خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-در شرایطی که گسترش ارتباطات اجتماعی، فضای مجازی و روابط کاری و اداری، شکل گفتار و شوخیهای روزمره را به یکی از چالشهای جدی اخلاقی و فرهنگی جامعه تبدیل کرده است، بازخوانی آموزههای دینی و معارف علوی درباره کنترل زبان، عفاف در گفتار و مرز میان شوخی سالم و شوخی نابجا بیش از پیش ضرورت مییابد. شوخیهایی که گاه با نیت صمیمیت آغاز میشود، اما در صورت بیتوجهی به حدود شرعی، اخلاقی و روانی، میتواند زمینهساز کدورتها، تخریب شخصیتها، تضعیف روابط اجتماعی و حتی بروز آسیبهای جدی اخلاقی و اعتقادی شود.
در این میان، نهجالبلاغه امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) بهعنوان گنجینهای بیبدیل از حکمت، اخلاق و معرفت اسلامی، نقشه راه روشنی برای ساماندهی رفتار فردی و اجتماعی انسان ارائه میدهد. کلمات قصار، خطبهها و نامههای آن حضرت، با نگاهی عمیق و آیندهنگر، به موضوعاتی پرداختهاند که همچنان با زندگی امروز بشر پیوندی مستقیم دارند؛ از جمله نحوه سخن گفتن، شوخی کردن، حفظ کرامت انسانی و رعایت اعتدال در روابط اجتماعی.
بر همین اساس، بررسی دیدگاههای امیرالمؤمنین(ع) درباره شوخی، مزاح، پرهیز از شوخیهای بیجا و آثار مخرب آن بر عقل، تقوا، شخصیت و روابط اجتماعی، میتواند پاسخی روشن به بسیاری از آسیبهای رفتاری جامعه معاصر ارائه دهد؛ بهویژه در محیطهای کاری، اداری و جمعهای عمومی که رعایت حدود گفتار، نقش مهمی در حفظ شأن افراد و سلامت فضای اجتماعی دارد.
حجتالاسلام سیداسماعیل یوسفی مسک، دانشآموخته دانشگاه علوم اسلامی رضوی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان، به تبیین دیدگاههای امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در نهجالبلاغه درباره کنترل گفتار، مرز شوخی سالم و شوخی نابجا و آثار اخلاقی و اجتماعی آن پرداخت.
وی با اشاره به جایگاه ویژه امیرالمؤمنین(ع) در فصاحت و بلاغت اظهار کرد: امیرالمؤمنین(ع) بهعنوان «امیر بیان» شناخته میشوند و خطبههای بدون نقطه، خطبههای بدون الف و سخنان عمیق و حکیمانه بسیاری از ایشان به دست ما رسیده است. امیرالمؤمنین(ع) بهعنوان «امیر بیان» شناخته میشوند و خطبههای بدون نقطه، خطبههای بدون الف و سخنان عمیق و حکیمانه بسیاری از ایشان به دست ما رسیده است.
این کارشناس مذهبی عنوان داشت: خود حضرت میفرمایند «سلونی قبل أن تفقدونی»؛ از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست بدهید. نهجالبلاغه اگرچه همه سخنان حضرت را در بر ندارد، اما تلاش گردآورنده آن بر این بوده که خطبهها، نامهها و حکمتهای امیرالمؤمنین(ع) را در اختیار شیعیان و ارادتمندان ایشان قرار دهد.
تصریح نهجالبلاغه بر پرهیز از شوخی نابجا
حجتالاسلام یوسفی مسک در پاسخ به این پرسش که آیا در نهجالبلاغه بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به کنترل گفتار و پرهیز از شوخیهای نابجا اشاره شده است یا خیر، گفت: یقیناً در نهجالبلاغه به این موضوع پرداخته شده است.
وی افزود: امیرالمؤمنین(ع) در حکمت ۴۵۰ نهجالبلاغه میفرمایند: «ما مزح امرؤ مزحةً إلا مجّ من عقله»؛ هیچکس شوخی نابجا نکرد مگر آنکه بخشی از عقل خود را از دست داد.
این کارشناس مذهبی در ادامه گفت: حکمت۴۵٠ نهج البلاغه نشان میدهد انسانی که بیش از حد و نابجا شوخی میکند، عقل او زائل میشود و وقتی عقل از بین رفت، انسان در گفتار و رفتار خود دچار لغزشهای فراوان خواهد شد. حکمت۴۵٠ نهج البلاغه نشان میدهد انسانی که بیش از حد و نابجا شوخی میکند، عقل او زائل میشود و وقتی عقل از بین رفت، انسان در گفتار و رفتار خود دچار لغزشهای فراوان خواهد شد.
نگاه امیرالمؤمنین(ع) به شوخی در روابط اجتماعی
وی در ادامه با تبیین نگاه امیرالمؤمنین(ع) به شوخی در روابط اجتماعی بیان کرد: حضرت تأکید دارند اگر انسان میخواهد در زمره افراد عاقل قرار گیرد، باید کارهای جدی او بر شوخیهای نابجا غلبه داشته باشد.
حجت الاسلام یوسفی ادامه داد: اسلام مخالف شوخی نیست، بلکه با شوخی ناسالم و نابجا مخالفت میکند. شوخی سالم میتواند شامل طنز و بذلهگویی باشد، به شرط آنکه در آن تمسخر، توهین، تحقیر، آسیب روانی، تجاوز به مرزهای شخصی افراد و خدشه به احترام متقابل وجود نداشته باشد.
وی افزود: شوخی سالم موجب لبخند، صمیمیت و تحکیم روابط اجتماعی میشود و در منابع روانشناسی نیز بهعنوان یکی از مکانیزمهای دفاعی رشدیافته معرفی شده است. شوخی سالم موجب لبخند، صمیمیت و تحکیم روابط اجتماعی میشود و در منابع روانشناسی نیز بهعنوان یکی از مکانیزمهای دفاعی رشدیافته معرفی شده است. بنابراین نه اسلام و نه جوامع انسانی، مخالف شوخی نیستند، بلکه تأکید بر رعایت حد و مرز آن دارند.
مرز باریک میان شوخی سالم و شوخی آزاردهنده
این کارشناس دینی با اشاره به مرز ظریف میان شوخی سالم و شوخی ناپسند تصریح کرد: میان یک شوخی سالم و یک شوخی آزاردهنده، مرزی بسیار باریک وجود دارد و نادیده گرفتن آن میتواند موجب آسیبهای روحی، سردی روابط و حتی بروز خشونت شود.
حجت الاسلام یوسفی افزود: امیرالمؤمنین(ع) در نهجالبلاغه میفرمایند: «به خدا سوگند، یاد مرگ مرا از شوخی و کارهای بیهوده بازمیدارد.» حضرت، شوخیهای بیثمر را در زمره کارهایی میدانند که انسان را از یاد آخرت و خداوند غافل میکند.
وی تأکید کرد: هر شوخی که انسان را از یاد خدا و یاد مرگ غافل کند، شوخی ناسالم و نابجاست؛ اما شوخیای که با لحاظ حضور خداوند همراه باشد، در چارچوب شوخی سالم قرار میگیرد.
آسیبهای شوخی بیجا در کلام امیرالمؤمنین(ع)
حجتالاسلام یوسفی مسک با بیان اینکه شوخی نابجا آسیبهای فراوانی به همراه دارد، گفت: امیرالمؤمنین(ع) میفرمایند «مردی شوخی نکرد جز آنکه پارههایی از عقل خود را بیرون انداخت». همچنین حضرت تأکید دارند که غلبه شوخی در انسان، تصمیمگیری جدی او را باطل میکند. شوخی بیش از حد نشانه نادانی است و موجب ایجاد کینه، جدایی و از بین رفتن هیبت و وقار انسان میشود.
وی افزود:بسیاری از اختلافها، جدلها و درگیریهای اجتماعی از یک شوخی نابجا آغاز میشود. بسیاری از اختلافها، جدلها و درگیریهای اجتماعی از یک شوخی نابجا آغاز میشود. امیرالمؤمنین(ع) میفرمایند شوخی بیمهابا، آفت شکوه و شخصیت انسان است و فردی که دائماً شوخی نابجا میکند، در نگاه جامعه جایگاه خود را از دست میدهد.
شوخی نابجا و تضعیف تقوا
این پژوهشگر دینی در ادامه اظهار کرد: شوخی نابجا میتواند مقدمه لغزشهای اخلاقی و تضعیف تقوا باشد، زیرا انسان را از یاد خدا غافل میکند.
حجت الاسلام یوسفی افزود: اگر تقوا در وجود انسان تقویت شود، هرگز به شوخیهای ناپسند روی نمیآورد. سیره اهلبیت(ع) نشان میدهد که آنان حتی در شوخی نیز جانب احترام و کرامت انسانی را رعایت میکردند.
وی با اشاره به نمونههایی از شوخیهای سالم پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) گفت: در اسلام آمده است که با هم بخندیم، نه به هم. شوخیهای پیامبر(ص) هرگز همراه با توهین یا تحقیر دیگران نبود و همواره موجب الفت و صمیمیت میشد.
راهکارهای اجرای آموزههای نهجالبلاغه در محیطهای کاری
حجتالاسلام یوسفی مسک در پاسخ به این پرسش که چگونه میتوان آموزههای نهجالبلاغه درباره پرهیز از شوخی نابجا را در محیطهای کاری و اداری اجرا کرد، پیشنهاد داد: یکی از سادهترین راهکارها، درج حکمتها و سخنان کوتاه امیرالمؤمنین(ع) در سربرگ نامههای اداری است تا کارکنان با هر مکاتبه، با کلام علوی مواجه شوند.
وی افزود: نهجالبلاغه باید بهعنوان بخشی جداییناپذیر از زندگی مردم وارد فرهنگ عمومی شود. همانگونه که قرآن و مفاتیحالجنان در خانهها وجود دارد، شایسته است نهجالبلاغه نیز در کنار آنها مورد توجه قرار گیرد. نهجالبلاغه باید بهعنوان بخشی جداییناپذیر از زندگی مردم وارد فرهنگ عمومی شود. همانگونه که قرآن و مفاتیحالجنان در خانهها وجود دارد، شایسته است نهجالبلاغه نیز در کنار آنها مورد توجه قرار گیرد. این همان جهاد تبیینی است که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید دارند.
پیام محوری نهجالبلاغه برای جامعه امروز
این کارشناس دینی با اشاره به پیام کلیدی نهجالبلاغه درباره عفاف در گفتار و پرهیز از شوخی نابجا گفت: بهترین سخن، کلام خداوند و پس از آن، سخن پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) است.
حجت الاسلام یوسفی در پایان عنوان کرد: حضرت علی(ع) میفرمایند «العفاف زینة الفقر»؛ پاکدامنی زینت انسان است. اگر جامعه به این آموزهها عمل کند، بسیاری از آسیبهای اخلاقی و اجتماعی برطرف خواهد شد.
نظر شما