به گزارش خبرگزاری شبستان از زاهدان، استان کهن و پهناور سیستان وبلوچستان در ایام اربعین سیاه پوش می‌شود و در واقع اربعین حسینی نمادی از وحدت اقوام و طوایف و مذاهب مختلف در این کهن دیار است مجموعه مراسماتی که از دیر باز در این استان ویژه ایام اربعین برگزار می‌گردد در طول تاریخ دستخوش حوادث و اتفاقات گاها با فراز و نشیب بسیار قرار گرفته لیکن هیچگاه از اهمیت و شور و ارادت مردمان این دیار در پاسداشت حریم حسینی و حفظ شعائر این حزن انگیز ترین روزهای سال نکاسته است. خبرنگار شبستان به سراغ محمد علی ابراهیمی پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان رفته تا به سوالاتش در زمینه آیین اربعین در استان سیستان و بلوچستان پاسخ دهد.
*آیین عزاداری اربعین در سیستان و بلوچستان چگونه است؟
پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان گفت: سیستان به دارالولایه شهره است و افتخار نیک مردمان این دیار سر به آستان حضرتش فرو آوردن، مردمان و زنان نیک آیین این دیار هیچگاه سب ونفرین مولا علی (ع)را نگفتند وافتخار بزرگ ایشان نیز این مهم است و نیز نخستین قیام را در طول تاریخ در اعتراض و خونخواهی شهادت امام حسین(ع)را حتی قبل تر از قیام توابین و مختار این نیکو خصلتان شکل دادند ودر طول ایام محرم از نخستین روز آیین ها و مراسمات مختلفی در سوگواری و عزاداری این واقعه بزرگ در استان سیستان وبلوچستان رخ می دهد.
از جمله مشعل گردانی و علم گردانی، سینه زنی شنستکا و شبی گردانی که در فهرست ملی نیز بعنوان یک آیین ملی به ثبت رسیده و نیز مراسم 25 محرم در پاسداشت نخستین قیام که در سالهای اخیر با شور وحرارت بیشتری برگزار می گردد در اربعین حسینی نیز که چهل روز از غمبارترین حادثه تاریخ اسلام می‌گذرد، مردم سیستان و بلوچستان اعم شیعه و سنی همنوا با شیعیان جهان این ایام را در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام عزاداری میکنند و امسال نیز باتوجه به کرونا و رعایت توصیه‌های بهداشتی همچون سالهای گذشته عاشقان حسینی دوست دارند رسم عاشقی را به جا آوردند.
* راهپیمایی اربعین در سیستان و بلوچستان هم برگزار می شود؟
ابراهیمی خاطرنشان کرد: یکی از مراسماتی که درسالهای اخیر در بین شیعیان ومسلمانان دوستدار اهل بیت مرسوم گردیده راهپیمایی اربعین است که در این استان نیز پرشور برگزار می‌گردد، با فرا رسیدن ایام اربعین مسلمانان از اقصی نقاط جهان در راهپیمایی اربعین حسینی حضور پیدا میکنند تا تصویری از وحدت و همدلی خود را برای جهانیان به نمایش بگذارند.
در این میان کسانی که از این کاروان جا ماندند به نیت پیاده‌روی در مسیر کربلا در خیابان‌های استان پیاده‌روی و عزاداری میکردند تا از ثوابش بی‌بهره نمانند، هیات مذهبی از چند شب گذشته در مساجد و حسینیه‌های شهر و روستاها علم عزاداری خود را برپا کرده، پخت حلیم و به خصوص قلورسیستانی ودیگر غذاهای نذری در این روز یکی از رسوم مردم سیستان و بلوچستان است که در اکثر محله‌های شهر به چشم می‌خورد.
*آیین سنتی حلیم و غلورپزان بر اساس یک سنت دیرینه
پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: در مراسم اربعین و نیز 28 ماه صفر در سیستان از صدها سال پیش تا به حال در ماه محرم طبخ می‌گردد. این نذری در مقادیر زیاد و در دیگ های بزرگ، توسط مردان از شب تا صبح طبخ و به عنوان نذر، صبح ها توزیع می گردد، آیین سنتی حلیم و قلور پزان بر اساس یک سنت دیرینه در استان برگزار می‌شود کار پخت قلور با همکاری اهالی با پاک کردن و خیساندن گندم، شستن و خرد کردن پیاز و قربانی کردن گوسفندان نذری شروع می‌شود. پس‌ازاین مرحله، صبح روز بعد کار پخت قلورآغاز می‌شود و تا شب ادامه دارد.
آیین سنتی حلیم و غلورپزان بر اساس یک سنت دیرینه در استان برگزار می‌شود کار پخت غلور با همکاری اهالی با پاک کردن و خیساندن گندم، شستن و خرد کردن پیاز و قربانی کردن گوسفندان نذری شروع می‌شود. پس‌ازاین مرحله، صبح روز بعد کار پخت قلورآغاز می‌شود و تا شب ادامه می‌یابد. غلورپخته‌شده، سحرگاه روز بعد در بین اهالی توزیع می‌شود.
*سینه‌زنی شنستکا به چه معناست؟
ابراهیمی گفت: سینه‌زنی در سیستان معمولا به ۲ صورت شامل سینه‌زنی ایستاده که گروه عزادار ثابت و در صف‌های ۲ ستونه مقابل نوحه‌خوان ایستاده و متناسب با نوع مداحی آرام سینه می‌زدند و یا در حالت دایره‌وار حلقه زده و در حالی‌که دست روی شانه یکدیگر داشتند، عقب و جلو رفته و دور نوحه‌خوان می‌چرخند و با حرارت بیشتری برسینه ضربه می‌زنند و یا سینه‌زنی به صورت نشسته انجام می‌شود که در سیستان به «سینه شٌنَسٌتَکا یا سینه سه‌ضرب» (به زانو نشسته و سینه می‌زنند) معروف است و قدمتی دیرینه دارد.
*مداحی در سیستان انواع مختلفی دارد در این زمینه توصیح دهید؟
پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان ادامه داد: انواع مداحی و نوحه سرایی در سیستان مرسوم بوده و نواها و آواهایی از بعضی از کتب شعر و دیوان اشعار معروف گرفته شده و پاره ای نیز از ذهن مدیحه سرایان و شعرای معرف سیستانی و تعدادی نیز بداهه از دل مردمانی در می‌آید که در فراغ یاد و نام ائمه و داغ شهادت امام حسین (ع) داغدار بودند لاجرم از دل برآمده و بر دل نشسته و بر مصیبت محرم سینه‌هایی که نسوخته و سال‌ها در سوگواره‌ها و مداحی و روضه‌خوانی‌ها خوانده و تکرار شده و سیقل یافته است.
اشعار مراثی سیستان در قالب‌های شعری مثنوی، قصیده، ترجیع‌بند، روایی، بحر طویل، مستزاد، ترکیب‌بند، قطعه و غیره در وزن‌های عروضی متفاوت و متنوع سروده شده و تنوع و گستردگی مضمون نیز در این اشعار( نوحه) به خوبی دیده می‌شود، در سیستان از عصر صفویه و قاجار تاکنون شاعران مرثیه‌گویی و نوحه خوان زیادی ظهور کردند.
استفاده از لهجه خاص محلی در نوحه خوانی ها، نوحه های قدیمی و سبک‌های کهن در عزاداری‌ها در این مناطق نشان‌دهنده حفظ سنت‌های آبا و اجدادی و عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت (ع) است که باعث شده این سرزمین را "دارالولایه" بنامند.
البته در سیستان و بلوچستان اقوام و طوایف متعددی وجود دارند و هرکدام نیز طبق رسوم خود در مساجد و تکایای مخصوص از جمله حسینیه یزدی‌ها، خراسانی‌ها، بیرجندی‌ها، آذری‌ها، افغان‌ها و غیره در این ایام عزاداری میکنند، با توجه به مصوبات ستاد ملی کرونا و تاکید مسوولان به سبب جلوگیری از گسترش ویروس کرونا آیین های عزاداری امسال در حسینیه‌ها و مساجد با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی انجام می‌شود و از دسته‌روی در خیابان‌ها و معابر پرهیز شده است.
نظر شما