ تعمیر شده است» آمده. بالای سردر بیرونی، کتیبه هلالی شکلی از سنگ مرمر به عرض دهنهِ دَر ورودی، حجاری گردیده که مربوط به روزگار شاه صفی و مشتمل بر ۱۲ بیت شعر فارسی به خط نستعلیق با ماده تاریخ ۱۰۲۲ قمری و دو حدیث از پیامبر اکرم(ص) است که به دور سنگ به خط رقاع نگارش یافته.
ایوان نقاره‌خانه بارها مرمت و بازسازی شده است که مهمترین آنها در زمان حاج میرزا موسی فراهانی ۱۲۶۱ قمری و عضدالملک قزوینی ۱۲۷۶ قمری است که پس از آن از تعمیر و بازسازی سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۶ شمسی در دوران نیابت سید فخرالدین شادمان و باقر پیرنیا می‌توان یاد کرد.
در همین دوران به سبب رطوبت ناشی از گذر آب خیابان از میان صحن انقلاب که باعث شکست و فرسودگی معرق‌های قدیم سر در داخلی و بیرونی، ایوان مجدداً تعمیر و نقاره‌خانه جدید بر فراز آن ساخته شد همچنین کاشی‌های هفت رنگ ایوان برچیده و ایوان نقاره‌خانه به شکل کنونی با کاشی‌های معرق و ممتاز و کتیبه‌هایی به خط ثلث جلی مزیّن گردید و مقرنس‌های سقف نیز با کاشی‌های معرق زینت یافت.
نظر شما