خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ ورود افراد و گردشگران به هر نقطه از کشور و جهان با هدف خاصی صورت می گیرد عده ای به دنبال جنگل و کویر و عده ای هم به دنبال بناهای تاریخی، مذهبی هستند. بسیاری از افراد برای دیدن هنر معماری گذشتگان کیلومترها سفر می کنند تا از نزدیک ارتباط بین هنر و بناهای مذهبی و تاریخی را لمس کنند.
در این بین می توان از مساجد با داشتن معماری زیبا و شگفت انگیز، شبستان ها، معرق کاری ها، کتیبه ها و... به عنوان یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی مذهبی و جاذبه مهمی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی یاد کرد.
مسجد در میان معماری اسلامی، حایز اهمیت است چرا که از گذشته های دور از این مکان مذهبی علاوه بر عبادت، برگزاری مراسم مختلف، اقامه نماز و... برای حل و فصل مشکلات اهالی هر منطقه نیز مورد توجه و استفاده قرار می گرفت به همین علت معماران و صنعتگران از دیرباز با توجه به اهمیت مساجد سعی بر احداث بناهایی تاریخی و... داشتند و در این راه موفق هم بوده اند.
خراسان جنوبی مهد مساجد کهن و قدیمی بسیاری است که علاوه برجاذبه‌های هنری، معماری و تاریخی نشان از فرهنگ، ایمان و باور مردم این خطه دارد.
وجود مساجد تاریخی مانند مسجد جامع علوی، مسجد جامع قاین، مسجد جامع خضری، مسجد عاشورا خانه نهبندان، مسجد جامع هندوالان و مسجد دو حصاران و... در این استان نشانه بندگی و عمق ایمان مردم دارد.
مسجد جامع علوی
مسجد جامع علوی یکی از بناهای قدیمی شهرستان بیرجند می باشد که توسط آیت ا... حاج سیدکاظم حائری در سال 1332 بنا شد. این روحانی بلند مرتبه در اوایل ورودش مسجد جامع چهار درخت را برای نماز اختیار کرد و تعمیراتی نیز در این مسجد انجام داد.
بدون شک یکی از انگیزه‌های اصلی ساخت مسجد علوی خدمت به مردم بوده است بنا به سخنان بی بی معصومه حائری، دختر آیت الله حائری مهمترین انگیزه ساخت مسجد در سفر آیت الله حائری به مکه کلید می خورد.
مسجد جامع علوی که آرامگاه حجت الاسلام سیدکاظم حائری است، در خیابان شهدا واقع شده است.
مسجد عاشورا با قدمت 700 ساله
مسجد عاشورا در بخش مرکزی با بافت قدیم شهر بیرجند در محله چهار درخت و در یکی از معابر منتهی به خیابان اسدی در مجاورت مسجد چهار درخت و مقابل مدرسه معصومیه قرار دارد که در حال حاضر علاوه بر محل دار الشفاء خیریه حضرت فاطمه الزهرا (س) و حسینیه فاطمیه، مکانی برای تجمع هیئت‌ها در شب عاشورا است.
بنا به اظهارات اعضا هیئت امنا قدمت بنا به حدود 700 یال قبل برمی گردد در گذشته هم‌زمان با آغاز ماه محرم عده‌ای از سادات به این مکان می‌آمده و در این محل مراسم علم بندان را برگزار می‌کرده‌اند.
مسیر ورود به مسجد هم از طریق صحن و هم از طریق حسینیه جنب آن امکان‌پذیر است که مسجد در قسمت صحن دارای ورودی ایوان مانندی با نمای سنگ مرمر و قوس کنگره دار به صورت معماری بناهای جدید است.
در قسمت سردر آن تمثالی بزرگ از قرآن مجید است و دارای درب‌های آهنی مستحکم و نمایی کاملاً تازه ساز و جدید می‌باشد.
فضای داخلی مسجد با مساحتی کمتر از ۲۵۰ متر مربع زیربنا از یک سری فضاهای پیوسته تشکیل یافته است که از ویژگی‌های بارز آن می‌توان به دیوارهای قطور که از خصوصیات شاخص بناهای منطقه است، اشاره کرد که بر روی آنها طاق‌هایی از نوع جناغی و تیز متوسط ساخته شده است.
مسجد جامع هندوالان درمیان
مسجد جامع هندوالان یکی از قدیمی‌ترین بنای مذهبی استان است که در روستای هندوالان از توابع بخش درمیان قرار دارد. وجود کتیبه‌هایی به خط کوفی مربوط به قرن پنجم یا ششم هجری قمری احتمال ساخت مسجد را در آن زمان تقویت می‌کند. این مسجد در سال 1237 هجری قمری مرمت شده است.
مهمترین عناصر معماری آن سر در ورودی، صحن، گنبد خانه، شبستان ستون دار و محراب می‌باشد. گنبدخانه مرکزی با استفاده از فیل‌پوشها و با مهارت بر روی فضای چهار ضلعی قرار گرفته است. شبستان ستون‌دار در دو طرف گنبدخانه واقع شده و به وسیله طاق و تویزه به شیوه چهار ترک اجرا شده است.
بنا دارای تزیینات آجری بسیار متنوع شامل فیل‌پوشها، گوشواره ها، قابهای گچی، رسمی‌بندی محرابها و نحوه آجرچینی گنبدها است. این اثر تاریخی در دوره شاهرخ تیموری در حدود سال 850 هـ. ق ساخته شده است. این بنا در 11 مرداد 1367 با شماره 1893 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجدجامع قاین با دو قبله
مسجد جامع قاین با قدمت ۱۱۰۰ ساله به‌عنوان بلندترین عمارت قاین و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی، اسلامی شناخته می‌شود. در مورد تاریخ احداث اولیه مسجد عقاید مختلفی است به طوری‌که برخی معتقدند این مسجد بر روی بقایای یک آتشکده ساسانی ساخته شده است و برخی همانند ناصر خسرو زمان احداث آن را اوایل قرن پنجم هجری ذکر کرده‌اند.
این مسجد بنایی بسیار قدیمی و با شکوه است که مساحت مسجد ۱۴۷۰ متر و زیربنای آن ۱۰۵۰ مترمربع می‌باشد. ایوان اصلی آنکه از شاهکارهای معماری اسلامی است دارای ۱۸ متر ارتفاع ۱۱ متر عرض و ۲۲ متر طول است.
این مسجد دو قبله متفاوت دارد. که یکی به سمت بیت‌المقدس و دیگری به سمت کعبه ساخته شده است. ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی در میان صحن مسجد برای تعیین ظهر شرعی قاین ساخته شده است. همچنین دو در مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی شمال (محل بازار فعلی) باز می‌شود.
مسجد درخش
به استناد کتیبه موجود، بنیان اولیة مسجد درخش به سال ۹۸۱ هجری قمری مربوط می‌شود و بانی آن عمیدالملک محمد درخشی بوده است. به‌طور کلی فضاهای احداث شده در این مسجد شامل ایوان اصلی، شبستان و یک اتاق وسیع در جنب شبستان است.
مهمترین عناصر تزئینی به کار رفته در این اثر تاریخی سقف محراب و تزئینات گچی چلیپایی در قسمت فوقانی آن، طاق‌نماهای بخش بالای محراب با طاقچه‌های کوتاه و تزئینات مقرنس و کاربندی در گوشه‌ها است.
همچنین تقارن موجود در اجزا و عناصر معماری به کار رفته در شبستان بر زیبایی این اثر افزوده است. اتاق وسیع موجود در شرق شبستان با استفاده از یک ستون قطور و به روش تاق و تویزه پوشیده شده و در این فضا طاقچه‌های کوچک و بزرگ در بدنة دیوار دیده می‌شود.
این مساجد تنها بخشی از مساجد قدیمی و تاریخی خراسان‌جنوبی است که نشان از قدمت فرهنگ و تمدن در دیار خاوران است و از فرصت گران‌بهای وجود این مساجد تاریخی می‌توان برای رونق گردشگری نیز بهره برد.
مسجد جامع سرایان
مسجد جامع سرایان تجلی‌گاه اعتقادات معنوی مردم و شامل دو بخش شبستان زمستانی و شبستان تابستانی است.
شبستان زمستانی سر پوشیده و دارای رواق‌هایی است که ستون‌های مستحکمی آن را بر پا داشته‌اند این قسمت بر اثر زلزله و به مرور زمان تخریب شده که در این اواخر به همت اهالی سرایان مرمت و بازسازی شده است.
شبستان تابستانی این مسجد دارای ایوانی بلند است که گچبری‌های زیبایی دارد و دارای محراب گچ بری شده زیبایی است که سوره مبارکه حمد را پیرامون خود به طرز زیبایی دارد. علاوه بر صحن و ایوان دو رواق کناری را نیز در دو طرف ایوان به سبک مساجد صفوی دارد.
مسجد جامع چهار درخت بیرجند؛ مسجدی با 2 محراب
مسجد جامع چهار درخت بیرجند به عنوان یکی از آثار قدیمی و تاریخی شهر در محله چهار درخت شهرستان در نزدیکی مسجد عاشورا قرار دارد. این مسجد به عنوان یکی از مساجد معتبر فقط در حد یک شبستان طراحی و ساخته شده است و به دلیل محدودیت زمین معمار بنا نتوانسته است نقشه آن را به صورت چهار ضلعی کامل در آورد.
این بنا متعلق به دوره ی صفویه با قدمتی بیش از یک هزار و 300 سال در میدان چهار درخت شهر بیرجند در مجاورت مسجد عاشورا قرار دارد. مسجد چهار درخت بیرجند دارای دو ورودی مجزا، صحن، شبستان ستون‌دار و دو محراب است که یکی برای شیعیان و دیگری برای اهل تسنن است و در حال حاضر محراب‌های اولیه خراب شده است.
شبستان ستون دار که مهم ترین عنصر معماری بنا محسوب می‌شود دارای 21 ستون و با مقطع مربع است که طاق‌های جناغی روی آنها استوار شده و به وسیله گنبدهای چهار ترک فضای شبستان پوشیده شده است.
مسجد جامع خوسف
مسجد جامع خوسف به عنوان یکی از بارزترین آثار تاریخی موجود در بافت تاریخی این شهر در حاشیه خیابان اصلی شهر و در جبهه جنوبی آن قرار دارد. در سمت غرب مسجد حسینیه صاحب الزمانی در سمت مشرق کوچه و در سمت جنوب آن بنای تاریخی موقوفه میرزا جعفر قرار گرفته است.
بنا دارای دو ورودی است که یکی در ضلع شمال شرقی و دیگری در ضلع شمال غربی واقع شده است. مهمترین عناصر معماری بنا شامل ورودی‌ها، صحن، شبستان تابستانی، شبستان‌های ملاعلی اکبر، شبستان عبدالخالق و قسمت‌های نوساز مسجد می‌باشد. جبهه شمال شرقی بنا که ورودی اصلی بنا در آن قرار دارد به طور کامل در سال 1405 ه. ق بازسازی شده است و از لحاظ تاریخی ارزشی ندارد اما شبستان‌های جبهه جنوب غربی بنا یعنی شبستان تابستانی و شبستان‌های ملاعلی اکبر و عبدالخالق بخش‌های تاریخی بنا به حساب می‌آیند.
شبستان‌ها دارای ستون‌های قطور چهار ضلعی می‌باشند که پوشش آنها به صورت گنبدهای چهار ترک و به کمک طاق‌های جناغی بر روی ستونها استوار شده است. شبستان عبدالخالق که قدیمی‌تر از شبستان ملاعلی اکبر است، دارای شش ستون و دوازده گنبد است. شبستان ملاعلی اکبر که درسال 1237 ه. ق تعمیر شده دارای نه ستون و شانزده گنبد است.
شبستان تابستانی نیز دارای چهار ستون و هشت گنبد می‌باشد. نقشه و سبک معماری این شبستان‌ها همه مشابه هم هستند و تنها تفاوت‌های جزئی در ابعاد و اندازه‌ها مشاهده می‌شود، مساحت کل بنا 3600 متر مربع می‌باشد که 900 متر مربع آن را صحن فرا گرفته و اطراف صحن با طاقنماهایی به صورت جناغی تزئین شده است.
مسجد عاشورا خانه نهبندان
این بنا در فاصله کمی از قلعه تاریخی نهبندان قرار دارد و شامل یک شبستان ستون دار با چهار ستون قطور چهار ضلعی می باشد که در ضلع شمالی با برداشتن دیوار، شبستان را توسعه داده و دو ستون دیگر بر آن افزوده اند.
پوشش شبستان این مسجد به صورت گنبدی و چهار ترک است که بر روی یکی از ستونها کتیبه هایی به انواع خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق دیده می شود.
برخی از این کتیبه ها دارای تاریخ هستند که قدیمی ترین این کتیبه ها دارای تاریخ 1315 است با توجه به سنک لوحی که در دیوار مسجد کار گذاشته شده و دارای تاریخ 997 است می توان زمان ساخت مسجد را به دوره صفویه نسبت داد.
نظر شما