نوای سنج و دمام، تداعی کننده جنگ و حماسه عاشورا

خبرگزاری شبستان//اهواز

در نواحی جنوب غربی ایران به ویژه خوزستان نوحه خوانی، نوازندگی سنج و دمام در ماه محرم و صفر حکایت از دردها و غم های فراوان دارد؛ سنج و دمام مراسمی سنتی است که در گذشته در ایام عزاداری محرم برای جمع آوری عزاداران و سینه زنان بعد از ذکر و روضه و زیارتنامه و قبل از سینه زنی اجرا می شده‌ است.

در ماه محرم و صفر از سازهایی جهت نوازندگی غم و حماسه به نام سنج، دمام و بوق استفاده می شود که نواختن آن حالتی در انسان به وجود می آورد که او را برای سینه زنی و عزاداری آماده می کند؛ در گذشته دور به دلیل نبود سیستم اطلاع رسانی و صوتی، با نواختن سنج و دمام ساکنان محلات را جهت عزاداری خبردار می کردند؛ سنج نمادی از صدای شمشیر، دمام نماد صدای پای سم اسبان جنگی و بوق نیز نمادی از ندای جبرئیل محسوب می‌شود.

سنج، دمام و بوق هر سه از سازهای تشکیل دهنده این همنوازی است که سابقه آن به بیش از 100سال می رسد و آن طور که از گذشته باقی است از کشورهای آفریقایی به دلیل مسافرت های دریایی جنوبی ها، به ایران آورده شده؛ زنگبار آفریقا و مسلمانان آن به نوعی عزاداری با سازهای مذکور پرداخته و ملوانان چون وجه مشترک دردها و غم های خودشان را با آنان احساس کرده از این سازها در مراسم عزاداری خود در ایران استفاده و نسل به نسل تحویل ما داده شده است.

از یک طرف صدای سنج و دمام تداعی کننده طبل زمان جنگ و حماسه روز عاشوراست زیرا از این وسیله علاوه بر میدان جنگ برای آمادگی رزمندگان نیز استفاده می شد و از طرف دیگر وسیله ای برای خبر و آمادگی مردم آن زمان بوده که همراه با یک نوع بوق مخصوص که از شاخ حیوانات ساخته می شود، همگی نوعی تهیج و تحریک را در مردمی که قصد عزاداری و سینه زنی دارند، به وجود می آورد و در حرکت دسته های سینه زنی و زنجیرزنی انسجام خاصی ایجاد می کند.

ترتیب و تعداد دمام زنان و نوازندگان سنج در نقاط مختلف جنوب، متفاوت است، در برخی نواحی جنوب دمام و سنج بین 5، 7 و گاهی 9 نفر متغیر است، به طوری که یک نفر به عنوان «اشکون» در جلوی صف دمام زنان قرار می گیرد و سایر نفرات در طرفین او می ایستند و در پایین صف دمام زنان، یک سنج زن قرار دارد و سایر سنج زنان در لابه لای دمام زنان جای می گیرند و بر اساس نت مشخص، نوای سنج و دمام را می نوازند.

در آبادان و خرمشهر و دیگر شهرهای جنوبی خوزستان تعداد دمام زنان زوج است و جای سنج زن در پایین صف را یک دمام زن ماهر پر می کند؛ تعداد دمام زنان بستگی به توان و بضاعت حسینیه و دمام زنان دارد و در جاهایی حتی 18دمام و 10سنج نواخته می شود و شروع دمام زنی با نواختن بوق مخصوص بوده و پس از لحظاتی که از نواختن سنج و دمام گذشته، مجدداً بوق به صدا درمی آید و این وضع را تا پایان نوازندگی هر از گاهی به عهده دارد.

زمان نواختن سنج و دمام چیزی حدود20 تا 80 دقیقه و در پاره ای موارد مثل شب و ظهر عاشورا، صف دمام زنان چیزی حدود سه ساعت است که در مسافت های طولانی با دستجات دیگر در کوچه و معابر و حسینیه ها به نوازندگی می پردازند، پس از اتمام نوازندگی بلافاصله سینه زنی شروع می شود.

از روزها قبل از آغاز ماه محرم دسته‌های دمام زن در نقاط مختلف و عمدتاً فضاهای باز رفته و به تمرین می‌پردازند، همزمان با آغاز محرم و به ویژه در پنج شب دوم دهه نخست محرم دسته‌های دمام‌زنی در این شهرها به حرکت در می‌آیند، این دسته‌ها همنوا با حرکت مواکب بوده و به مواکب شوری حماسی، انسجامی خاص و جلوه‌ای ویژه می‌بخشد؛ در پایان نیز ابتدا مجدداً صدای بوق نواخته و آرام آرام سنج‌زنان و در نهایت دمام‌زنان کار خود را به پایان می‌رسانند.

پایان پیام/