خبرگزاری شبستان-گروه قرآن و معارف: مدرسه علمیه حاج ابوالفتح (فتحیه) جزو مدارس مستقل و آزاد به تولیت آیت‌الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی و مدیریت آیت‌الله سیدباقر آیت میردامادی است. مدرسه‌ای قدیمی با بافتی سنتی در محله تاریخی قیام، که از دیرباز محلِ تربیت طلاب علوم دینی مانند آیات و حجج اسلام، حسن زاده آملی، جوادی آملی، مکارم شیرازی، محمدتقی فلسفی، احسان اخلاقی، شهید مطهری و محسنی و سخنرانی وعاظی چون، حجج‌اسلام احمد کافی، حسین انصاریان، محمدتقی فلسفی و جمال مرتضوی بوده است.
برای شناخت بیشتر مدرسه حاج ابوالفتح، گفت وگویی با آیت‌الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی، تولیت و گشت و گذاری در فضای حجره‌ها و مَدرس‌ها داشتم که شرح آن از نظرتان می‌گذرد.
بنیانگزار مومنِ متمول
مدرسه حاج ابوالفتح در خیابان ری شمالی، بالاتر از میدان قیام، کوچه تهرانی نژاد واقع است. حاج ابوالفتح فتحیه، تاجر مومن و متمول تهرانی در زمان ناصرالدین‌شاه، مدرسه را بنا گذاشت تا محل تربیتِ سربازان امام زمان(عج) و شاگردان مکتب امام صادق(ع) باشد. پس از درگذشت وی، فرزندش، میرزا عباسعلی، مسئول مدرسه (و مسجد) می شود و با فوت هر یک از برادران، دیگری و سپس فرزندان آن ها متولی مدرسه می شوند.
دوران مدیریت مرجعی پارسا
پس از چندین نسل مدیریت خاندانِ فتحیه، گردش روزگار به نام آیت الله سيدمرتضي مرتضوي لنگرودي افتاد؛ عالمی اهل لنگرودِ گیلان که پس از طی دورس مقدماتی در مدارس علمیه علميه رشت و قزوين، به تهران رفت و از محضر علمایی مانند آیات، هاشم اشكوري، سيد محمدرضا افجه‌اي، محمود قمي، محمدرضا نوري، حسن كرمانشاهي، عبدالنبي نوري و سيدمحمد تنكابنی کسب فیض کرد.
آیت الله لنگرودي برای ادامه تحصیل علوم دینی به نجف اشرف رفت و در درس آیات عظام؛ سيدابوالحسن اصفهاني، میرزامحمدحسین نایینی، آقاضیاء عراقی و ... شرکت کرد. هجرت به تهران در سال 1361 (ه.ق) فصل تازه ای در زندگی وی و مدرسه علمیه حاج ابوالفتح گشود تا اینکه عازم قم شد و فرزندش، آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی، مسئول شد و کرسی درس خارج فقه و اصول را راه اندازی کرد.
وقف نامه‌ای با مقررات ویژه
برخی واقفان از دیرباز مدارس علمیه را صرفا وقف حضور و تحصیل طلاب و تدریس اساتید می کنند بنابراین حضور سایر اقشار حتی برای برگزاری مراسمات مذهبی را جایز ندانسته اند. مسئولان مدرسه فتحیه با وضع مقررات منضبط و دقیق بر تربیت و تعلیمِ صحیح طلاب تاکید داشتند. گوشه ای از این مقررات به شرح زیر است:
1) طلاب در دروس جنبي به ویژه اعتقادی و مذهبی شرکت کنند تا تا بنیان ها و پایه های اعتقادی شان تقویت و تعمیق شود.
2) به طور مرتب آزمونی برای سنجش محفوظات و ارزیابی تلاش و همت طلاب برگزار شود.
3) در هر حجره‌اي، بايد حداقل يك نفر «شب خواب» حضور داشته باشد. امروزه نیز مرسوم است در هر حجره ای، یک طلبه «شب خواب« و یک طلبه «روزانه» ساکن می شود تا به وقف نامه عمل شود.
4) نبايد طلاب فعالیتی غیر از تحصیل علوم و معارف دینی داشته باشند.
تاکید بر فراگیری دروس جنبی و غنابخشی به باورها و معارف در کنار تحصیل علوم دینی، نشان از وسعت نظر و دیدگاه روشنِ مسئولان مدرسه دارد. به همین دلیل مرکزی محوری در میان طلاب، فضلا و متدینین شد. وقف‌نامه مدرسه را آیت‌الله ملاعلي کنی از علمای برجسته دوران قاجار تنظیم کرد.
بنای زیبای مدرسه، چشم نوازی می کند
بنای مدرسه بسیار زیبا و شامل حیاطی در وسط و مَدرَس ها و حجره هایی در اطراف و شبستانی دلنشین که چشم نوازی می کند؛ بنایی فوق العاده برای برگزاری جشن های مذهبی و مراسمات فرهنگی.
رویدادهای انقلابی
مدرسه حاج ابوالفتح به دلیل موقعیت مرکزی در پایتخت و مجاورتِ بازار بزرگ، محل رفت و آمد انقلابیون و منبری ها بود به طوری که نقش فعالی در رویدادهای پس از قیام 15 خرداد داشت. مقام معظم رهبری، شهید مرتضی مطهری، شهید مفتح و شهید باهنر بارها در فتحیه سخنرانی‌های آتشین و مبارزاتی داشتند. ضمنا خطبای مشهوری مانند حجج اسلام، محمدتقی فلسفی، حسین انصاریان و احمد کافی در این مدرسه و مسجد حضور یافتند.
طیب و حاج اسماعیل؛ پیشگامان نهضت
مرکز مبارزات شهید طیب و شهید حاج اسماعیل رضایی از پیشگامان نهضت انقلابی امام خمینی(ره) در جنوب تهران، مدرسه علمیه فتحیه و مسجد حاج ابوالفتح بود. این دو پس از خاطره تلخ و خونین 15 خرداد 42 همراه با علما و طلاب ضمن ارسال نامه ای خطاب به رهبر کبیر انقلاب، دوشادوش مردم اعتراض خود از کشتار طلاب و فضلای قم را اعلام کردند. به دنبال این اعتراضات، مأموران ساواک به مدرسه، حمله و ضمن ضرب و شتم اساتید و طلاب، تعدادی را دستگیر کردند.
سخنرانی هفتگی رهبر انقلاب
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، شنبه هر هفته پس از نماز مغرب در مدرسه فتحیه برای طلاب و عموم مردم سخنرانی اخلاق و تربیتی داشتند. این سخنرانی‌ها طی سال‌های 58 تا 59 با استقبال وسیع روبرو بود.
اعتراض به «میدان خلق»
آیت الله سیدمحمدحسین لنگرودی، تولیت مدرسه همراه با طلاب و اساتید، سال 58 در اعتراض به تغییر نام میدان قیام (شاه سابق) به «میدان خلق» در برابر شهرداری تجمع کردند. آن ها معتقد بودند نام تازه، تداعی گرِ ایدئولوژی کمونیستی-مارکسیتی است. سرانجام مسئولان در برابر اقدام انقلابی علما و طلاب، تسلیم و نام «قیام» را برگزیدند.
امکانات مدرسه
مدرسه فتحیه مجهز به كتابخانه‌اي معظم برای استفاده طلاب، شبستانی وسیع برای برگزاری نشست ها و کلاس های درس مهم، 12حجره تمیز و مرتب و ... است.
وضعیت علمی امروز
پس از تشکیل مرکز مدیریت حوزه های علمیه مدارسی مانند مکتب الولایه، محمودیه و حاج ابوالفتح، مستقل ماندند و تحت نظارت مرکز نرفتند. همین موضع موجب تضعیف این مدارس شد تا اینکه برخی از آن ها تعطیل و برخی طلاب معدودی پذیرش می کنند. مدرسه فتحیه دچار سرنوشت اخیر شد و همه ساله در مرداد و شهریور از میان علاقمندان، طلبه برای پایه های 1 تا 3 می پذیرد.
درس خارج آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی، شنبه تا سه شنبه هر هفته از ساعت 8 تا 9 صبح و درس اخلاق ایشان و آیت الله سیدباقر آیت میردامادی، چهارشنبه هر هفته از ساعت 8 تا 9 صبح برگزار می شود.
سخن آخر
مدرسه حاج ابوالفتح مانند سایر مدارس مستقل نیازمند اتخاذ رویکردی متفاوت برای توسعه فعالیت های است تا مبتلی به سرنوشتی نامطلوب نشود. کمبود منابع مالی، فشارهای مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، نبود حمایت حوزه علمیه استانی و فقدان شفافیت موقوفات، دست به دست هم دادند تا وضعیت مدرسه ناخوشایندتر شود.
مدرسه‌ای که زمانی محل رفت و آمد بزرگان و تدریس فقها و مجتهدین بود امروزه محل تحصیل طلاب پایه‌های 1 تا 3 است. ضمن اینکه میزان انصرافی‌ها بسیار است. این وضعیت، شایسته دیرپاترین مرکز دینی تاریخ اسلام نیست. بنابراین اتخاذ تصمیمات اصلاحی، اجتتناب‌ناپذیر است؛ تا زمانی از کنار مدرسه زیبای حاج ابوالفتح با هزار آه و حسرت عبور نکنیم!
نظر شما