از گورهای دخمه‌ای «لیارسنگ بن» تا اسکلت‌های غار«پلنگ سوراخ»/ کاوش‌هایی که در آزمایشگاه انسان‌شناسی بررسی می‌شود

خبرگزاری شبستان_رشت، مهری شیرمحمدی؛ سوم بهمن ماه سال گذشته « نخستین آزمایشگاه انسان شناسی» در پژوهشکده گیلان شناسی به طور رسمی افتاح شد. اما پایه ریزی این آزمایشگاه و تهیه ملزمات آزمایشگاهی از سال ۹۵ بنا نهاده شد و تکمیل تجهیزات همچنان ادامه دارد.

از زمانی که کاوش های باستان شناسی در منطقه «لیارسنگ بن» در شهرستان املش، گورستانی را در چندین فصل مورد کاوش قرارداد، طی آن اسکلت های انسان های خفته از دوره اشکانی(طبق بررسی تیم دانشگاه ورشو لهستان) از گورهایشان برای مطالعات انسان شناسی خارج شد. شهریور ماه ۱۳۹۷ یک روز همراه تیم باستان شناسی میراث فرهنگی گیلان به محل حفاری های منطقه لیارسنگ بن املش رفتم، مکانی بالای کوه های شیرچاک، دورافتاده با چند ساعت پیاده روی تا محل سایت باستان شناسی و مشاهده گورهای خمره ای، دخمه ای و چاله ای که تیم باستان شناس، استخوان های اموات و اشیای تدفینی همراه آن را از این گورهای عجیب بالا می آوردند و قاطری که همراه تیم بود و انسان هایی را که قرن ها در سکوت خفته بودند، به جامعه انسانی باز می گرداند.

آن روز اسکلت دختر جوانی که از ناحیه زیر گلو تیر خورده و کشته شده بود، توجه‌ام را جلب کرد و علاقمند بودم سرنوشت استخوان هایی که در جعبه های مقوایی بسته بندی و با قاطر به روستای «مُرَبّو» در پایین دست فرستاده می شود، بدانم. تا اینکه مطلع شدم تعداد ۲۲ اسکلت مکشوفه در لیارسنگ بن به آزمایشگاه انسان شناسی واقع در پژوهشکده گیلان شناسی فرستاده شده است. پیش از ورود به آزمایشگاه، ریاست آن یادآور می شود که برای ورود به آزمایشگاه انسان شناسی، حتما باید ماسک بزنم، زیرا هنوز آزمایش DNA بر روی استخوان ها صورت نگرفته و در اثر تنفس ممکن است DNAبازدیدکننده بر استخوان ها تاثیر بگذارد.

«رضا اقدامی» درب یکی از کشورها را باز کرد و وضعیت دختر جوانی را که پیش از این در لیارسنگ بن دیده بودم، تشریح کرد. وی که ریاست نخستین آزمایشگاه انسان شناسی در پژوهشکده گیلان شناسی را بر عهده دارد، توضیح می دهد: استخوان هایی که در منطقه لیارسنگ بن املش کاوش شده، نیازمند مطلعات انسان شناسی بود. بر همین اساس طی تفاهم نامه ای که با اداره کل میراث فرهنگی گیلان داشتیم، بخشی از این استخوان ها برای مطالعه جنبه های مختلف زیستی به این آزمایشگاه فرستاده شد.

وی یادآور شد که خود شخصا برای مطالعات میدانی در محل حفاری حاضر شده و ضمن آموزش به اعضای تیم باستان شناس برای نحوه چینش و بسته بندی استخوانها برای انتقال، نکاتی را متذکر شده است. اما برای بررسی های بیشتر نظیر تشخیص هویت، سن دقیق، جنسیت، علت مرگ، بیماری ها و نوع خوراک و... می باید تحقیقات گسترده ای در مرکز انسان شناسی صورت گیرد.

رییس آزمایشگاه انسان شناسی می گوید: بنای این آزمایشگاه از سال ۹۵ گذاشته شد و سوم بهمن سال گذشته، رسما افتتاح شد. انسان شناسی زیستی شاخه ای از انسان شناسی است که به مطالعه روند پیشرفت فیزیکی گونه های انسانی در طول زمان می پردازد. این شاخه علمی، در دیرین شناسی و منشا پیدایش بشر و تحلیل و شناسایی بقایای انسان نقش مهمی دارد و به سه زیرشاخه نخستین شناسی، دیرین انسان شناسی و انسان شناسی جسمانی (انسان معاصر) تقسیم می شود.

بر روی هر تکه از استخوان، شماره و حروفی نوشته شده است و اقدامی توضیح می دهد: چون استخوان ها سالم و یکپارچه به آزمایشگاه نرسیده، قطعات هر اسکلت شماره گذاری و در کشوهای مخصوص با درج کامل مشخصات چینش شده است و پس از انجام کلیه آزمایش ها دوباره به میراث فرهنگی بازگردانده می شود و برای رجوع دوباره از روی شماره ها می توان مشخصات کامل هر اسکلت را بازیابی کرد.

اقدامی با بیان اینکه نوع بیماریها بر روی این استخوان ها مطالعه شده، توضیح می دهد: آزمایش بر روی این استخوان ها حرف های زیادی برای گفتن دارد، مثلا می دانیم که جزام و سل استخوانی در منطقه لیارسنگ بن زیاد بوده است. اکنون هم برخی از این بیماری ها نظیر جزام خاکی و تب مالت در آن منطقه زیاد است. مطالعات بعدی ما نوع خوراک است و اینکه آیا در جنسیت های زن، باروری صورت گرفته یا خیر. اما این استخوان ها به لیارسنگ بن خلاصه نمی شود و چندین قطعه استخوان از منطقه «سقه چال روستای کلمر» در تالش و غار «پلنگ سوراخ» در منطقه رودبار نیز هست.

وی توضیح می دهد که هنگام جاده کشی به روستای دورافتاده کَلمَر، قبرستانی یافت شده و شخصا به کلمر رفته و یافته هایش را به آزمایشگاه آورده است. همچنین توضیح می دهد که با یک شکارچی محلی به غار ناشناخته معروف به پلنگ سوراخ در منطقه صعب العبور در رودبار رفته و بقایایی از استخوان های اموات را به آزمایشگاه آورده است.

رییس پژوهشکده گیلان شناسی این آزمایشگاه را نخستین آزمایشگاه انسان شناسی در کشور به لحاظ تجهیزات و امکانات معرفی کرده و می گوید: این آزمایشگاه با وجود امکاناتی که مرتب به آن اضافه می شود و ریاست آن که از ابتدای شکل گیری با عشق و علاقه کار می کند، یکی از مزیت های دانشگاه گیلان است.

«سیدهاشم موسوی» می افزاید: این مرکز، تنها پژوهشکده استانی زیر نظر وزارت علوم است و مهمترین هدف آن، تحقيق و تربيت نيروهاي متخصص ملي و بومي است و در حال حاضر دانشجوهای دیگر استان ها برای سپری نمودن دوره های آموزشی به این مرکز می آیند.

این مردم شناس با اشاره به تفاوت های زيست محيطی، بيولوژيكی و فرهنگی ایران و به ویژه گیلان، ایجاد این مرکز را برای مطالعات تاريخ طبيعی و مطالعات انسان شناسی، یک مزیت برای گیلان می داند.

موسوی یادآور می شود: از زمان شکل گیری تاکنون، هیات های مختلف علمی به این مرکز آمده اند. به‌جز دانشجویان ایرانی و خارجی، محققانی از کشورهای آلمان، مجارستان، گرجستان، فرانسه، پرتغال به این آزمایشگاه آمده اند. همچنین استاد باستان شناسی زیستی دانشگاه ورشو لهستان، پروفسور کریستین مایر و رئیس مرکز مطالعات بین دانشگاهی دانشگاه استراسبورگ از آزمایشگاه بازدید و در تحقیقات همکاری می کنند.

وی ابراز امیدواری می کند؛ با تداوم همکاری های این مرکز علمی با اداره کل میراث فرهنگی گیلان، استخوان های کاوش شده در دیگر نقاط گیلان نیز برای بررسی های انسان شناسی به نخستین آزمایشگاه انسان شناسی منتقل شود.