خبرگزاری شبستان: از آفتاب ملایم صبح یکی از جمعه های روح بخش اردیبهشت ماه عبور کردم و از پله های آجری مسجد بالا رفتم از درب عتیقه آن گذشتم، وارد دالان نیمه تاریکی شدم در سکوت از دالان گذشتم نه بلکه از تاریخ گذشتم و به پیش از تاریخ رسیدم. مسجد نقشینه پرستشگاهی است به قدمت روح آزاد و عرفانی آدمی در طول تاریخ این سرزمین. ایوان مسجد، سادگی و شکوهش را در هم آمیخته است و بی واسطه رو به قبله قرار دارد و محراب که اشارتی دارد بر اینکه می توان از خاک به افلاک رسید.
گردش آجرها و مقرنس ها با انحنای دلپذیر در گوشه های پنهان شبستان که کم نور ترین جای مسجد است آدمی را به مکاشفه وادار می کند و من می اندیشم به این خاک مقدس به خاک عشق، به خاک بیدگل که چه دری را در صدف دارد.
مسجد تک ایوانی نقشینه به عنوان قدیمی ترین اثر بجا مانده از دوره سلجوقی در شهر آران و بیدگل محسوب می شود. وجه تسمیه این بنا به جهت وجود نقش و نگارهای زیبا و بدیعی است که در دوره صفوی به ایوان مسجد اضافه شده و زینت بخش کالبد و نمای بیرونی آن بوده است. این بنا مساحتی نزدیک به 1200 متر مربع داشته و در گذشته مجموعه بازار، حوض خانه، کارگاه شعربافی، حسینیه و میدان خانقاه، بقعه چهل دختران (اختران) و تربه نقشینه را شامل می شده که هم اکنون حوض خانه، کارگاه شعربافی و بازار روبروی آن کاملاً تخریب شده است.
مسجد نقشینه توسط حاجی بابا قاسم بیدگلی مورد بازسازی قرار گرفته است که سبب شده برخی آن را به نام مسجد حاجی بابا قاسم نیز بشناسند. این بنا طی دوران های زندیه و قاجاریه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و محرابی منقش به اسمای الهی و کتیبه ای مربوط به سال 1215 ه.ق به خط حاج محمد بیدگلی در ایوان مسجد الحاق شده است.
فضای پشت ایوان نقشینه را شبستان تابستانی تشکیل می دهد. بخش شبستان زیر زمینی (زمستانی) آن نیز شامل چند ردیف چشمه طاق کوتاه است که هم اکنون مردم محل از شبستان تابستانی برای گزاردن نماز استفاده می کنند. از جمله آثار نفیس و ارزشمند این مسجد، مجموعه 30 جلدی قرآن خطی (هر کدام یک جزء) نوشته شده به سال 1198 ه.ق است. این مسجد را می توان به عنوان اولین کانون فرهنگی مذهبی زنان منطقه در دوره زندیه نام برد.
این مسجد توسط «حاجی بابا قاسم بیدگلی» مورد بازسازی قرار گرفته و به استناد به ماده تاریخ ذکر شده در کتاب زادالمعاد علامه مجلسی به سال 1076 هجری قمری برمی‌گردد که سبب شده برخی آنرا به‌نام مسجد حاجی بابا قاسم نیز بشناسند.
محله درب مختص‌آباد آران و بیدگل در کنار محله‌های توی‌ده، دربریگ، ویرانه و مختص‌آباد، یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های درون بافت محسوب می‌شود که در دل خود، مجموعه‌ای بزرگ از آثار با ارزش دینی، فرهنگی را جای داده است و با پشت سر نهادن تاریخ پرفراز و نشیب خود هنوز این آثار در آن خود‌نمایی می‌کنند.
مرکز محله، بازارچه‌ای بوده است که روبروی مسجد تاریخی نقشینه قرار داشته است که گذر تاریخی مرتبط دو دروازه مخلص و هادیه (شاهزاده اسماعیل و هادی) از این بازارچه می‌گذرد.
از جمله درهای با ارزش دیگر این مرکز، می‌توان به مجموعه مسجد نقشینه، بازارچه، حسینیه خانقاه، بقعه چهل دختران، مجموعه خانه طباطبایی، آب انبار حاج میرزا معصوم، حمام رییسه و مسجد حاج ملامحمود اشاره کرد که تمامی آنها در مسیر گذر تاریخی خود، هنوز به زندگی ادامه می‌دهند.
حوض خانه نقشینه در قسمت شمال شرقی مسجد و درون بازار قرار داشته و کارگاه شعربافی نیز در گذر سمت شرقی بنای مسجد فعال بوده که هنوز شعربافان و کارگران این محله آنرا به‌خوبی به یاد می‌آورند. فضای سرپوشیده و ساباط بلند روبروی مسجد نقشینه تا سال 1371 شمسی یکی از مراکز اقتصادی وتجاری درون بافت محسوب می‌شده که در دو طرف خود مغازه‌ها و دکان‌های نانوایی، آرایش‌گری، قصابی، نجاری و خامه‌فروشی و شیره‌پزخانه ( کارگاه پخت شیره و حلوا کنجد ) را جای داده بود که متأسفانه هم‌اکنون تمامی آن تخریب شده است.
این بنا طی دوران زندیه و قاجاریه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و محرابی منقش به اسمای الهی و کتیبه‌ای مربوط به سال 1215 هجری قمری به خط حاج محمد بیدگلی در ایوان مسجد الحاق شده است. فضای پشت ایوان نقشینه را شبستان تابستانی تشکیل می‌دهد که در سال 1376 شمسی توسط حاج علی محمد رحیمی و با کمک اداره میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده است. ایوان بلند و رفیع این بنا در سال 1380 شمسی با کوشش هیئت امنای مسجد و توسط استاد آقا رضا میخو به طرز ماهرانه‌ای مورد مرمت و استحکام بخشی قرار گرفته است.
بخش شبستان زیرزمینی (زمستانی) آن نیز شامل چندین ردیف چشمه طاق کوتاه است که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و مردم محل از شبستان تابستانی برای نمازگزاردن استفاده می‌کنند. مجموعه 30 جلدی قرآن خطی از جمله آثار ارزشمند و نفیس این مسجد است هر کدام یک جزء با قدمت 1198 هجری قمری است که به‌همت عده‌ای از زنان محله و به خط سید «میرزا حسینعلی بیدگلی» بوده که با این وجود می‌توان این مسجد را به‌عنوان اولین کانون فرهنگی مذهبی خواهران منطقه در دوره زندیه مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
در این محله کوچه ای معروف به ملا وجود دارد که محل سکونت عده‌ای از علما و فضلای بزرگ شهر ( ملا محسن جبل عاملی و فرزندانش ) بوده که برخی از آنها هم اکنون در مقبره العلمای بیدگل مدفون هستند.
این بنا در جهت شرقی مسجد نقشینه و در مسیر گذر تاریخی بیدگل قرار دارد و در زمان صفویه، حاج «حسین دوست»، پایه‌گذار صوفیه در این مکان بوده است و عنوان خانقاه نیز به‌همبن دوره بر می‌گردد و سپس به حسینیه خانقاه معروف شده است و در زمان حال مرکز هیئت سقایی علی اکبری بیدگل است.
هیئت سقایی یکی از قدیمی‌ترین دسته‌های مذهبی در آران و بیدگل است که علی‌رغم تغییر شکل تمامی هیئت بعد از انقلاب، هنوز رسم و شیوه قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده است. وجود جام آبی به سال 1161 و توغ به سال 1095 هجری قمری و اشیای ارزشمند بسیاری که همه متعلق به این هیئت و دارای وقف‌نامه است، گواه این قدمت است.
منبر چوبی معرق‌کاری بزرگ حسینیه خانقاه با دو دیرک در طرفین پله‌ها و تزئینات آیه الکرسی در حاشیه دیواره اطراف پله‌ها و صلوات کبیره دارای 10 پله است که در جلوی آن شرح وقف‌نامه آن حکاکی شده است. واقف منبر ، استاد «علی رضا بن حسنعلی» بوده و هم دوره با منبر حسینیه دربریگ بیدگل در تاریخ 1237 هجری قمری به خط سید «مرتضی طباطبایی بیدگلی» است.
این منبر اخیرا با کوشش و حمایت مهندس «حسنی مقدم» ، مدیریت حفاظت و احیای اداره میراث فرهنگی کاشان و «محسنی تبار» مسئول اداره دکر شده مرمت و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
از جمله آثار دیگر می‌توان به وسایل تعزیه‌خوانی و پوش مذهبی با وقف نامه متعلق به سال 1322 هجری قمری و به خط «حسین بن عبدالباقی طباطبایی بیدگلی» اشاره کرد که هنوز در ایام محرم، سایه‌گستر عزاداران هیئت سقایی علی اکبری است. مشهور است که در زمان مرحوم استاد «فرج الله واصف بیدگلی» ( 1323 ه.ق ) که شاعری با اخلاص، فرزانه و مادام العمر بابا و سرپرست هیئت بوده ، به سقایی تغییر نام داده شده است.
از نکات جالب توجه، قدمت قریب به صد ساله برپایی مراسم روضه‌خوانی هر هفته، شب جمعه‌ها در این حسینیه است که توسط خاندان روحانی در این مکان برگزار می‌شود. در سمت شرقی فضای درونی حسینیه خانقاه، فضای کوچکی وجود دارد که هیچ‌گونه بازشوی نداشته و تنها راه دسترسی به آن، حفره‌ای است که از فضایی دالانی شکل به آن راه می‌یابد.
پایان پیام/
نظر شما