«عبدالله وارث» در گفتگو با شبستان درباره گشت گفت: گشت یکی از قدیمی ترین روستاهای جنوب غربی شهرستان فومن بوده و مرکز دهستان گشت می باشد. این روستا در چهار کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن و در مسیر دژ عظیم قلعه رودخان قرار دارد و با قدمت بیش از ۷۰۰سال ، از اواخر قرن ششم مقر خاندان حکومتگر اسحاقوند (اسحاقی) بود.
نویسنده کتاب «دیار من گشت» با اشاره به موقعیت جغرافیایی این دهستان افزود: دهستان گشت، نخستین مکانی بود که میرزا کوچک جنگلی به منظور تمرکز قوای نهضت جنگل مورد بررسی قرار داد و به همین منظور مذاکراتی هم با «محمدتقی خان گشتی» مالک وقت گشت در روستای نِهزُم داشت و باتوجه به وجهه مذهبی محمدتقی خان و اقتدار و نفوذی که وی در منطقه داشت، سعی کرد از حمایت و پشتیبانی مالی او برخوردار شود. هرچند محمدتقی خان ابتدا میرزا را از این حرکت منصرف ولی بعدها به میرزا کمک کرد.
وی با بیان اینکه قدمت دهستان گشت به ۷۰۰ سال پیش می‌رسد، اذعان کرد: خاندان حکومتی اسحاقوند یا همان اسحاقی که بر سرزمین‌های غرب سفید رود یا همان «بیه پس» فرمانروایی داشتند، ابتدا مقر حکومت آنان روستای گشت بود. آل اسحاق از مقتدرترین و توانمندترین دودمان محلی گیلان بیه پس بودند که از سال ۱۰۰۰ – ۵۵۰ قمری در منطقه فومنات حکومت می‌کردند.
وارث افزود: «سلطان حسام الدین اسحاقی» یکی از چهره‌های سرشناس این حکومت است و دژ قلعه رودخان که در سال‌های ۶۰۰ تا ۶۳۰ قمری ساخته شده، توسط وی در سال‌های ۹۱۸ تا ۹۲۱ بازسازی گردید. این بازسازی به منظور ایستادگی در برابر قوای امیران کیایی حاکم بر شرق گیلان صورت گرفت.
وی با بیان اینکه قدیمی‌ترین اثری که از گشت یاد شده، مربوط به تاریخ اولجایتو است که در سال ۷۰۶ قمری نگارش شده تصریح کرد: درباره گشت نوشته است«... و ناحیت فومن سه قصبه است. یکی فومن که دارالملک پادشاه است. دوم ناحیت ایست که آن را گل دشت خوانند و در گلدشت بازار روز آدینه و مسجد جامع و مناری بلند هست. (منظور بازار جمعه می باشد) سیم قصبه گشت که در قدیم دارالملک ملوک اسحاقوند بود و بعد حاکمش امیر دباج پسر فیلشاه است.»
نویسنده با اشاره به اینکه بخشی از این اثر حاصل جمع آوری اطلاعات و خاطرات شفاهی از بزرگان منطقه و خاطرات کودکی و نوجوانی‌اش است تاکید کرد: کتاب «دیار من گشت» در ۱۱ فصل تنظیم شده است. محیط طبیعی و وجه تسمیه گشت، پیشینه تاریخی، جغرافیای انسانی و سیاسی گشت، نهضت جنگل و بررسی گشت از سوی میرزا کوچک، آثار تاریخی، شهدای جنگ تحمیلی و آموزش برخی از عناوین فصول این کتاب است. در این کتاب همچنین اسناد و تصاویری از تاریخ و فرهنگ دهستان گشت چاپ شده است.
گفتنی است، کتاب «دیار من گشت» در ۵۰۰ نسخه توسط انتشارات بلور رشت و به قیمت ۱۰۰ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما