به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، چهارم دیماه، برای بسیاری از مردم جهرم، یادآور نام و چهره روحانیای است که سالها صدایش با اذان، منبر و روضه در کوچهپسکوچههای شهر طنین داشت. روحانیای که بیآنکه به دنبال دیدهشدن باشد، با مردم زیست، با مردم آموخت و با مردم ماند. حجتالاسلام والمسلمین مرحوم حاج شیخ عبدالعظیم فرقانی، از جمله عالمانی بود که حضورش در مسجد، مدرسه، خانههای ساده مردم و حتی روستاهای دورافتاده، معنای دین را از کتاب به زندگی آورد.
در روزگاری که روحانیت بیش از هر چیز با اعتماد و پیوند اجتماعی شناخته میشد، او نمونهای روشن از روحانیِ مردمدار و بیادعا بود؛ عالمی که علم را با اخلاق، تدریس را با تهذیب، و عبادت را با خدمت اجتماعی درهم آمیخت. از اقامه نماز جماعت در مساجد قدیمی جهرم تا تدریس علوم دینی برای نسلهای مختلف طلاب، از منبرهای ساده و بیتکلف تا همراهی با جریان انقلاب اسلامی، زندگی مرحوم فرقانی روایت آرام و ممتدی از مجاهدت خاموش در میدان دین و مردم است.
سالگرد رحلت این روحانی پیشکسوت، فرصتی است برای بازخوانی مسیری که با سختیهای معیشتی آغاز شد، با تلاش علمی و تربیت شاگردان ادامه یافت و در نهایت به الگویی ماندگار از زهد، اخلاص و مسئولیتپذیری اجتماعی انجامید. مسیری که نشان میدهد چگونه میتوان بیهیاهو، اما اثرگذار، عمر را در خدمت ایمان، آگاهی و کرامت انسانی سپری کرد؛ اثری که اگرچه صاحبش امروز در میان ما نیست، اما همچنان در حافظه جمعی شهر زنده و جاری است.
حضرت حجت الاسلام والمسلمین مرحوم حاج شیخ عبدالعظیم فرقانی (طاب ثراه) در نیمه شعبان سال ۱۳۴۲ هجری قمری برابر با ۱۳۰۲ هجری شمسی در خانواده ای روحانی در شهر جهرم متولد شد.
پدرش مرحوم ثقة الاسلام شیخ عبدالمحمد (معروف به کربلائی آخوند) [متوفی ۱۳۱۶ش] از شاگردان مرحوم آخوند ملا غلام رضا ( مشهور به فاضل جهرمی) بود. مرحوم شیخ عبدالمحمد (ره) در جهرم و مناطق دور و نزدیک اطراف به ارشاد مردم و ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام می پرداخت و خصوصاً مناطق محروم را بدین منظور بر می گزید. ایشان علاوه بر آن از خط نسخ بسیار زیبایی برخوردار بود که به جز استسناخ قرآن کریم دست نویس، کتبی مانند تصریف و شرح آن و نیز عوامل از ایشان بر جای مانده است.
طلبگی در سختی و شوق علم
بنا به گفته محقق و پژوهشگر جهرمی، پدر کربلائی آخوند به نام جمال الدین (مشهور به کربلائی جمال) (ره) [متوفی ۱۳۰۹ق] نیز باسواد و از مداحان و مرثیه خوانان خاندان رسالت علیهم السلام بوده و در قداست و پاکی و صفا و دارا بودن صدای خوش شهره بوده است.
مجیدرضا جهان مهین در گفتگو با خبرنگار شبستان ادامه می دهد: مرحوم حاج شیخ عبدالعظیم فرقانی در سنین ۶،۷ سالگی در مکتب به آموختن قرآن کریم می پردازد و در اوان بلوغ (در ۱۴ سالگی) از نعمت وجود پدر بزرگوارش محروم می گردد بناچار برای امرار معاش و اداره زندگی خانواده (خواهر، برادر و مادر) به کار و فعالیّت می پردازد ولی پس از چند سال به جهت شوق وافر و علاقه جدّی به تحصیل دانش، آموختن علوم دینی را آغاز می نمایند.
به اذعان او، ابتدا کتاب جامع المقدمات را نزد حجت الاسلام والمسلمین مرحوم شیخ عبدالحمید مهاجری (ره) که از همراهان مرحوم آیة الله العظمی سید عبدالحسین نجفی لاری جهرمی (قدس سرّه) بود و در مسجد سیّد اقامه جماعت می نمودند، شروع می کند و پس از چندی به توصیه آن مرحوم به شیراز هجرت نموده و در مدرسه مقیمیّه سایر دروس حوزوی را ادامه می دهد، آن گاه به جهرم مراجعت نموده، در مدرسه خان (زمانیه) نزد اساتیدی چون مرحوم آیت الله حاج سید ابراهیم حق شناس و حجج اسلام مرحوم حاج شیخ عطاءالله حقدان، مرحوم حاج سید حسن نائینی، مرحوم حاج سید محمد احمدی، حاج سید ابوالقاسم مهدوی و به ویژه مرحوم حاج میرزا محمد نمازی (رحمت الله علیهم) بیش از ده سال به تکمیل دروس ادبیات، منطق، فقه و تفسیر و .... را با جدیّت می پردازد و مدتی نیز از دروس اصول آیت الله مرحوم حاج شیخ ابوالحسن شیرازی (ره) [امام جمعه اسبق مشهد مقدس] که آن زمان در جهرم مقیم بودند کسب فیض می کند.
استادِ بیادعا، معلمِ نسلها
آنگونه که جهان مهین می گوید: آن گاه در معیت آیت الله مرحوم آقا سید فخرالدین دادور آیت اللهی (رحمت الله علیه) برای ادامه تحصیل قصد تشرف به شهر مقدس قم می نماید و در زمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (قدس سرّه) به قم مشرّف می شود ولی متأسفانه پس از مدتی به واسطه ناسازگاری آب و هوای قم با شرایط جسمانی و به علت بیماری و توصیه پزشک ناچار به بازگشت به جهرم می شود و وظایف خود را در جهت کسب علوم و معارف دین و نشر مکتب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و خدمتگزاری آستان مقدس معصومین (علیهم السلام) ادامه می دهد.
او از باب تدریس مورد تایید علماء شهر بوده چرا که مرجع عالیقدر آیت الله العظمی کریمی جهرمی (دامت برکاته) فرمودند: زمانی که میخواستم دروس طلبگی را شروع کنم از آیت الله مرحومآقا سید علی اکبر آیت اللهی (رحمت الله علیه) سوال کردم که درسم را نزد چه بزرگواری شروع کنم؟ آیت الله مرحومآقا سید علی اکبر آیت اللهی (رحمت الله علیه)فرمودند: نزد آقا شیخ عبدالعظیم فرقانی.
بیان روشن و شیرین ایشان در توضیح مسائل و احکام شرعی و روایات اهل بیت (علیهم السّلام) و موعظه و نیز صدای جذاب و بسیار دلنشین ایشان در مرثیه خوانی خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) خصوصاً روضه های سید الشهدا (علیه السّلام ) و شهدای کربلا هنوز که هنوز است از خاطره مردم قدرشناس جهرم نرفته و زبانزد خاصّ و عام است.
پس از دوران تحصیل، مشغول تدریس علوم و دروس حوزوی برای عده زیادی از طلاب که هم اکنون عده ای از آن ها از مفاخر علمی و دینی حوزه علمیه هستند تدریس های معظم له در منزلشان و در مدرسه علمیه فخریّه بروجردیّه (مدرسه علمیه حضرت ولی عصر عج کنونی) که موسس آن آیت الله مرحوم آقا سید فخرالدین دادور آیت اللهی بوده و از جمله شاگردان رسمی ایشان: حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ علی کریمی جهرمی و حجج اسلام و آقایان: حاج سید محمدمهدی دادورآیت اللهی، حاج شیخ محمدکاظم حبیب اللهی، مرحوم حاج شکرالله جهان مهین، حاج شیخ بهاءالدین شفیعی، حاج سید ابراهیم بحرینی، مرحوم اقا میرزا علی نمازی، مرحوم آقا سید جعفر موسوی، حاج شیخ محمدحسن مفضل جهرمی، حاج سید فخرالدین هاشمی، مرحوم حاج شیخ قربان زارع، مرحوم شیخ عزیز ضیایی، مرحوم حاج خسرو اوسط و آقای شیخ محمد مصلی نژاد می توان نام برد.
او همزمان اوقات خویش را صرف خواندن خطبه های عقد جوانان و تبلیغ دین و وعظ و خطابه و روضه خوانی سالار شهیدان (علیه السلام) و اقامه جماعت در مساجد مختلف شهر می نماید.
از جمله بیش از چهل سال در مسجد امام حسن مجتبی (علیه السّلام) اقامه نماز جماعت مغرب و عشاء و مجلس موعظه و روضه و قریب بیست و پنج سال در امامزاده اسدالدهر (علیه السّلام) اقامه نماز ظهر و عصر که بحمدالله این دو مکان مقدس توسعه و بازسازی و به شکل آبرومندی درآمد. لازم به ذکر است که چند سال در ماه مبارک رمضان بنا به تقاضای مؤمنین نماز ظهر و عصر را در دو مسجد و مغرب و عشا را دو مسجد اقامه می نمودند.
برای ترویج مکتب اهل بیت علیهم السلام با وجود کمبود وسایل نقلیه به دعوت اهالی به مناطق و روستاهای دور و نزدیک (قطب آباد، (دهزیر) موسویّه، حسین آباد، جامغان، حیدرآباد، جویم و دبیران و .... ) سفر کرده، مردم را از معارف ناب اسلام و کلام ائمه اطهار علیهم السّلام بهره مند می نمودند.
بیان روشن و شیرین ایشان در توضیح مسائل و احکام شرعی و روایات اهل بیت (علیهم السّلام) و موعظه و نیز صدای جذاب و بسیار دلنشین ایشان در مرثیه خوانی خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) خصوصاً روضه های سید الشهدا (علیه السّلام ) و شهدای کربلا هنوز که هنوز است از خاطره مردم قدرشناس جهرم نرفته و زبانزد خاصّ و عام است. همزمان با تدریس و تبلیغ و اقامه جماعت، به خدمت به مردم در جوانب مختلف اعم از استخاره (که بسیار مراجعه کننده داشتند )، عقد ازدواج جوانان و ... می پرداختند.
همگامی با انقلاب اسلامی
قبل از انقلاب همراه با روحانیت انقلابی در مسیر منویات امام خمینی (قدّس سرّه) و از آغاز نهضت همگام با انقلاب و روحانیت جهرم در تمام فعالیت هائی (تظاهرات و راهپیمائی ها) که منظور نظر امام راحل (رحمت الله علیه) بود شرکت داشتند و از جمله امضاکنندگان بیانه ها و پیام های جامعه روحانیت جهرم بودند. پس از ارتحال امام نیز در خط ولایت و رهبری مقام معظم رهبری (مدّ ظله العالی) بودند و همگان را به پیروی از آرمان های امام و تبعیّت از ولی فقیه زمان فرا می خواندند و در وصیت نامه خود نیز به این امر مهم توصیه و سفارش نموده اند.
تا زمانی که توان جسمانی داشتند در نمازهای جمعه حضور داشتند و همیشه همراه و همگام امام جمعه فقید جهرم حضرت آیت الله مرحوم حاج سید حسین آیت اللهی (رحمت الله علیه) بودند. شرکت در انتخابات ها مورد تأکید ایشان بود و خود با وجود کسالت در پای صندوق های آراء حاضر می شدند. خانه محقری که از پدرشان به ارث برده بودند و نشان از زهد و بی اعتنائی ایشان به زخارف مادّی و دنیوی بود همیشه محل خدمت به مردم و ملجأ و پناهگاهی بود برای محرومان و نیازمندان.
برخی از خصوصیات و روحیات ایشان
به نماز اوّل وقت و جماعت و جمعه تأکید فراوان داشتند. دائم اهل ذکر و تلاوت قرآن و دعا و صلوات بودند چرا که به این کلمه حکمتی معتقد بودند و بارها تکرار می کردند که: وَقتُکُ اَعَزُّ الاَشیاءِ، فَاشغَلهُ بِاَعَزِّ الاُشیاء ( وقت شما عزیزترین چیزها است، پس آن را در انجام عزیزترین چیزها صرف کن.) و خانواده را علاوه بر انجام واجبات و ترک محرمات به رعایت سُنن و اعمال مستحب و توصیه و سفارش می کردند. ( مقداری از توصیه های ایشان در کتابچه ای بنام مختصر الادعیه جمع آوری شده است.)
حداقل روزی دوبار (صبح و شام) که برای سلامتی وجود مقدس حضرت ولی عصر (علیه السلام) و طول عمر ولی فقیه زمان و مراجع و تقلید و بعضی از مفاخر دینی شهر، صدقه می دادند. با سحر و مناجات با خدای متعال در سحرگاهان انس و الفت دیرین داشتند و علاوه بر نماز شب، به قرائت مناجات و دعاهای مأثور می پرداختند.
هر روز صدای توسّلشان به حضرت سیّد الشهدا (علیه السلام) و اهل بیت شهید آن حضرت در منزل و لو با حضور یکی دو نفر از اعضای خانه به گوش می رسیده است و نام و یاد اهل بیت را در فضای خانه طنین انداز می کردند، چرا که افتخار خود را نوکری و خادمی و روضه خوانی حضرت سیّد الشهدا (علیه السلام) می دانستند.
یکی از سفارش های اکید آن مرحوم این بود که یک مؤمن باید دارای معرفت و بصیرت باشد و از عوام زدگی دوری نماید، نسبت به معارف دین معرفت داشته باشد، در برخوردهای اجتماعی دارای معرفت باشد و پست و مقام و زر و زیور دنیسا و برعکس ادبار و ناملایمات زندگی او را فریب ندهد.
همیشه با مردم بود و هرگز دچار تکبر نمی شد از مجلس غیبت و دروغ به شدّت پرهیز داشت بلکه مجلسش مجلس احادیث پیامبر (صلوات الله و سلامه) و ائمه (علیه السّلام) بود و همیشه از هر فرصتی برای ارشاد و بهره گیری از کلام نورانی اهل بیت (علیهم السلام) استفاده می نمود. یکی از سفارش های اکید آن مرحوم این بود که یک مؤمن باید دارای معرفت و بصیرت باشد و از عوام زدگی دوری نماید، نسبت به معارف دین معرفت داشته باشد، در برخوردهای اجتماعی دارای معرفت باشد و پست و مقام و زر و زیور دنیسا و برعکس ادبار و ناملایمات زندگی او را فریب ندهد.
هیچگاه حسادت نسبت به علماء و یا شاگردان خود که به درجات بالای علمی رسیده بود از ایشان مشاهده نشد بلکه بر عکس برای آنها دعا می کرد و برای سلامتیش صدقه می داد.
در برابر مصیبت ها و بلاها بسیار صبور و بردبار بود و اهل منزل را با آیات شریفه قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) تسلی داده و امر به صبر می نمود. در برخورد با مؤمنین با احترام و اخلاق نیک روبرو می شد و سفارش می کرد در مقابلِ مشاهده مفاسد، با منطق و با اخلاق اسلامی نهی از منکر نمایند.
رحلت
در حالی که در ماه محرم و صفر ۱۴۳۷(۱۳۹۴) چون گذشته مشغول قرائت زیارت عاشورا و تذکر مصائب اهل بیت (علیهم السلام) بودند دچار کسالت شدیدی شدند که رفته رفته موجبات ضعف و نقاهت ایشان را فراهم ساخت و سرانجام تاریخ ۱۳۹۴/۱۰/۴ این عالم با بصیرت و بی ادّعا در به سرای باقی شتافت. و در پس از اقامه نماز آیت الله دکتر دژکام امام جمعه وقت جهرم در قبرستان رضوان جهرم به خاک سپرده شد.
آثار این روحانی گرانقدر عبارتند است دعای نیکان:منتخب الادعیه، به سال ۱۳۹۵، انتشارات پیمان غدیر جهرم، اشک اخلاص: در مدایح و مصایب اهل بیت (علیهم السّلام) آماده چاپ، دفتر احادیث: گزیده ای از احادیث منتخب.(چاپنشده)
کتاب هایی نیز در وصف این روحانی چاپ شده که از جمله آن خدمتگزار آستان مقدس حسینی (علیه السّلام): مروری بر زندگینامه عالم ربّانی حضرت حجت الاسلام والمسلمین مرحوم حاج شیخ عبدالعظیم فرقانی جهرمی (طاب ثراه) به روایت فرزند بزرگ ایشان جناب آقای عبدالمحمد فرقانی و به کوشش مجیدرضا جهان مهین و ویراستاری حجج اسلام آقایان:محمدهادی فرقانی و محمد مصلی نژاد، به سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات مجلسی قم است.
نظر شما