ارائه تصویری متفاوت و جدید از روحانیت

به گزارش خبرگزاری شبستان؛ پخش سریال «میراث» از شبکه 2 سیما در حالی به پایان رسید که این مجموعه نمایشی از یک لحاظ حائز ارزش‌گذاری و امتیازدهی ویژه بود. سریال میراث علاوه بر پرداخت به موضوعات روزی مانند تولید ملی و اقتصاد دانش بنیان و خوداتکایی جوانان، به لحاظ نوع نگاه به قشر روحانیت و کیفیت شخصیت‌پردازی «حاج جواد» به عنوان کاراکتر اصلی و قهرمان اول فیلمنامه نیز یک اتفاق در تلویزیون محسوب می‌شد. این نقطه تمایز و البته قوت سریال میراث از دو بُعد مختلف قابل ارزیابی و بازخوانی است؛ اول، نوع شخصیت‌پردازی و دوم، قائل شدن کارکردی متفاوت برای روحانیون که کاراکتر اصلی قصه به نوعی آنها را نمایندگی می‌کرد.

روحانی جوانی که در مجموعه نمایشی میراث به تصویر کشیده می‌شد، برخلاف بسیاری از اسلاف خود فقط نقش هدایتی و ارشادی نداشت و در قامت یک دانای کل در اتفاقات و حوادث نقش‌آفرینی نمی‌کرد. حاج جواد سریال میراث به‌مانند برخی از روحانیون دیگر سریال‌های تلویزیونی تنها به‌عنوان ناظر و از راه دور شاهد اتفاقات نبود و فقط نقش هدایتی و حمایتی و ارشادگرایانه نداشت، بلکه در بطن رخدادها بود و گاهی کنشگر اصلی و اول در برخی حوادث. 

از سوی دیگر، روحانی جوان سریال میراث شخصیتی شبیه به آدم‌های اجتماع امروزی بود و انسانی بود مشابه همه کسانی که در جامعه می‌بینیم. حاج جواد هم مثل همه انسان‌ها اشتباه می‌کرد و دچار غفلت می‌شد و جالب آن‌که، نه‌تنها اشتباهات خودش را می‌پذیرفت که از بابت‌شان زبان به عذرخواهی هم می‌گشود. به بیان دیگر، روحانی جوان و شخصیت اول قصه سریال میراث نه‌تنها به کوتاهی‌های خود معترف بود که حتی نادم و عذرخواه و حلالیت طلب. طبیعی است که اتخاذ چنین رویکردی در شخصیت‌پردازی روحانیون و شبیه‌سازی مقرون به واقعیت جامعه، می‌تواند همذات پنداری و همراهی مخاطب را به ارمغان بیاورد. یکی از عوامل توفیق سریال‌های تلویزیونی در برقراری ارتباط با مخاطب، انعکاس درست و صادقانه آن چیزی است که در جامعه می‌گذرد و در لایه‌های درونی و بیرونی آن جاری و ساری است. نویسنده، کارگردان و دست‌اندرکاران سریال میراث کوشیده بودند تا با پرهیز از نگاه کلیشه‌ای و نگرش پاستوریزه به قشر روحانیون، تصویری واقعی و ملموس را از آنها به تصویر بکشند و در معرض دید و قضاوت مخاطبان خود قرار دهند.

یکی دیگر از نقاط تمایز و قوت مجموعه نمایشی میراث در قیاس با سریال‌هایی که به روحانیون پرداخته و این قشر سهم و نقش ویژه‌ای در پیشبرد داستان‌شان دارند، لحاظ کارکردی متفاوت و کمتر گفته شده برای آن‌هاست. درحالی‌که روحانیون سریال‌های ماضی بیشتر نقش فرهنگی و ارشادی داشتند و در نهایت، کارکردهای اجتماعی برای آنها تعریف و طراحی می‌شد، در مجموعه نمایشی میراث بر نقش‌آفرینی این قشر در فعالیت‌های اقتصادی تمرکز شده بود. به بیانی بهتر، روحانی جوان سریال بیشتر از آنکه یک چهره فرهنگی باشد یا یک مصلح اجتماعی، یک فعال و احیاگر اقتصادی بود. حاج جواد پس از مواجهه با واقعیت‌های تازه مکشوف زندگی‌اش، به احیای یک کارخانه ورشکسته و تعطیل شده مأمور می‌شود و البته در این مسیر با سنگ‌اندازی‌ها و موش‌دوانی‌های متعدد روبه‌رو و مرارت‌ها می‌بیند و رنج‌ها می‌برد. به‌این‌ترتیب، یک کارکرد ویژه و کمتر پرداخته شده برای روحانی جوان و نقش اصلی سریال میراث در نظر گرفته می‌شود و همین نکته، یکی از نقاط تمایز و قوت این سریال را در قیاس با مجموعه‌های نمایشی مشابه شکل می‌دهد. حاج جواد سریال میراث علاوه بر کارکردهای سنتی و همیشگی روحانیت، در قامت یک فعال اقتصادی و به‌خصوص کارآفرین قد علم و در سطح جامعه نقش‌آفرینی می‌کند. نقش و کارکردی که شاید در دیگر مجموعه‌های نمایشی مشابه کمتر به آن پرداخته شده و یا به طور کل مغفول مانده است. 

یکی دیگر از ویژگی‌های سریال میراث که به بهانه جمع‌بندی نهایی باید به آن اشاره کرد، پرداخت و بازنمایی وجوهی از سبک زندگی ایرانی‌اسلامی است که باز هم کمتر موردتوجه و مداقه قرار گرفته و مود غفلت واقع شده است. معمولاً در پرداخت به سبک زندگی ایرانی‌اسلامی بیشتر بر روی مواردی مثل پیوندهای خانوادگی و احترام به والدین و تکریم بزرگان و مسائلی ازاین‌دست تمرکز می‌شود؛ سریال میراث به وجهی مغفول اما مهم از این نوع سبک زندگی توجه نشان داده و در قالب قصه و درام به آن پرداخته بود. موضوعاتی همچون وجدان کاری، کسب رزق و روزی حلال و تعهد کسب‌وکاری و در یک نمای جامع‌تر، مسائل اقتصادی و هر آنچه به اقتصاد مربوط می‌شود بخش قابل‌اعتنایی از سبک زندگی ایرانی‌اسلامی را تشکیل می‌دهند که متأسفانه کمتر مورد توجه و عنایت قرار گرفته است.

سریال میراث اما، نه ‌تنها به این ابعاد از سبک زندگی ایرانی‌اسلامی به شکل ویژه پرداخته بود که مفاهیم و موضوعات والایی همچون تولید ملی، پیشرفت اقتصادی، احیای صنایع راکد، خودباوری ملی و میدان دادن به جوانان در تاروپود قصه‌اش تنیده شده و یکی از ارکان فیلمنامه را تشکیل می‌دادند.         
از بابت نقاط قوتی که ذکر شد، مجموعه نمایشی میراث را علیرغم رنج بردن از بعضی کاستی‌ها در فیلمنامه و برخی مشکلات ساختاری، می‌توان سریالی بی‌ادعا اما موفق به ویژه در ارائه چهره‌ای تازه و ملموس از روحانیون و لحاظ کارکردهای جدید و کمتر گفته شده برای آن‌ها دانست.

یادداشتی از محسن محمدی؛ کارشناس رسانه