خشت‌هایی که شاهد تاریخ‌اند؛ روایت مسجد چهارراه جهرم

خبرگزاری شبستان-مهدی رحمانیان| درست همان‌جا که شلوغی چهارراه با صدای قدم‌ها و رفت‌وآمدها درهم می‌آمیزد، دری فلزی و ساده تو را به دنیایی دیگر می‌برد؛ دنیایی که زمان در آن آهسته‌تر می‌گذرد. مسجد امام محمد باقر(ع)، یا همان «مسجد چهارراه»، هنوز بوی خاطره می‌دهد؛ بوی خشت‌های کهنه، زمزمه نماز آدم‌های قدیم و رد صدای منبرهایی که سال‌ها پیش، دل‌های زیادی را با خود برده‌اند.

این مسجد بنایی تاریخی و پناهی خاموش برای نسل‌هایی است که در دل همین طاق‌ها و قوس‌ها، ایمان و زندگی را کنار هم تجربه کرده‌اند.

اینجا دیوارها شاهدند؛ شاهد آمدوشد مردانی که با عبای خاک‌خورده از راه رسیده‌اند، کودکانی که دست در دست پدر برای اولین نماز جماعت ایستاده‌اند و شب‌هایی که فانوس‌ها روشن بوده و صداها آرام‌تر از همیشه در فضا می‌پیچیده است. هر گوشه مسجد انگار چیزی برای گفتن دارد، کافی است کمی مکث کنی و گوش بسپاری.

حیاط مسجد، هرچند امروز بخشی از صفای قدیمش را از دست داده، اما هنوز می‌شود تصویر آن روزها را در ذهن زنده کرد؛ روزهایی که حوض سنگی وسط حیاط آینه آسمان بود و باغچه‌ها نفسی تازه به مسجد می‌دادند. صدای آب، سایه درخت‌ها و رفت‌وآمد آرام نمازگزاران، مسجد را به قلب تپنده محله تبدیل کرده بود.

مسجد چهارراه، قرارگاه فکر و گفت‌وگو و تربیت بوده است. مجالسی که در این شبستان‌ها برپا شده، نام‌های بزرگی را در حافظه خود دارد و خاطره رمضان‌هایی را که با صدای وعظ و دعا جان می‌گرفت. اینجا تاریخ در نفس کشیدن فضا جریان دارد؛ تاریخی زنده که هنوز هم، بی‌هیاهو، به راه خود ادامه می‌دهد.

مسجدی که زمان در آن مکث کرده است

مسجد امام محمد باقر(ع) جهرم از آن بناهایی است که قدم زدن در آن، آدم را بی‌اختیار به عقب می‌برد؛ به روزگاری که مسجد، محور زندگی محله بود. به گفته قدیمی‌های محل، قدمت این مسجد هم‌دوره مسجد امام حسین(ع) در کوی کوشکک است؛ نشانه‌ای روشن از ریشه‌دار بودن آن در بافت مذهبی و تاریخی جهرم.

مسجد چهارراه دارای دو شبستان زمستانه و تابستانه است؛ هر کدام با منطق معماری اقلیم‌محور ساخته شده‌اند. طاق‌ها و قوس‌های خشتی و گچی، هم استحکام بنا را تضمین کرده‌اند و هم خنکای تابستان و گرمای زمستان را به شکلی طبیعی در خود نگه داشته‌اند.

همین هم‌دوره‌بودن، مسجد چهارراه را در شمار کهن‌ترین پایگاه‌های دینی شهر قرار می‌دهد؛ جایی که نسل‌ها پیش از ما، ایمان خود را در آن نفس کشیده‌اند.

نشانه‌ای سنگی از تاریخ

اگرچه در خود مسجد چهارراه سنگ‌نوشته‌ای از تاریخ ساخت باقی نمانده، اما قرینه‌ای مهم در نزدیکی آن وجود دارد؛ سنگ‌نوشته مسجد امام حسین(ع) که تاریخ ۱۰۷۳ هجری قمری بر آن حجاری شده است. همین سند، به‌گفته اهل فن، نشان می‌دهد که مسجد چهارراه نیز به همان دوره بازمی‌گردد؛ دوره‌ای که معماری خشتی و فضای باز و ساده، پاسخگوی نیاز روحی و اجتماعی مردم بوده است.

دو شبستان، دو فصل زندگی

مسجد چهارراه دارای دو شبستان زمستانه و تابستانه است؛ هر کدام با منطق معماری اقلیم‌محور ساخته شده‌اند. طاق‌ها و قوس‌های خشتی و گچی، هم استحکام بنا را تضمین کرده‌اند و هم خنکای تابستان و گرمای زمستان را به شکلی طبیعی در خود نگه داشته‌اند.

خوشبختانه بخش عمده‌ای از این شبستان‌ها هنوز سالم و پابرجاست و اصالت معماری مسجد را حفظ کرده؛ اصالتی که کمتر در بناهای جدید دیده می‌شود.

حیاطی که صفایش کم‌رنگ شد

حیاط مسجد روزگاری قلب تپنده آن بود؛ با حوضی سنگی در میانه و باغچه‌هایی بزرگ و باصفا که حال‌وهوای مسجد را دگرگون می‌کرد. اما در جریان تعمیرات سال‌های گذشته، حوض و باغچه‌ها از میان رفته‌اند؛ تغییری که هرچند شاید به نیت نوسازی انجام شده، اما بخشی از خاطره جمعی مسجد را با خود برده است.

حیاط مسجد روزگاری قلب تپنده آن بود؛ با حوضی سنگی در میانه و باغچه‌هایی بزرگ و باصفا که حال‌وهوای مسجد را دگرگون می‌کرد. اما در جریان تعمیرات سال‌های گذشته، حوض و باغچه‌ها از میان رفته‌اند.

هنوز هم اما، جای خالی آب و سبزی، بیش از هر چیز، یاد آن روزها را زنده می‌کند.

پایگاه دین و منبر

پیش از احداث مسجد مصلی، مسجد چهارراه از فعال‌ترین مساجد جهرم به‌شمار می‌آمد. اینجا محل منبر، آموزش، گفت‌وگو و تربیت دینی بود.

بسیاری از روحانیون شاخص معاصر همچون حضرت آیت‌الله آسید فخرالدین ایت‌اللهی، حجج‌اسلام نایینی، اصفهانی، نمازی، آستانه، حق‌شناس، فرقانی، بحرینی و..  در این مسجد اقامه جماعت کرده یا بر منبر رفته‌اند؛ نام‌هایی که برای مردم جهرم آشنا و محترمند و هرکدام بخشی از حافظه مذهبی شهر را شکل داده‌اند.

خاطره رمضان‌های پیاپی

نکته‌ای که مسجد چهارراه را بیش از پیش در تاریخ معاصر برجسته می‌کند، خاطره دو ماه رمضان پیاپی در اوایل دهه پنجاه است؛ زمانی که آیت‌الله شیخ یوسف صانعی در این مسجد منبر می‌رفت.

شب‌هایی که مسجد پر از جمعیت می‌شد و سخن، دعا و سکوت، در هم می‌آمیخت. این خاطرات هنوز در ذهن قدیمی‌ها زنده است و نام مسجد چهارراه را با روزهای پرشور رمضان گره زده است.

میراثی که هنوز نفس می‌کشد

مسجد امام محمد باقر(ع) اگرچه امروز آرام‌تر از گذشته است، اما هنوز زنده است؛ با دیوارهایی که تاریخ را حفظ کرده‌اند و فضایی که آماده شنیدن دوباره صدای قدم‌ها و دعاهاست.

حفظ این مسجد، پاسداشت بخشی از هویت دینی و اجتماعی جهرم است؛ هویتی که در دل خشت و گچ، همچنان نفس می‌کشد.