خبرگزاری شبستان: فاطمه فرامرزی: (الفرج بعد الشدة)، عنوان کتابی است که بی شک مخاطبان اثری ارزشمند چون (تذکره الاولیا)، آن را متناسب با ذائقه و طبع مطالعاتی خود خواهند یافت. مجموعه ای که در وصف آن آمده است: «ذکر احوال کسانی که به شدت و بلایی مبتلا بوده اند و سپس از آن رهایی و نجات یافته اند.»
اصل این کتاب به زبان عربی و در قرن چهارم هجری توسط قاضی محسن تنوخی کتاب نگاشته شده است. کتاب مذکور برای اولین بار توسط (محمد عوفی)به فارسی ترجمه شده که از آن ترجمه اثری در دست نیست مگر حکایاتی که وی از این کتاب در جوامع الحکایات نقل شده است.
در کیفیت ترجمه عوفی چنین آمده است: نخست به نظر میرسد که عوفی از فرج نسخه کاملتری از آنکه در مصر چاپ شده است در اختیار داشته و دیگر اینکه او قصد کرده بود که ترجمه خود را در دو دفتر یا قسمت ارائه دهد و شباهت شکل ترجمه را با اصل حفظ کند.متأسفانه هر دو قسمت موجود از این ترجمه وضع اسفناکی دارد.در همه جای آن حذف،اسقاط،تقدیم و تأخیر اوراق،شماره گذاری غلط و بیترتیبی حکایات مشهود است. علاوه براین مطالب تباه و تحریف شده است.نام مآخذ داستانها حذف و اسماء خاص دگرگون، و اشعار و عبارات عربی غالبا غلط استنساخ شده است و ترتیب ابواب و حکایات را بسختی میتوان دریافت.از مقایسه یکی ازین نسخهها که باید قسمت دوم ترجمه باشد؛ با اصل کار تنوخی چنین بنظر میرسد که این قسمت سه چهارم آن است و اما ترجمه حسین بن اسعد بن دهستانی مرتب و کامل بما رسیده است.
ترجمه دقیق از کتاب فرج بعد الشده، توسط حسین بن اسعد بن الحسین المؤیدی الدهستانی در قرن هفتم انجام شد که وی اشعاری فارسی نیز بدان افزوده است؛ از مقدمهء ترجمهء حسین بن اسعد چنین مستفاد میشود که نامبرده زمانی که در خدمت (عز الدین بن طاهر زنگی فریومدی) که از جانب امیر ارغون به حکمرانی خراسان منصوب شده بود سمت دبیری داشته این کتاب را بین سالهای(651-660)ترجمه و به وی اهدا کرده است.
در ترجمه حسین بن اسعد بن الحسین المؤیدی الدهستانی، ترتیب حکایات و فصول بسیار دقیق و مفید است الا اینکه مترجم آن را به دو جزء تقسیم نکرده و باب چهاردهم را هم که اختصاص بدرج ابیات مناسب فرج بعد از شدت یافته است؛ ندیده گرفته و ترجمه نکرده است.
مطالب ارائه شده در این نوشتار نیز بر پایه ترجمه حسین بن اسعد بن الحسین المؤیدی الدهستانی) ارائه شده است:
فرج بعد الشده، در قالب سیزده باب، مجموعه ای منسجم را از حالات و ناگواری های روزگار بر انسان روایت کرده است که در نهایت با پرتوی از توکل به پروردگار عالم، شخص به رستگاری رسیده و از ورطه ای که در آن گرفتار آمده، رهایی می یابد.
شرح مطالب ابواب کتاب مذکور به ترتیب به شرح ذیل است:
باب نخست کتاب در ذکز (فرج بعد الشده)، که در توضیح آن چنین آمده است: در آیات قرآنی و کلام صمدانی که به برکات آن از ورطه های خطرناک خلاص یافته اند و به یمن آن از معرض خوف و هلاکت به مقاصد و امانی رسیده چنانکه در ضمن کتاب بروجه به تفصیل مذکور مسطور است.
باب دوم این اثر طبق بیان نویسنده بر این روال است: در بیان اخبار و شرح آثر که مشتملست بر ذکر جماعتی که محنت و بلایی کشیده اند و عاقبت به نعمت و آسانی رسیده اند و حکایت سه نفر مردان که از حضرت مصطفی(ص)، مرویست که در ورطه هلاک در غاری گرفتار بودند و در عهد بنی اسرائیل و به برکات راستی که هریک از احوال گذشته خود بگفتن راه بر ایشان گشاده شد و از آن محنت خلاص یافتند.
باب سوم: در حکایت جماعتی که به تفأل نیک یا به دعا، صحیح یا به سخن خوش شدت ایشان به فرج انجامید و عسر ایشان به یسر مبدل گشت.
باب چهارم: در حکایات جماعتی که پادشاهان را با ایشان غضب بود و سخن راست که گفتند پادشاهان را به سر شفقت و عنایت آوردند؛ باب پنجم :در حکایات حال جماعتی که به حبس و زندان گرفتار بودند و خدای تعالی آن را به فرج مبدل گردانید.
باب ششم: در حکایات احوال کسانی که به شدت محنت مبتلا بودند و آخر به دیدن (رؤیا) از غم به شادی و از بندگی به آزادی فرج یافتند.
باب هفتم: در حکایات جماعتی که به حادثه سخت و واقعه سهمناک گرفتار شدند و به فضل خدای تعالی به دست کسی که نیندیشیدند و چشم ند اشتن خلاص یافتند.
باب هشتم: در حکایات کسانی که به کشتن نزدیک بودند و نجات یافتند و مرگ مقرر کرده حیات دیدند.
باب نهم: در ذکز جماعتی که به سبب حیوان مهلک امید از حیات ببریدند و به سببی از اسباب نجات یافتند.
باب دهم:در ذکر جماعتی که به علت بیماری سخت مبتلا شدند و بعد از نومیدی به لطاایف حضرت باری شفا یافتند.
باب یازدهم:در حکایات جماعتی که به استیلاء لصوص و قطاع الطریق گرفتار گشتند و اموال و مواشی ایشان تلف شد و به لطف باری تعالی از چنگ ایشان خلاص یافتند.
باب دوزادهم: در حکایات زمره که به خوف مبتلا شدند و عاقبت با من مبدل گشت.
باب سیزدهم: در حکایات جماعتی که مدتی رنج محبت و محنت عشق کشیدند و عاقبت به مراد دل و کامرانی و شادمانی رسیدند و از آن شدت فرج و از آن مضیق مخرج یافتند.
شیوه نگارشی و محتوای قائم بر عبرت و اندرز
کتاب فرج بعد الشده، تنها مجموعه ای از حکایات و سرگذشت های شگفت انگیز نیست. این اثر اکتفا بر بیان روزگار انسان هایی نداشته است که روزگار به عجیب ترین شکل ممکن بر آن ها تاخته باشد، بلکه آنچه از این رهگذر بر مخاطب تأثیرگذار است، قدرت توکل و اعتماد به نفس افراد درگیر در هرکدام از روایات این کتاب است که در هولناک ترین شرایط با تلنگری بر روح خود نجات یافتند.
در این میان، شیوه نگارشی ویژه حاکم بر نثر کتاب، خود حکایتی جالب توجه است. استفاده از آیات و روایات و تمثیلات دینی به همراه مجموعه ای از اشعار در ترجمه سعد بن الحسین، خواننده را به مطالعه دقیق و البته فهم بیشتر با استفاده از مضامین یاد شده در این کتاب فرا می خواند، علاوه بر آن نتیجه گیری موجود در بخش پایانی هر حکایت به سان حسن ختامی سودمند، به خواننده کتاب اندرز می دهد. در تمامی حسن ختام های موجود در حکایات، نویسنده علاوه بر آنکه اشتباهات شخص درگیر در حکایت و یا به بیان بهتر فردی که نویسنده مشغول ارائه سرگذشت اوست؛ بیان می شود، مؤکداً به مخاطب گوشرد شده است تا در شرایط خاص چگونه بر ویژگی های انسانی و والای خود تکیه کند.
بیش از دویست سرگذشت از زندگانی نجات یافتگان
کتاب فرج بعد الشده در قالب سیزده سرفصل مطابق با ترجمه سعد بن الحسین، به ارائه بیش از 200 سرگذشت پرداخته است. بیان این نکته ضروری به نظر می رسد که هرکدام از سرفصل های موجود در این اثر خود دارای چندین عنوان و داستان های حقیقی هستند که همه آنها به نوعی برابر با آنچه رخ داده است، علاوه بر بیان نحوه نجات افراد از مهلکه ای که بر آن گرفتار آمده اند، توصیفی تاریخی از چهره سده های نخستین اسلام دارد.
انتهای پیام/
نظر شما