خبرگزاری شبستان-مازندران؛ اعتکاف رجبیه، بهعنوان یکی از آیینهای عمیق عبادی در سنت اسلامی، در سالهای اخیر بیش از گذشته مورد توجه اقشار مختلف جامعه، بهویژه جوانان قرار گرفته است. این اقبال، در شرایطی رخ میدهد که جامعه با چالشهای متعددی در حوزه هویت دینی، اخلاق اجتماعی و سبک زندگی مواجه است و نیاز به بازخوانی کارکردهای تربیتی و اجتماعی مناسک دینی بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
در همین راستا، در گفتوگوی اختصاصی با حجت الاسلام و المسلمین مرتضی احمدی- دبیر ستاد امربه معروف و نهی از منکر مازندران تلاش میکنیم با نگاهی تحلیلی و تربیتی، جایگاه اعتکاف رجبیه را در رشد معنوی و اخلاقی مؤمنان بررسی کرده و به ابعاد اجتماعی آن، از جمله نقش اعتکاف در تقویت روحیه مسئولیتپذیری، امر به معروف و نهی از منکر، و بازسازی سرمایه اجتماعی ایمانمحور بپردازیم. این گفتوگو تلاشی است برای عبور از نگاه صرفاً مناسکی به اعتکاف و تأکید بر آن بهعنوان یک «فرآیند تربیتی مستمر» که میتواند پیوندی معنادار میان خودسازی فردی و اصلاح اجتماعی برقرار سازد.
- به عنوان سوال نخست لطفا بفرمایید اعتکاف رجبیه چه جایگاهی در رشد معنوی و اخلاقی مؤمن دارد؟
اعتکاف رجبیه یکی از مؤثرترین بسترهای خودسازی معنوی در سنت دینی اسلام است که بهواسطه قرار گرفتن در ماه رجب، از جایگاه ویژهای برخوردار است. ماهی که در روایات بهعنوان ماه رحمت و توبه معرفی شده و زمینه بازگشت آگاهانه انسان به ساحت عبودیت را فراهم میکند. در اعتکاف، مؤمن با فاصله گرفتن از هیاهوی روزمره و حضور متمرکز در فضای مسجد، به محاسبه نفس و بازخوانی مسیر معنوی خود میپردازد؛ امری که در اخلاق اسلامی، نقطه آغاز هر اصلاح درونی محسوب میشود.
این آیین عبادی، عبادت را از سطح عادت به مرتبه آگاهی و حضور قلب ارتقا میدهد. استمرار نماز، انس با قرآن، دعا و سکوت تأملبرانگیز، روح انسان را از پراکندگی نجات داده و به آرامش و تمرکز میرساند. اعتکاف در عین حال میدان عملی پالایش اخلاقی است و به تقویت صبر، کنترل زبان و مهار تمایلات نفسانی کمک میکند. تجربه سهروزه این فضا، بهویژه برای جوانان، نقش مهمی در تقویت اراده و خودکنترلی دارد و آثار آن پس از اعتکاف نیز در سبک زندگی فردی ادامه مییابد.
از سوی دیگر، اعتکاف اگرچه عبادتی فردی به نظر میرسد، اما در بستر مسجد و در جمع مؤمنان شکل میگیرد و همین ویژگی، آن را به عاملی برای تقویت هویت دینی، احساس تعلق اجتماعی و همافزایی ایمانی تبدیل میکند. اعتکاف رجبیه در این معنا، مقدمهای جدی برای ورود آگاهانهتر به ماههای شعبان و رمضان و آمادگی برای ضیافت الهی است.
- استقبال جوانان از اعتکاف در سالهای اخیر چگونه بوده و چه پیامهایی دارد؟
در سالهای اخیر، بهویژه از دهه ۹۰ به بعد، شاهد افزایش قابلتوجه حضور جوانان و نوجوانان در آیین اعتکاف بودهایم؛ حضوری که در فضای پرچالش فرهنگی امروز، معنادار و قابل تأمل است. این استقبال نشان میدهد برخلاف برخی القائات رسانهای، میل به معنویت در میان نسل جوان نهتنها کاهش نیافته، بلکه به سمت تجربههای عمیق و اصیل دینی سوق پیدا کرده است.
گرایش جوانان به اعتکاف بیانگر آن است که دین همچنان ظرفیت جذب و تربیت دارد و مسجد و آیینهای جمعی دینی، جایگاه مرجعیت خود را حفظ کردهاند. انتخاب آگاهانه اعتکاف، در برابر جاذبههای مصرفگرایانه و سرگرمیهای زودگذر، پیام روشنی از تمایل نسل جدید به خودسازی، معناجویی و هویتیابی دینی دارد.
- مهمترین دستاورد اجتماعی اعتکاف رجبیه از نگاه شما چیست؟ اعتکاف چگونه میتواند روحیه امر به معروف و نهی از منکر را تقویت کند؟
مهمترین دستاورد اجتماعی اعتکاف رجبیه را میتوان در بازسازی سرمایه اجتماعی مبتنی بر ایمان دانست. اعتکاف فضایی از اعتماد، همدلی و مسئولیتپذیری میان مؤمنان ایجاد میکند و دینداری فردی را به کنش اخلاقی در جامعه پیوند میزند. در این فضا، افراد نهتنها به اصلاح درون میپردازند، بلکه نسبت به مسائل اجتماعی نیز حساستر و مسئولانهتر عمل میکنند.
از همین رو، اعتکاف نقش مهمی در تقویت روحیه امر به معروف و نهی از منکر دارد. فردی که در فرآیند خودسازی قرار گرفته، در مواجهه با ناهنجاریهای اجتماعی، رویکردی حکیمانهتر و دلسوزانهتر خواهد داشت. در این بستر، امر به معروف از حالت شعاری خارج شده و به رفتاری اخلاقی و اثرگذار تبدیل میشود. اعتکاف، آمر به معروفی میپرورد که پیش از اصلاح دیگران، به اصلاح خویش پرداخته است.
در عین حال، تجربه نشان میدهد اگر دستاوردهای اعتکاف به تصمیمهای عملی در زندگی روزمره منجر نشود، اثر آن ماندگار نخواهد بود. استمرار ارتباط با مسجد، حفظ برنامه عبادی حداقلی و بازخوانی عهدهای معنوی، از مهمترین راههای تثبیت آثار اعتکاف پس از این ایام است.
- ستاد امر به معروف برای استفاده از ظرفیت معتکفین در فعالیتهای اجتماعی برنامهای دارد؟
ظرفیت انسانی شکلگرفته در اعتکاف، بهویژه در میان جوانان دغدغهمند، فرصتی ارزشمند برای کنش اجتماعی است. ستاد امر به معروف میتواند با شناسایی این نیروها و ساماندهی آنها در قالب هستههای مردمی، از این سرمایه معنوی در ترویج معروفات اجتماعی، حمایت از حقوق عامه و فعالیتهای فرهنگی و جهادی محلی بهرهبرداری کند. آموزش مهارتهای گفتوگو و مطالبهگری اخلاقی و قانونی، میتواند این ظرفیت را به کنشی مؤثر و پایدار در جامعه تبدیل کند.
- مهمترین چالشهای برگزاری اعتکاف چیست و چگونه میتوان آنها را برطرف کرد؟
با وجود گسترش اعتکاف، چالشهایی همچون نگاه صرفاً مناسکی، ضعف محتوای متناسب با نسل جوان، کمتوجهی به پسااعتکاف و برخی محدودیتهای اجرایی همچنان وجود دارد. رفع این چالشها نیازمند طراحی محتوای عمیق اما قابلفهم، استفاده از اساتید آشنا با زبان جوانان، تقویت فضاهای گفتوگو و مشارکت دادن خود جوانان در برنامهریزی و اجراست. پیوند دادن اعتکاف با مسائل واقعی جامعه نیز میتواند به افزایش کارآمدی آن کمک کند.
- توصیه شما به خانوادهها برای تشویق فرزندان جهت حضور در اعتکاف چیست؟
خانوادهها باید اعتکاف را بهعنوان یک فرصت معنوی معرفی کنند، نه یک تکلیف تحمیلی. همراهی عاطفی، احترام به انتخاب فرزندان و ارائه الگوی دینداری آرام و صادقانه، بیش از هر توصیه مستقیم در گرایش جوانان به اعتکاف اثرگذار است. تجربه نشان میدهد اعتکاف زمانی ماندگار میشود که با محبت و انتخاب آگاهانه همراه باشد، نه با اجبار.
گفتگو: سودابه احمدپور ملکشاه
نظر شما