به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، جایگاه حضرت علی (ع) در هنر خوشنویسی و هنرهای سنتی ممتاز است و کمتر هنرمند خوشنویسی را می شناسید که با «نادعلیا مظهرالعجایب» مشق خط نکرده باشد، نام حضرت علی (ع) بواسطه اینکه الگوی اخلاقی تمام و کمالی است و همه فضائل اخلاقی در شخصیت او تجلی پیدا کرده است، همواره موضوعی برای خلق هنری بویژه در هنرهایی مثل خوشنویسی است که با معنویت پیوند ناگسستنی دارند، درباره ریشه پرداختن به حضرت علی (ع) در هنری مثل خوشنویسی که هنری عبادی تلقی می شود با «حجت امانی» هنرمند خوشنویس ونقاش و احیاگر خط تعلیق و پژوهشگر هنر و استاد دانشگاه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
چرا به هنرخوشنویسی به عنوان یک امرعبادی و فریضه دینی نگاه می شود؟
خوشنویسی اسلامی در ابتدای تولد خود با ثبت و حفظ کلام الهی مرتبط بوده است و توانسته به والاترین وظیفه خود یعنی انتقال مفاهیم در متون مقدس عمل کند. حفظ و نگهداری متون مقدس با نظام نوشتاری خاص که برای ادیان جهان وضع شده، باعث گردید تا منشا این هنر را دینی و مقدس دانسته و در اساطیر کهن برای پیدایش آن به سرچشمه های غیر انسانی و الهی آن رجوع شود. با رشد فن خطاطی و نگارش قرآن به عنوان اولین انقلاب نگارشی که فرایند گذار عرب از گفتاربنیادی به نوشتار بنیادی را نشان می دهدخوشنویسی اهمیت بیشتری پیدا می کند. عمل خوشنویسی مانند سایر صناعات سنتی برای مسلمانان امری عبادی محسوب می شده است. از سده‌های میانه به این سو رساله‌هایی مختص پیشینه و قابلیت‌های هنری خوشنویسی به نگارش در‌آمده است که حاوی تعالیمی نظری درباب کسب فضایل و زدون رذایل تا صفات ادوات و ابزالات خوشنویسی است. آنچه از متون این رسائل و فتوت نامه ها بر می آید از ساختن مرکب ، کاغذگری ، تا نظام تعلیم وتعلم در خوشنویسی و سلسه مراتب شاگردی و کسب اجازه نامه همه ریشه در تعالیم و آموزه های دینی وسنتی دارد.
حضرت علی (ع) از جمله شخصیت هایی است که هنرمندان خوشنویس در آثارشان بیشتر به ایشان پرداخته اند ریشه این توجه در هنرهای سنتی به حضرت علی (ع) چیست؟
خوشنویسی بخاطر پیوستگی و پیوندخوردگی آن با کلام الهی سرچشمه مقدسی دارد، در واقع پیوندخوردگی کلام الهی با خوشنویسی اسلامی باعث شده که دارای سرچشمه مقدس باشد و یک امر عبادی محسوب شود. از طرفی دیگر این صناعت چون در خدمت زیبایی کلام الهی بوده به عنوان امری معنوی تلقی می شود؛ یعنی خوشنویسی پیش از آنکه یک صناعت خاص باشد یک امر معنوی تلقی شده است مثل یک نوع فریضه و عبادت، از این رو به عنوان یک امر عبادی مورد توجه عرفا و نخبگان قرار گرفته است، برای همیم خوشنویسان شخصیت های برجسته عرفانی را با خوشنویسی مرتبط می دانستند، همانطور که ورزشکاران رشته های پهلوانی و زورخانه ای ورزش را یک نوع امر عبادی تلقی می کردند ، همانطور که می دانید ورزش های پهلوانی و زورخانه ای ریشه در سنت دارند و خوشنویس نیز همین گونه ریشه در سنت دارد، بنابراین وقتی امری ریشه در سنت داشته باشد یک وسیله ای برای تزکیه می شوند و مثل یک امر عبادی و فریضه می شوند، بنابر اینها اگر می بینید که سرچشمه هنرهای سنتی یا شخصیت های برجسنه این هنر را به ائمه منصوب می کنند صرفا به این دلیل است و دلیل تاریخی ندارد ، این نسبت دادن به خاطر این است که امر مقدس تلقی می شود، مثلا شخصیتی مثل حضرت علی (ع) زور و توانمندی جسمانی اش الگویی برای ورزشکاران و زیبایی خط اش الگویی برای خوشنویسان می شود و بلاغت و شیوایی کلامش الگویی برای فصاحت و بلاغت در ادبیات می شود.یک مسئله دیگری که گفتن آن ضروری است، در قرن های هفتم، هشتم و نهم هجری بزرگترین تحولات فکری در میان ایرانیان رخ داد، در این دوران تاریخی در زمینه ادبیات شخصیت هایی چون مولانا، سعدی و حافظ ظهور و بروز پیدا کردند و تحولاتی در دیگر شاخه های علوم اسلامی و تصوف و عرفان اسلامی اتفاق افتاد و در همین دوران تاریخی شاهد رشد و شکوفایی هنرهای اسلامی و از جمله خوشنویسی هستیم. به طور مثل ظهور خط نستعلیق در قرن نهم هجری اتفاق می افتد و یا در همین قرن ما شاهد رشد و شکوفایی معماری اسلامی و یا سایر خطوط هستیم. پس زمینه پیدایش تحولات تاریخی علمی و فکری ایرانیان در زمینه های مختلف موجب رشد و باروری فکری و ظهور و بروز گرایش های تصوف اسلامی می شود، بر همین اساس وقتی بستری برای تحولات فکری شکل بگیرد هنرهای مختلف متاثر از این تحولات می شوند و وقتی عرفان رشد می کند هنرهای سنتی مثل خوشنویسی و نگارگری که وجود داشتند رنگ و بوی عرفانی می گیرند، این تغییر و تحولات در جامعه ایرانی باعث می شود تحولات هنری رنگ و بوی عرفانی بگیرند، بنابراین دلیل اینکه هنرهای سنتی ما ریشه و رنگ و بوی عرفانی دارند یکی پیوند خوردگی آنها با کلام الهی و دیگری نقش داشتن تحولات فکری در آنها بوده است.
جایگاه حضرت علی (ع) در هنر خوشنویسی ایران چگونه جایگاهی است؟
حضرت علی (ع) به عنوان نماد و الگوی کامل و جامع الاطراف است که تمام فضیلت های اخلاقی را در کنار دیگر ویژگی ها دارد؛ از همین رور اغلب خوشنویسان با یک «نادعلیا مظهرالعجایب» مهارت ورزی کرده اند.
چگونه در دوره توسعه تکنولوژی هایی مدرن ارتباطی که نوشتن خطوط هم در آنها راحت تر شده است می شود به هنرهای سنتی پرداخت ؟
هرچه به سمت مدرن تر برویم به شرطی که پیوندمان با سنت ها و حکمت و معرفت آن هنرها قطع نشود همان معنای حقیقی را منعکس می کند اما به میزانی که از سنت ها و معرفت این هنرها دور بشویم معنایی که خلق می کنند ولو اینکه منطبق با اصول سنتی باشد معنای حقیقی نیست و تنزل معنایی دارند.
نظر شما