آموزه های تاریخی ملی شدن صنعت نفت

آموزه های تاریخی ملی شدن صنعت نفت
تاریخ آوردگاه عبرت و پندآموزی است و در این میان پشتوانه غنی و درازپای تاریخی ایران می‌تواند مردم کشور را در تعامل و برخورد مطلوب و تعالی‌بخش در مسیر آرمانی خود راهگشا باشد. تجربه تاریخی ملت ایران حداقل در یکصد و پنجاه سال اخیر نشانگر آن است که همدلی و وحدت اقشار مختلف مردم کشور می‌تواند شاه کلید پیروزی بر مشکلات و موانع پیش رو باشد. تحولات تاریخ معاصر ایران مقاطعی را نشان می‌دهد که مردم با اتکا به همدلی و وحدت، سد و موانع را از میان برداشته، نقاط عطف دوران ساز و تحول‌آفرینی را پدید آوردند. تاریخ همچنین به ما می‌نمایاند که تقریبا در تمامی حرکت‌ها و جنبش‌های اثرگذار و امیدآفرین علاوه بر حضور گسترده گروه‌های مختلف اجتماعی، روحانیت پیشرو و مبارز نیز نقش کم‌نظیر و غیرقابل انکاری را داشته است و باز هم تاریخ آشکار می‌سازد که هرگاه میان علما و روحانیون مبارز و آگاه به زمان با روشنفکران و مصلحان سیاسی، اجتماعی همنشینی و تفاهم بیشتری پدید آمده است، مردم نیز با ایثار جان خویش صفحات درخشانی را پیش روی آیندگان گشوده‌اند..
شاخص‌ترین اقدام ضداستعماری و ضداستبدادی مرجعیت در عصر ناصری در همگامی و حمایت صریح از خواسته‌های مردم در 2 واقعه رویتر و تنباکو اتفاق افتاد و چند دهه بعد در واپسین سال‌های دهه 1320 و اوایل دهه 1330 ش این وحدت و همدلی مردم ایران فرصتی دوباره یافت تا ضربات سهمگینی بر منافع نامشروع و غاصبانه استعمار خارجی و عمال داخلی آن وارد آورد.
از سال‏های اولیه حفر چاه نفت ایران، چشم طمع بیگانگان به دنبال استثمار منابع زیرزمینی کشور بوده و آنان در هر فرصتی به گرفتن امتیازهای گوناگون نفتی اقدام می‏کردند. پس از لغو امتیاز نفتی دارسی بین ایران و انگلستان، قرارداد الحاقی گس - گلشاییان به منظور کشف و استخراج نفت توسط شرکت‏های نفتی انگلیسی منعقد گردید. این قرارداد را جهت تصویب به مجلس بردند که با مخالفت عده‏ای از نمایندگان مجلس و علماء به ویژه آیت‏اللَّه کاشانی و مردم روبرو شد. پافشاری‏های سپهبد رزم‏آرا نخست وزیر پهلوی، این لایحه را بار دیگر به مجلس برد و او که تصویب آن را مشکل یافت، قصد کودتا نمود. اما یک روز قبل از اجرای کودتا، توسط خلیل طهماسبی از گروه فداییان اسلام ترور شد. به دستور آیت‏اللَّه کاشانی مردم به این قرارداد اعتراض کرده و خواهان ملی شدن نفت ایران شدند. سرانجام با به وجود آمدن آن وضعیت، مجلس به ملی شدن صنعت نفت ایران، رأی مثبت داد و در 29 اسفند 1329 مقرر شد که کلیه عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‏برداری نفت در دست دولت قرار گیرد.
یکی از جلوه های بارز ماجرای ملی شدن صنعت نفت، تشریک مساعی گروه های سیاسی متعدد حاضر در صحنه برای تحقق یک خواسته ملی بود. اگرچه هر یک از این گروه ها در این ماجرا به دنبال تحقق منویات خود بودند، اما برای نخستین بار پس از انقلاب مشروطه ملت عزم خود را برای تحقق یک خواسته واحد جزم کرد و با وجود تحریم ها و کارشکنی های گسترده بین المللی، حاضر به تسلیم در برابر خواست بیگانگان نشد، در کنار این موضوع اتحاد داخلی برای مبارزه با عامل خارجی، برای نخستین بار در ایران به وقوع پیوست که این نوع تقابل حتی در انقلاب مشروطه نیز سابقه نداشت.این تقابل به ملت آموخت که می توان با وجود همه فشارها و قدرت بیگانگان، پای خواست ملی ایستاد و عقب نشینی نکرد. در این میان، علمای حاضر در صحنه، یکبار دیگر پیوند با منورالفکرها را برای ایجاد تحول در جامعه، پس از انقلاب مشروطه تجربه کردند.
از آنجا که یکی از نیرنگهای قدیمی استعمار، در مقابله با نهضتهای انقلابی و مردمی، این است که وقتی متوجه شود که‏دیگر نمی‏تواند رو در روی ملت‏بایستد و دیگر کاری از دست‏عوامل مزدور وشناخته شده داخلی ساخته‏نیست،عوامل‏خود رادرصفوف انقلابیون،به عنوان چهره‏های ملی و دلسوز محرومین‏جازده‏تا رفته رفته‏انقلاب را ازدورن تهی کرده و به سوی اهداف وخواسته‏های خود بکشاند. از این رو، وقتی که پیروزی انقلاب‏شکوهمند اسلامی‏ایران درسال 57 نزدیک بود استعمار غرب به‏سرکردگی آمریکا در صدد علم کردن و جازدن چهره‏هایی از این‏قبیل برآمد. به عنوان مثال، برای جلوگیری از پیروزی انقلاب ونگه‏داشتن شاه بر سرقدرت، شاهپوربختیار رابه‏عنوان یک چهره‏ملی، مبارز ودلسوز ملت‏بر سر کار آوردند، در حالی که او اززمان دکتر مصدق و قبل از آن برای شرکت‏سابق نفت جاسوسی‏می‏کرده‏است واسنادآن در سال 1330 از خانه ریچارد سدان که‏در آن زمان، لانه جاسوسی انگلستان نام گرفت، کشف شده‏بود.او کسی بود که قبل از روی کار آمدن و زمانی که هنوز عضوجبهه ملی بود خطاب به سپهبد مقدم، رئیس ساواک چنین‏می‏گوید: «خمینی پیش افتاده است و فعلا کاری نمی‏شود کرد،ما برای این که بتوانیم رهبری جنبش را از اختیار او خارج کنیم‏باید منتظر فرصت و زمان باشیم، اما تا آن موعد نرسیده ما بایدحتی‏المقدور، دوش به دوش خمینی حرکت کنیم و پس از آن درفرصت مناسب او را کنار زنیم و خودما آن توانایی را پیدا کنیم که‏مستقلا عمل کنیم. این خواست همه ماست.»
از همین روست که می‏بینیم رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذارجمهوری اسلامی حضرت امام خمینی(قدس‏سره) بارها در طی‏دوران حیاتشان، درباره عوامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران‏صحبت فرمودند که در یکی از آن سخنان، عامل مهم پیروزی‏انقلاب اسلامی و تداوم آن را اسلامی بودن نهضت و فداکاری وجانفشانی برای مکتب ذکر کردند و عامل شکست و ناتمام‏ماندن نهضت ملی شدن نفت در دوران دکتر مصدق را تکیه برملی‏گرایی بیان فرمودند. ایشان بارها ملی گرایی را نکوهش‏کرده و می‏فرمودند: ما اسلام را می‏خواهیم و از ملی‏گرایی سیلی‏خورده‏ایم و... ماچقدر سیلی از این ملیت‏خوردیم، مانمی‏توانیم تحمل کنیم به این که هر کس، هر جوری دلش‏می‏خواهد، خیر، من دلم می‏خواهد که حالا دمکرات باشد، من‏دلم می‏خواهد که ملی باشد، من دلم می‏خواهد که ملی واسلامی باشد» ما از اینها ضربه دیده‏ایم، ما اسلام را می‏خواهیم‏غیر اسلام را نمی‏خواهیم .از عوامل مهم شکست نهضت‏ملی، در آن عصر این است که هیچ یک از رجال سیاسی ومذهبی، مبارزه خود را متوجه دربار و شخص شاه که عامل فسادو توطئه و وابستگی کشور به اجانب بود نکرد. شاید بتوان دراین‏باره چنین گفت که آنان یا آن دید وسیع سیاسی و گسترده رانداشتند و یا شرایط اجتماعی را مناسب برای چنین اقدامی‏نمی‏دیدند. در این زمینه رهبر کبیرانقلاب امام خمینی(قدس‏سره) در قسمتی از سخنان خود، در باره دوران نهضت ملی‏شدن‏نفت فرمودند: «... قدرت دست دکتر مصدق آمد لیکن اشتباهات‏هم داشت، او برای مملکت می‏خواست‏خدمت کند لکن اشتباه‏هم داشت‏یکی از اشتباهات او این بود که آنوقتی که قدرت‏دستش آمد این را (شاه) خفه‏اش نکرد که تمام کند قضیه را. این‏برای او کاری نداشت‏بلکه ارتش دست او بود همه قدرتها دست‏او بود و این همه این ارزش را نداشت. آن وقت این طور نبود که‏آدم قدرتمندی باشد، مثل بعد که شد، آن وقت ضعیف بود لکن‏غفلت‏شد و غفلت دیگر این که مجلس را ایشان منحل کرد .»
نویسنده:اقدس اقبال
پایان پیام/