خبرگزاری شبستان- گیلان، دیوار نگاره های مذهبی جزئی از هنر اسلامی است و دیوارنگاره های مذهبی جزیی از این هنر است که در استان گیلان به ویژه امتکن مذهبی و بقاع متبرکه شرق گیلان مرسوم بوده است. قدیمی ترین نقاشی دیواری بقعه تاریخ 1301 قمری را دارد و مربوط به «شصتان رود لنگرود» است.
نقاشی بر دیواره بقاع نوعی سنت هنری بود که از دوران صفویه این چهره نگاری در بقاع مذهبی رواج یافت که طبیعتا بن مایه های مذهبی داشت. متولی یا اهالی، نقاشی را استخدام و به سفارش بانی یا به دلخواه، نقاشی هایی بر جداره داخلی و خارجی بقعه ها می کشیدند که با ساختمان و معماری بقعه تناسبی نداشت.
عمده این نقاشی ها وقایع کربلا بود. وقایعی نظیر معراج پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بهشت و دوزخ، ضامن آهو، حضرت علی(علیه السلام) هم بر دیوار بقاع تصویرگری می شد. به این گونه بقعه ها، « بقاع نقشین بقعه» می گفتند. از دوره ناصرالدین شاه نقاشی وقایع عاشورا بر دیوارهای بقاع متبرکه مورد توجه بیشتر هیات امنا و رهبران مذهبی گیلان قرار گرفت. در سالهای انتهایی پهلوی اول، اکثر اماکن مذهبی استان منقش به آثار نقاشان سنتی بود.
نخستین بار و در دهه 1340 «منوچهرستوده»، در ابتدای جلد دوم مجموعه « از آستارا تا استراباد»، ذکری از دیواره نگاری های بقاع شرق گیلان و برخی نقاشان بنام آنها کرد.
یکی از معرفترین این بقاع، مجموعه تاریخی«چهارپادشاه» لاهیجان است که توسط یکی از نقاشان بنام گیلانی استاد «غلامحسین نقاش»، سرآمد نقاشان دوره قاجار در استان، تصویرگری شد و در سال 1311 خورشیدی، توسط پسرش مشهدی آقاجان بار دیگر مرمت شد.
مسجد چهار پادشاهان یا چهار پادشاه یکی از آثار تاریخی و مدفن چهار تن از شاهان کیایی بیه پیش است و با شماره ۳۲۲ در تاریخ ۱۳۱۷/۰۸/۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و موزه زنده‌ای از ذخائر مادی و معنوی حوزه فرهنگی لاهیجان است.
سلسله سادات کیایی در قرن هفتم و هشتم هجری قمری در گیلان و مازندران حکومت داشتند. نسب خاندان کیایی به احمد آل اکبر مشهور به عفیفی کوکبی از نبیرگان امام زین‌العابدین علی‌بن الحسین(علیه السلام) می رسد.
این مسجد در ابتدای خیابان کاشف و روبروی مسجد جامع شهر لاهیجان و حمام گلشن قرار دارد. این محل در ابتدا مرقد سید خور کیا (مقتول در سال ۶۴۷ ه. ق) بود و بقعه‌ای برای او ساخته شد که متصل به مسجد است و پس از آن سید علی کیا سال ۷۹۱ یعنی ۴۴ سال بعد رحلت کرد و در طرف چپ آن حجره، حجره‌ای دیگر ساختند و وی را در آن به خاک سپردند. پس از آن ۳۸ سال بعد رضا کیا پسر سید علی کیا را در کنار پدرش دفن کردند و چون در همان روز سید رضی کیا پادشاه گیلان رحلت کرده بود وی را در همان حجره دفن کردند.از اینجا این بقعه به نام چهار پادشاهان معروف شد چون یکی از آنها سید رضی کیا پادشاه گیلان و سه نفر دیگر از اولیای مشایخ دین بودند و در ایران خصوصاً گیلان مرسوم بود که پیشوایان دین را پادشاه می‌نامیدند.
بنای اصلی بقعه به شکل مستطیل با چهار اتاق و ایوان در جهت شمالی است و ورودی بنا از دو طرف است. بنای اصلی در ضلع جنوبی حیاط واقع شده، ایوان بزرگی با شش ستون در ضلع شمالی بنا قرار گرفته و ستونهای آن به ارتفاع ۸۰ سانتی متر کاشیکاری شده که کاشی‌های استفاده شده در این بنا مربوط به دوره قاجاریه است.
اتاق و ایوان از سفال و ستونها نمایی از سنگ داشته و بامی سفالین دارد و صندوق‌های چوبی قبور به زیباترین شکل منبت کاری و گره چینی و متبرک به آیات الهی شده‌اند.
در حاشیه بالایی ایوان اشعار ترجیح بند محتشم کاشانی به شکل گچ بری به خط نستعلیق نوشته شده است و کاشی کاری‌های هفت رنگ و با نقوش گل و مرغ از دیگر زیبایی‌های این بناست.
بر روی دیوار ایوان نیز مراسم مذهبی به تصویر درآمده است. در اطراف اتاق سید خورکیا نقاشی‌هایی زیبا از میدان رزم کربلا و سواران آن حادثه دیده می‌شود.
کتیبه‌های صندوق‌ها، خوش خط و متعلق به قرن هشتم و اوایل قرن نهم ه. ق است. درهای ورودی چوبی است و کنده کاری دارد. تاریخ کتیبه یکی از آنها ۱۰۱۵ ه. ق است. این مزار دو قرآن قدیمی دارد که به خط کوفی است و چند صفحه‌ای از اول و آخر آن افتاده‌است و قرآن دیگر مورخ سال ۸۸۳ ه. ق است. در ضلع شرقی بنای چهارپادشاه اتاقی جداگانه وجود دارد که دارای صندوقی چوبی و سنگ قبرهای مرمر زیادی است.
بقعه یکی از پادشاهان مربع شکل با چهار صفحه در چهار جهت اصلی می‌باشد و سقف آن صاف و چوبی است. ضریح چوبی بزرگی در وسط آن بقعه نصب شده‌است. در بقعه دیگر، دو پادشاه به خاک سپرده شده‌اند و دو صندوق چوبی در وسط این اتاق مستطیلی در امتداد یکدیگر قرار دارد که یک صندوق آن دارای منبت کاری بسیار ظریف و کتیبه‌هایی در وسط و دور تا دور آن به خط کوفی است. در جنوبی این اتاق منبت کاری و دارای کتیبه‌است. از اتاق کناری آن که کنار مقبره می‌باشد اکنون به عنوان مسجد استفاده می‌کنند.
قدیمی ترین صندوقچه ای که در این بقعه وجود دارد در سال 791 ه. ق و جدیدترین آنها در سال 1015 ه. ق ساخته شده است. غیر از صندوق‌های چوبیِ این مقابر که با آیات قرآنی و گره‌چینی آراسته شده‌اند، باید ذکری نیز از درهای چوبی و قدیمیِ این بقعه کرد. سازندگانِ درها و نیز خوشنویسانِ آنها، هنرمندانِ به‌نامی چون «علی نجّارالتبریزی»، «عبدالکاتب جکی‌کرمانی»، «محمّدبن داوود کیا» و «حسن‌بن علی الصالحی الجیلانی» بوده‌اند.
قرآن های قدیمی مسجد چهارپادشاه
در فاصله سالهای 1906 تا 1912 دو قرآن قدیمی در بقاع چهار پادشاه دیده است. یکی از این قرآن‌ها به خط کوفی است و قرآن دیگر تاریخ 883 هجری قمری دارد و کاتب یا بانی آن، خواجه نظام‌الدین بن شمس‌الدین مداحی نوذری است. جالب است بدانیم این تاریخ 236 سال پس از ساخته شدن صندوق چوبین مزار آسید خرم کیا است.
پیمان عیسی زاده، پيوهشگر و روزنامه نگار لاهیجانی گفت: گزارش که از قرآن‌های قدیمی چهار پادشاه در دست داریم، مربوط می‌شود به اواخرِ دهه سی یا اوایل دهه چهل خورشیدی که دکتر منوچهر ستوده در جلد دوم "از آستارا تا استارباد" نوشته‌اند. بر اساس این گزارش، قرآن قدیمی موجود در مسجد و بقاع چهار پادشاه در آن تاریخ، قرآنی است با خط نسخ جلی به درازای 43 و پهنای 31.5 سانتی‌متر با ترجمه فارسی که به قول ایشان، به فارسی نسبتاً کهنه نوشته شده است.
دکتر ستوده این قرآن را دیده‌اند و از نشانه‌هایی که می‌دهند، معلوم می‌شود همان قرآنی است که فعلاً هم باقی است. البته به دلیل افتادگی صفحه‌های اول و آخر این قرآن معلوم نیست که آیا این همان قرآنی است که رابینو نیم قرن پیش از آن تاریخ دیده و تاریخ‌اش را 883 هجری ذکر می‌کند یا نه؟
این نویسنده، پژوهشگر و روزنامه‌نگار لاهیجانی تصریح کرد: با همه این‌ها معلوم می‌شود که مجموعه چهار پادشاه دو قرآن بسیار قدیمی داشته که تا سالهای 1330 هجری قمری موجود بوده و هیاسینیت لوئیز رابینو آن را دیده است. اما حدود نیم قرن بعد از آن تاریخ فقط یک قرآن قدیمی باقی مانده که آن‌هم فاقد تاریخ کتابت بود. این قرآن امروز هم وجود دارد و توسط یکی از معمرینِ محله نگهداری می‌شود. البته بعید نیست قرآن موجود همان قرآنی باشد که رابینو آن را دیده و تاریخ کتابت آن را 883 هجری قمری نوشته است. این صرفاً یک گمان است و درستی یا نادرستی‌اش را حتماً کارشناسان می‌توانند روشن کنند.
نظر شما