به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «دکتر مهدی سعیدی» امروز یکشنبه 14 شهریور در نشست «بازنمایی هویت ملی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» که با همکاری سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: یک مبنای نظری درباره هویت ایرانی داریم. می دانیم هویت ایرانی چه دسته بندی و روایاتی دارد. سیاست های آن را عرض کردم. ادبیات داستانی دفاع مقدس چه نسبتی با هویت ملی دارد؟ به شکل جزیی تر می خواهم بررسی کنم و آن را با هویت ملی بسنجم. می خواهم بر اساس یک الگو در مورد ادبیات جنگ صحبت کنم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه تمام کارهایی که در حوزه دفاع مقدس نوشته شده، ذیل چهار جریان یا رویکرد قابل تقسیم بندی است، افزود: این چهار محور عبارتند از داستان های ارزش محور، جامعه محور، انتقادی و انسان محور. هر کدام از این جریان ها یک نقطه شروع مشخص دارد و یک سیر و استمرار مشخص برایش در نظر می گیریم. هر یک از این جریان ها کانون و محافل پشتیبانی و همچنین حامیانی دارند.
وی در مورد داستان های ارزش محور اظهار داشت: در این داستان ها یک تعریف خاص از ارزش ها ارایه می شود. جامعه ما معتقد به ارزش های خاصی است که حول آن انقلاب پیروز شد. در زمان جنگ نیز آن ارزش ها با تغییراتی ادامه داشت و مردم با همان ارزش ها از سرزمین خود دفاع کردند. نویسندگانی بر مبنای این ارزش ها داستان هایی را پدید آورند. این کارها متاثر از ادبیات داستانی متعهد پیش از انقلاب است. ادبیات متعهد سابقه داشته است. بعد از انقلاب تعریف جدیدی از ادبیات متعهد می شود و اندیشه های دینی وارد حوزه ادبیات داستانی می شود. در دهه 60 اوج پدید آمدن این نوع کارها بوده است.
این نویسنده و پژوهشگر با بیان اینکه داستان های ارزش محور در نگرش هویتی به مسئله جنگ موفق بودند، بیان کرد: این داستان ها مفهومی از انسان ایرانی را نشان می دهد که به جغرافیا و وطن خود پایبند است. داستان های زیادی در مورد خرمشهر نوشته شده است که در آنها خرمشهر نمونه تام ایران است و دفاع از خرمشهر برابر است با دفاع از ایران.
دکتر سعیدی با اشاره به اینکه نگاه تقلیل گرایانه به هویت ملی در داستان های ارزش محور وجود دارد، گفت: در این داستان ها تاکید بر وجه دینی جنگ است و عناصر دیگر از وجوه هویت ملی را نمی بینیم. نمودی از وجوه فرهنگی در داستان های ارزش محور نیست. در این داستان ها تناسبی بین جنگ صدر اسلام و جنگ ایران و عراق می بینیم. واقعه عاشورا در این داستان ها خیلی بازسازی می شود.
این استاد دانشگاه در مورد داستان های جامعه محور تصریح کرد: این داستان ها به آسیب هایی می پردازد که جنگ به وجود آورده از جمله مهاجرت و از هم پاشیده شدن بنیان خانواده. کارهای احمد محمود و اسماعیل فصیح از جمله این آثار است. مسئله این نویسندگان، جامعه ایرانی است. در این داستان ها به وجوه مذهبی و هویت ایرانی توجه نشده است و جامعه ایرانی خیلی برجسته است. زمین سوخته احمد محمود یکی از آثار این دسته است. نگاه احمد محمود به جنگ نگاه ملی است، در اثرش اهواز را نمی بینیم که می سوزد بلکه ایران را می بینیم که به آن تعرض شده و در آتش جنگ می سوزد.
سعیدی در مورد داستان های انتقادمحور اظهار داشت: نویسندگان این آثار به اصل جنگ اعتراض دارند. آنها به زمینه های سیاسی و ادامه جنگ انتقاد دارند. این دسته از داستان ها نتوانسته است در ایران خیلی پر و بال بگیرد. ناگهان سیلاب مهدی سحابی از جمله این آثار است. در این آثار تلقی تقلیل گرایانه به هویت ملی وجود دارد. آنها خیلی وجه مذهبی هویت ایرانی را قبول ندارند و یا آن را تخفیف می دهند. این دسته از نویسندگان فکر می کنند بچه های مذهبی نسبت تام و تمام با نظام سیاسی دارند در حالی که اسلامی بودن جامعه شاید خیلی هم با سیاست جامعه نسبت نداشته باشد.
این نویسنده و پژوهشگر در مورد داستان های انسان محور خاطرنشان کرد: آنچه این گرایش چهارم از بقیه متمایز می کند، توجه صرف به بحث انسان و تلقی فراوطنی و فرامرزی است که از انسان می شود. در داستان های انسان محور برای نویسنده مهم نیست کسی که در جنگ شرکت کرده و جنگ بر زندگی اش اثر گذاشته است، کدام طرف مرز است. این دسته از نویسندگان دغدغه های جهان وطنی دارند.
وی خاطرنشان کرد: کارهای احمد دهقان مثل «من قاتل پسرتان هستم،» آثار احمد غلامی، حسن بنی عامری، محمودی و ایران مهر در دسته چهارم یعنی داستان های انسان محور قرار می گیرد. چنین نویسندگانی می خواهند نشان دهند که جنگ بر انسان چه اثری داشته و جامعه متاثر از جنگ چه آسیب هایی دیده است. اینجا دغدغه های روان شناختی آدم ها که متاثر از جنگ است، برجسته است. بحث سیاسی و مرز و جغرافیا در این آثار نمی بینیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در داستان های انسان محور عناصر هویت ملی مطرح نیست، گفت: این رویکرد وقتی پیدا شد و کارهایی از آن منتشر شد، مورد استقبال قرار نگرفت. کتاب «من قاتل پسرتان هستم »اثر احمد دهقان بسیار مورد انتقاد واقع شد. سر و صدای عجیبی پیدا کرد، بسیاری به این کتاب ایراد گرفتند که ارزش ها در این کتاب فراموش شده است. بعدها نامه آقای شجاعی به اعتراضات این کتاب خاتمه داد. در حوزه ادبیات دفاع مقدس مطابق این چهار رویکرد نگاه ها و تلقی ها درباره هویت ملی وجود دارد و مطابق آن چهار جریان هنوز هم نویسندگانی می نویسند و کارهایشان ذیل این چهار رویکرد است. حال ممکن است برخی از این کارها بیشتر مورد توجه قرار گیرد و برخی نیز کمتر.
نظر شما