کریسمس زیر آوار؛ روایت مسیحیان غزه از عیدی که به «مقاومت آرام» بدل شد

خبرگزاری شبستان، گروه بین‌الملل: در گوشه‌ای از کلیسای لاتین «خانواده مقدس» در غزه، جورج سابا، کودک ۱۲ ساله مسیحی، به شمع‌های کوچکی که کنار محراب چیده شده خیره شده است؛ نه با نگاه کودکی که منتظر هدیه است، بلکه با نگاهی که زودتر از سنش آموخته چگونه شادی را به اندازه آنچه از آن باقی مانده بسنجد. جورج که یک سال کامل را میان بمباران، آوارگی و ترس گذرانده، در این عید متفاوت به نظر می‌رسد؛ صدایش آرام است و لبخندش محتاط، گویی می‌ترسد هر لحظه خاموش شود.

او می‌گوید: این جشن زیباست، اما مثل قبل از جنگ نیست. لحظه‌ای مکث می‌کند، انگار به دنبال واژه‌هایی کم‌دردناک‌تر می‌گردد.

جورج در گفت‌وگو با «القدس العربی» می‌گوید که پیش‌تر کلیسا مملو از مردم بود و درخت کریسمس در میان هیاهوی کودکان و فلاش دوربین‌های خبرنگاران روشن می‌شد؛ اما امروز فضا از تعداد حاضران بزرگ‌تر است و سکوتی سنگین بر سرودها سایه انداخته است.

برای جورج، کریسمس به معنای اسباب‌بازی یا لباس نو نیست؛ بلکه یعنی دور هم بودن با دوستان، حس کردن این‌که کلیسا هنوز خانه‌ای امن است و این‌که جنگ، دست‌کم برای مدتی، پشت در می‌ماند. عیدی با طعمی ناتمام، اما ضروری؛ «تا فراموش نکنیم چگونه باید شاد بود.»

او با صدایی که آرام‌تر می‌شود، از سال گذشته یاد می‌کند؛ زمانی که کلیسا هدف بمباران قرار گرفت، شهدا و مجروحانی بر جای ماند و دعاها با صدای آژیر آمبولانس‌ها درهم آمیخت. با این حال تأکید می‌کند که امسال «از پارسال بهتر است»، چون نمادهای تزئینی بازگشته‌اند، چهره‌های مهربانی دیده می‌شوند و زندگی هرچند خجول تلاش کرده بگوید هنوز اینجاست.

برای جورج، کریسمس به معنای اسباب‌بازی یا لباس نو نیست؛ بلکه یعنی دور هم بودن با دوستان، حس کردن این‌که کلیسا هنوز خانه‌ای امن است و این‌که جنگ، دست‌کم برای مدتی، پشت در می‌ماند. عیدی با طعمی ناتمام، اما ضروری؛ «تا فراموش نکنیم چگونه باید شاد بود.»

کلیسایی زخمی

در غزه، آمادگی برای کریسمس با تعداد زینت‌ها یا بزرگی جشن‌ها سنجیده نمی‌شود، بلکه با توان مردم برای رسیدن به کلیسایی که خود طعم بمباران را چشیده است. کلیسای کاتولیک خانواده مقدس که در طول جنگ به پناهگاه آوارگان تبدیل شده بود، امروز می‌کوشد نقش معنوی خود را در میان دیوارهایی پر از ترکش و خاطره‌ای سنگین از درد، بازیابد.

جشن‌های امسال متفاوت‌اند؛ نه خبری از کارناوال‌های بزرگ است، نه برنامه‌های گسترده و نه هیاهویی در شأن عیدی جهانی. همه‌چیز با احتیاط پیش می‌رود، گویی خودِ شادی هم می‌ترسد تحریک شود. سرودها آهسته خوانده می‌شوند و شمع‌ها بیش از آن‌که نشانه جشن باشند، نماد پایداری‌اند.

پدر گابریل رومانیلی، کشیش کلیسای خانواده مقدس در غزه، می‌گوید تدارکات به حدِ امکان محدود شده است: پاک‌سازی کلیسا، تزئین ساده و برگزاری عشای ربانی متناسب با شرایط امنیتی و روانی حاضران. حتی لباس‌های کودکان نیز ساده است، اما در شهری که به محرومیت خو گرفته، معنایی ویژه دارد.

جشن‌های امسال متفاوت‌اند؛ نه خبری از کارناوال‌های بزرگ است، نه برنامه‌های گسترده و نه هیاهویی در شأن عیدی جهانی. همه‌چیز با احتیاط پیش می‌رود، گویی خودِ شادی هم می‌ترسد تحریک شود. سرودها آهسته خوانده می‌شوند و شمع‌ها بیش از آن‌که نشانه جشن باشند، نماد پایداری‌اند.

در غزه، کریسمس جشن کاملی نیست؛ کنشی آرام از مقاومت است. اعلامی کوچک که ایمان هنوز زنده است و کلیسا، با وجود بمباران، توان گرد هم آوردن مردم حول معنایی مشترک را از دست نداده؛ هرچند این معنا شکننده باشد، درست مانند آتش‌بسی که دهم اکتبر گذشته امضا شد.

آوارگی و دعا

نزدیک کلیسا، فرح خوری، مردی ۵۰ ساله و آواره، ایستاده و به جایی می‌نگرد که روزگاری هر روز از آن عبور می‌کرد، پیش از آن‌که خانه‌اش ویران شود. او می‌گوید کریسمس امسال برایش «شبیه دعایی طولانی بدون ‌پاسخی فوری است.

آوارگی همه‌چیز را تغییر داده است: خانه، کار، روال زندگی و حتی معنای عیدها. دیگر خانه‌ای برای تزئین نیست، سفره‌ای برای چیدن و مهمانی برای پذیرایی. تنها چیزی که مانده، آمدن به کلیساست؛ آخرین رشته‌ای که گذشته را به حال پیوند می‌دهد.

او در گفت‌وگو با «القدس العربی» می‌افزاید دیدن کودکان در کلیسا اندکی آرامش به او می‌دهد، «چون با وجود همه‌چیز، هنوز می‌خندند. اما اعتراف می‌کند شادی ناقص است؛ نگرانی از فردا رهایش نمی‌کند و آتش‌بس شکننده است و هر لحظه ممکن است فروبپاشد. برای او، کریسمس امسال نه بهانه جشن، که فرصتی است برای یادآوری این‌که خودِ بقا، عملی ایمانی است.

پیش از آغاز جنگ، مسیحیان غزه حدود هزار نفر، یعنی کمتر از ۰.۰۵ درصد جمعیت بودند. با وجود این تعداد اندک، حضور اجتماعی و فرهنگی‌شان بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت شهر بوده است. حدود ۷۰ درصد آنان از پیروان کلیسای ارتدوکس یونانی‌اند و بقیه به لاتین‌های کاتولیک تعلق دارند. آنان در محله‌های مختلف شهر پراکنده‌اند و در آموزش، پزشکی، مشاغل دولتی و حرفه‌های دستی فعالیت می‌کنند.

جنگ میان مسیحی و مسلمان تمایزی قائل نشده؛ همه خانه، عزیزان و امنیت خود را از دست داده‌اند. با این حال، دغدغه اقلیت بودن، ترس از محو شدن و تبدیل کلیساها به ساختمان‌هایی بدون جمعیت را پررنگ‌تر کرده است.

 با وجود این، مسیحیان غزه بر ماندن و برگزاری عیدها هرچند حداقلی پافشاری می‌کنند؛ به‌عنوان تأکیدی بر ریشه‌های عمیقشان در این سرزمین.

جنگ میان مسیحی و مسلمان تمایزی قائل نشده؛ همه خانه، عزیزان و امنیت خود را از دست داده‌اند. با این حال، دغدغه اقلیت بودن، ترس از محو شدن و تبدیل کلیساها به ساختمان‌هایی بدون جمعیت را پررنگ‌تر کرده است.

نزدیکی پدرانه

پدر گابریل رومانیلی در گفت‌وگو با «القدس العربی» از دشواری‌های عمیق زندگی روزمره سخن می‌گوید و در عین حال از نزدیکی کلیسای جهانی به جامعه مسیحی غزه قدردانی می‌کند.

او به پیامی اشاره می‌کند که اخیراً از پاپ لئون چهاردهم دریافت کرده؛ پیامی که در آن تأکید شده پاپ پیوسته برای کلیسای غزه دعا می‌کند و شهادتی را که در دل رنج ارائه می‌دهد، ارج می‌نهد.

رومانیلی می‌گوید که مؤمنان این پیام را با سپاسی عمیق دریافت کردند و متقابلاً از نزدیکی پدرانه و تعهد صادقانه پاپ برای صلح تشکر کردند.

 او می‌افزاید این نزدیکی در سفر سه‌روزه کاردینال پیرباتیستا پیزابالا، پاتریارک لاتین قدس و رهبر عالی کلیسای کاتولیک در سرزمین مقدس، به غزه ترجمان عملی یافت؛ سفری سه روزه عمیقاً تأثیرگذار که به جامعه کوچک مسیحی امکان داد صدایش شنیده شود و احساس تنهایی نکند.

رومانیلی می‌گوید پاتریارک پیش از بازگشت، عشای ربانی یکشنبه را برگزار کرد؛ آیینی که چند روز پیش از کریسمس است و در آن به ۹ نوجوان نخستین عشای ربانی اعطا شد و کودکی به نام ماریو تعمید یافت. جشنی سرشار از امید بود؛ امید به خدا و به انسان، و آرزوی گشوده شدن دری به سوی بازسازی.

عیدی دشوار

رومانیلی کریسمس امسال را «سخت‌ترین میلاد در تاریخ کلیسای محلی» توصیف می‌کند و با یادآوری داستان خانواده مقدس که از مسیر غزه به مصر گریختند، می‌گوید رنج بخشی جدایی‌ناپذیر از پیام میلاد است. هرچند بمباران متوقف شده، صدای انفجارها هنوز گاه‌وبیگاه شنیده می‌شود و نبود برق و نیازهای اولیه، زندگی روزمره را سنگین کرده است. کلیسا و مردم به ژنراتورها و پنل‌های خورشیدی متکی‌اند، در حالی که بسیاری از ساکنان در چادرهایی بدون حداقل امکانات زندگی می‌کنند.

با این همه، او تأکید می‌کند جشن برگزار خواهد شد؛ چون میلاد از ابتدا در شرایط سخت متولد شد و امید منتظر کامل شدن شرایط نمی‌ماند.

بازدیدی سرنوشت‌ساز

کاردینال پیرباتیستا پیزابالا، پاتریارک لاتین قدس، حضور خود در غزه را در این مقطع مهم می‌داند و می‌گوید همراهی با جامعه محلی در آمادگی برای کریسمس «بخشی از سنت و وظیفه معنوی» است.

کاردینال پیرباتیستا پیزابالا از پایداری مردم غزه تمجید می‌کند و آن را «درسی بزرگ برای جهان» می‌خواند و می‌گوید حتی در «تاریک‌ترین مکان‌ها نیز می‌توان کریسمس را جشن گرفت، زیرا حضور کودکان یعنی آینده بسته نشده است».

او در سخنانش به خبرنگاران، این سفر چهارم را نشانه «تمایلی تازه برای حیاتی نو» می‌داند؛ هرچند مشکلات همچنان پابرجاست: خانه‌های ویران، مدارس و بیمارستان‌ها و فقر فاجعه‌بار. اما به باور او زمان آن رسیده که به آینده نگاه کنیم و آنچه ویران شده را بازسازی کنیم.

کاردینال پیرباتیستا پیزابالا از پایداری مردم غزه تمجید می‌کند و آن را «درسی بزرگ برای جهان» می‌خواند و می‌گوید حتی در «تاریک‌ترین مکان‌ها نیز می‌توان کریسمس را جشن گرفت، زیرا حضور کودکان یعنی آینده بسته نشده است».

او بر تعهد کلیسا به آموزش، سلامت و مسکن تأکید می‌کند و ادامه مطالبه حق مسیحیان غزه برای دسترسی به سرزمین‌های مقدس، به‌ویژه بیت‌لحم، را ضروری می‌داند.

بمباران‌های مکرر

مسیحیان غزه همچون دیگر ساکنان، نسل‌کشی و محاصره اسرائیل را تجربه می‌کنند. از اکتبر ۲۰۲۳ تا سال ۲۰۲۵، عبادتگاه‌های مسیحی بارها هدف حملات قرار گرفتند و ده‌ها شهید و مجروح، از جمله آوارگانی که به این اماکن پناه برده بودند، بر جای گذاشتند. از جمله این حملات، بمباران کلیسای «سنت پورفیریوس» ارتدوکس  سومین کلیسای قدیمی جهان در اکتبر ۲۰۲۳ بود که به شهادت ۱۸ مسیحی فلسطینی انجامید.

کلیسای خانواده مقدس نیز در دسامبر ۲۰۲۳ شاهد تیراندازی تک‌تیراندازان و کشته شدن یک زن و دخترش بود و در ژوئیه ۲۰۲۵ بار دیگر با بمباران، سه شهید دیگر داد.

گزارش‌های حقوق بشری و کلیسایی در سال ۲۰۲۵ تأیید می‌کند که هر سه کلیسای اصلی غزه هدف قرار گرفته‌اند و اماکن تاریخی مسیحی، از جمله کلیسای بیزانسی جبالیا، تخریب شده است؛ حملاتی که با محکومیت‌های گسترده بین‌المللی به‌عنوان نقض آشکار حقوق بین‌الملل و حرمت مقدسات دینی همراه بوده است.

الیاس الجلده، عضو شورای اوقاف کلیسای ارتدوکس غزه، در گفت‌وگو با «القدس العربی» می‌گوید کریسمس امسال با اندوه و نگرانی فراوان بر مسیحیان می‌گذرد، اما از ایمانی عمیق به معنای بقا خالی نیست.

گزارش‌های حقوق بشری و کلیسایی در سال ۲۰۲۵ تأیید می‌کند که هر سه کلیسای اصلی غزه هدف قرار گرفته‌اند و اماکن تاریخی مسیحی، از جمله کلیسای بیزانسی جبالیا، تخریب شده است؛ حملاتی که با محکومیت‌های گسترده بین‌المللی به‌عنوان نقض آشکار حقوق بین‌الملل و حرمت مقدسات دینی همراه بوده است.

او توضیح می‌دهد که هرچند کلیسای ارتدوکس طبق تقویم خود در هفتم ژانویه جشن می‌گیرد، این روزها در فضایی آکنده از دعا و سکوت به سر می‌برد؛ «به‌عنوان کنشی برای ماندن، نه جشنی پرزرق‌وبرق».

الجلده تاکید می‌کند که جامعه مسیحی غزه بسیاری از اعضا، خانه‌ها و منابع معاش خود را از دست داده و کلیساها در جنگ به پناهگاه تبدیل شده‌اند، اما روح جمعی نشکسته است.

او تأکید می‌کند: ما همان دردی را می‌کشیم که همه مردم غزه می‌کشند؛ امتیاز ویژه‌ای نمی‌خواهیم، فقط کرامت، امنیت و حق زندگی.

الجلده می‌گوید بمباران کلیساها زخمی عمیق در حافظه جمعی بر جای گذاشته، اما ایمان و حضور را از میان نبرده است. ما شمع‌ها را روشن می‌کنیم، نه چون تاریکی تمام شده، بلکه چون از تسلیم شدن به آن سر باز می‌زنیم.

او می‌گوید که کریسمس در غزه چه در میان کاتولیک‌ها و چه ارتدوکس‌ها پیامی به جهان است، ایمان می‌تواند از زیر آوار متولد شود و صلح، هرچند دیر، تا زمانی که دعا در دل‌ها زنده است، ممکن خواهد بود.