جایگاه مهدویت و انتظار در سخنان و دعاهای امام سجاد(ع)

به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت  خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت باسعادت امام سجاد(ع) و به منظور بررسی مهدویت در ادعیه و آموزه های حضرت زین‌العابدین(ع) گفتگو با حجت الاسلام «حسن عبادی»، کارشناس مرکز تخصصی مهدویت را بازخوانی کرده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

پرداخت به مهدویت و یاد امام عصر(عج) در کلمات و ادعیه امام سجاد(ع) چه جایگاه و چه شیوه ای داشته است؟

باید توجه داشت هر یک از معصومان(ع) الگوی کاملی برای بشریت بوده اند اما به تناسب فرصت ها و شرایط، تعالیم و آموزه های دینی را به سبک و شیوه خود دنبال کرده اند؛ برای مثال در زمان پیامبر(ص) شیوه اخلاقی حضرت(ص) و در زمان امیرالمومنین امام علی(ع)، عدالت و جهاد به مردم آموخته داده شد، در زمان امام حسن(ع) صبر و شکیبایی و در زمان امام حسین (ع) قیام و شهادت و صبر بر اسارت به مردم تعلیم داده شد و در دوران امام سجاد(ع)، حضرت زین‌العابدین(ع) با دعا مسائل مهم اعتقادی، سیاسی و اجتماعی را تبیین می کردند.

مهدویت در آموزه های ایشان در دو بخش جای می گیرد، نخست سخنان و کلمات امام سجاد(ع) که به مناسبت های مختلف ایراد شده و متاسفانه ما با بسیاری از آنها آشنا نیستیم و بخش دوم ادعیه حضرت(ع) که به ویژه در صحیفه سجادیه و نیز دعای روز عرفه ایشان تبلور دارد.

در بخش نخست یعنی سخنان و کلمات امام سجاد(ع)، ایشان با چه کیفیتی از مهدویت و امام مهدی(عج) سخن به میان آورده اند؟

در بخش نخست، حضرت سجاد(ع) به عناوین مختلف در این باره سخن گفته اند مثل جایگاه و اهمیت حجت خدا در زمین چنان که فرمودند: زمین تا روز قیامت از حجت خدا خالی نیست اگر حجت الهی نبود، خدا پرستیده نمی شد.

این یعنی همیشه این حجت الهی باید روی زمین باشد.

آیا در خطبه های بعد از عاشورای حسینی نیز امام سجاد(ع) اشاره به امام مهدی(عج) و خونخواهی حضرت سیدالشهداء(ع) توسط ایشان داشته اند؟

در مسجد شام وقتی حضرت سجاد(ع) آن خطبه معروف را در مقابل یزید ایراد کردند، به چند ویژگی اهل بیت(ع) و بنی هاشم اشاره داشتند و نهایتاً فرمودند: مهدی(ع) این امت از ما است.

یعنی جایی که همه تبلیغات علیه اهل بیت(ع) بوده ایشان شجاعانه این ویژگی را درباره بنی هاشم و ائمه(ع) بیان کردند تا اعتقادات مردم را اصلاح کنند.

درباره انتظار فرج و صبر بر مصائب و مشکلات عصر غیبت از امام سجاد(ع) چه آموزه هایی برای منتظران بر جای مانده است؟

از حضرت سیدالساجدین(ع) است که فرمودند: انتظار فرج بزرگ ترین گشایش است.

حضرت سجاد(ع) درباره دوران غیبت به ابوخالد فرمودند: عصر غیبت دوران فتنه ها است، فتنه هایی که سراغ مسلمانان به ویژه شیعیان می آید سپس ویژگی های منتظران نجات یافته را بیان می کنند ... آن کسانی که منتظر ظهور مهدی(ع) امت هستند بافضیلت ترین مردمان زمان هستند، آنها مخلص و شیعیان واقعی هستند که در دوران غیبت به امامت ما اهل بیت(ع) قائل بوده و در انتظار ظهور مهدی(ع) ما به سر می برند.

همچنین از ایشان است که فرمودند: هر کسی در دوران غیبت بر ولایت ما اهل بیت(ع) ثابت باشد خدا اجر هزار شهید مثل شهدای بدر و اُحُد را به وی عطا می کند.

درباره یاران و یاوران حضرت مهدی(عج) امام سجاد(ع) فرمودند: گویا صاحب شما را می بینم پشت کوفه بالای نجف در بین 313 تن قرار گرفته پرچم رسول خدا(ص) با او است که آن را به اهتزاز درمی آورد و بر قومی فرود نمی آید مگر آنکه به امر خدا آنها را هلاک می کند.

آیا درباره عصر ظهور و برکاتی که در آن دوران شامل حال انسان ها می شود هم از لسان امام سجاد(ع) سخنانی برای ما به یادگار مانده است؟

بله، از حضرت(ع) درباره شرایط منتظران در عصر ظهور نقل است که فرمودند: «آنگاه که قائم(عج) به پا خيزد گرفتاری ها از شيعه برطرف می شود و قلب های آنها چون پاره‌های آهن خواهد شد. ... و آنها فرمانروايان زمين و ستون های آنها خواهند شد».

همچنین در روایتی دیگر از ایشان است که در عصر ظهور خداوند قدرت هر مرد از آنها را برابر چهل مرد قرار می‌دهد. این یعنی حتی از نظر قدرت جسمی و قوای بدنی هم مومنان در عصر ظهور رشدی چشمگیر خواهند داشت.

با توجه به آنکه امام سجاد(ع) از قالب دعا برای تربیت و هدایت جامعه استفاده کرده اند، مهدویت و انتظار برای تحقق دولت موعود در دعاهای ایشان با چه کیفیتی بیان شده است؟

بخش مهمی از طرح بحث درباره مهدویت از زبان حضرت سجاد(ع) مربوط به دعای روز عرفه است؛ این دعا چهار قسمت دارد اینکه در هر زمانی امام و حجت الهی باید باشد، بخش دوم دعا برای نصرت و یاری امام زمان(عج) و بعد نتایج آن قیام و ظهور و نهایتاً اشاره به ویژگی یاران امام مهدی(عج).

«اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَيَّدْتَ دِينَكَ فِي كُلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِكَ ... خدایا! تو در هر زمان، دینت را به وجود امامی یاری دادی، زمانی که او را نشانه‌ای برای بندگانت جهت یافتن راه حق و مشعلی فروزان در سرزمین‌هایت برپا داشتی؛ ...».

بخش مهم این دعا به دستاوردهای حکومت جهانی امام مهدی(ع) اشاره دارد و می فرماید: خدایا! به وسیله مهدی آل محمد(ص) نشانه های دینت را که از بین رفته ظاهر ساز و ظالمان را از بین ببر و منحرفان از صراط مستقیم را بردار.

همچنین حضرت زین العابدین(ع) در این دعا بر مهدی یاوران به عنوان منتظرانی که به راه حق چشم دارند، درود می فرستند: «اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى أَوْلِيَائِهِمُ الْمُعْتَرِفِينَ بِمَقَامِهِمُ ، الْمُتَّبِعِينَ مَنْهَجَهُمُ ، الْمُقْتَفِينَ آثَارَهُمُ ، الْمُسْتَمْسِكِينَ بِعُرْوَتِهِمُ ، الْمُتَمَسِّكِينَ بِوِلَايَتِهِمُ ، الْمُؤْتَمِّينَ بِإِمَامَتِهِمُ ، الْمُسَلِّمِينَ لِأَمْرِهِمُ ، الُْمجْتَهِدِينَ فِي طَاعَتِهِمُ ، الْمُنْتَظِرِينَ أَيَّامَهُمُ ، الْمَادِّينَ إِلَيْهِمْ أَعْيُنَهُمُ ، الصَّلَوَاتِ الْمُبَارَكَاتِ الزَّاكِيَاتِ النَّامِيَاتِ الْغَادِيَاتِ الرَّائِحَاتِ؛ خدایا! بر دوستان محمّد و آل محمّد درود فرست؛ دوستانی که به مقامشان اقرار دارند؛ پیرو راهشان هستند؛ دنباله‌رو آثارشان می‌باشند؛ چنگ‌زنندۀ به دستگیره محکم و استوارشان هستند؛ به ولایتشان تمسّک دارند؛ به امامتشان اقتدا می‌کنند؛ به دستوراتشان تسلیم‌اند؛ در فرمان‌برداری از آنان کوشایند؛ منتظر حکومت و قدرت پیروزی آنان‌اند؛ چشم دوختۀ به ایشان‌اند. درودهای مبارک، پاکیزه، فزایندۀ صبحگاهان و شامگاهان بر آنان باد.

در دعاهای صحیفه سجادیه حضرت(ع) با چه کیفیت و وصفی از مهدویت سخن به میان آورده اند؟

ایشان در دعاهای 47 و 48 صحیفه سجادیه به این مسئله اشاره دارند و به ضرورت وجود امام در هر عصر و زمانی تاکید می کنند؛ ممکن است این سوال پیش بیابد که چگونه انسان از امام به خدا می رسد.

حضرت(ع) در بند 61 از دعای چهل و هفتم از صحیفه سجادیه می فرمایند: تو طاعت او را بر ما واجب کردی و دستور دادی اوامرش را انجام دهیم. این یعنی انسان با تبعیت از اوامر امام به خدا نزدیک می شود.

علاوه بر این، دعا در دوران غیبت به عنوان وظیفه منتظران از جانب حضرت سیدالساجدین(ع) مورد تاکید قرار گرفته است.

حضرت سجاد(ع) در بند 62 از دعای 47 ما را متوجه دولت موعود و برکاتش می کنند؛ «وَ أَقِمْ بِهِ كِتَابَكَ وَ حُدُودَكَ وَ شَرَائِعَكَ وَ سُنَنَ رَسُولِكَ ، صَلَوَاتُكَ اللَّهُمَّ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، وَ أَحْيِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظَّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِينِكَ ، وَ اجْلُ بِهِ صَدَاءَ الْجَوْرِ عَنْ طَرِيقَتِكَ ، وَ أَبِنْ بِهِ الضَّرَّاءَ مِنْ سَبِيلِكَ ، وَ أَزِلْ بِهِ النَّاكِبِينَ عَنْ صِرَاطِكَ ، وَ امْحَقْ بِهِ بُغَاةَ قَصْدِكَ عِوَجاً؛ و به وسیلۀ او قرآنت و حدودت و قوانینت و روش‌های رسولت را - که درودت بر او و آلش باد – به‌پا دار. آنچه از نشانه‌های دینت را ستمکاران میرانده‌اند، به وجود امام زنده کن و به وسیلۀ او زنگار ستم را از راهت پاک کن و ناهمواری را از جادّه‌ات برطرف فرما و منحرفین از راهت را از میان بردار و آنان که قصد ایجاد کجی و اعوجاج در دینت را دارند هلاک کن.

یعنی در قالب دعا به ما می فرمایند در حکومت مهدوی حدود و موازین قرآن اقامه و سنت های تعطیل شده نبوی(ص) احیاء می شود.

علاوه بر این، این روزها که بسیار درباره سبک زندگی منتظرانه سخن به میان می آید باید بدانیم حضرت سجاد(ع) در دعای 54 صحیفه سجادیه این سبک از زندگی را در ابعاد فردی و اجتماعی شرح داده اند.

با توجه به بی انگیزگی و ناامیدی شیعه بعد از جنایت کربلا و نیز در آن شرایط خفقان سیاسی اجتماعی، امام سجاد(ع) با طرح مباحث مهدوی از نظر امیدآفرینی و انگیزه دهی به جامعه شیعی چه نقشی را ایفا کردند؟

یکی از سخت ترین ادوار امامت شیعه، بعد از فاجعه کربلا است که در پی وقوع آن حضرت سجاد(ع) در سن 24 سالگی امامت امت را عهده دار شدند و در طول 34 سال امامت خود با افراد پلیدی همچون یزیدبن معاویه و ولیدبن عبدالملک و امرای سنگدلی همچون حجاج بن یوسف همعصر بودند.

اما از ادعیه مهدوی امام سجاد(ع) می توان دریافت که ایشان نسبت به زنده نگاه داشتن نام و یاد اهل بیت(ع) اهتمامی ویژه داشته اند؛ تبیین و تاکید بر این مسئله که هیچ زمانی زمین از حجت الهی و امام معصوم(ع) خالی نمی شود نوعی امیدآفرینی و انگیزه بخشی به جامعه مایوس بعد از عاشورا بود.

ایشان معنای امامت را مطرح و تبیین کردند ما مامومین باید تابع و پیرو امام بوده و در عمل نسبت به امام تقید داشته باشیم. ایشان همچنین روحیه جهاد و شهادت طلبی و ایستادگی در مقابل دشمن را زنده نگاه داشته اند به ویژه در ادعیه، بودن در رکاب امام مهدی(ع) و شهادت در یاری ایشان را از خدا مسئلت کرده اند.

ارائه تصویر روشن از عصر ظهور و تبیین اینکه علی رغم همه سیاهی ها و ظلمت ها زمانی می رسد که بشر طعم عدالت و اسلام ناب را می چشد و بساط فقر و فلاکت برچیده می شود به جامعه خسته و مایوس بعد از کربلا امید و انگیزه بخشید.