به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، امروزه سرعت تحولات اجتماعی، فرهنگی و فناورانه از چارچوبهای سنتی تصمیمسازی عبور کرده و «پژوهش» فارغ از یک فعالیت آکادمیک صرف یا امری تشریفاتی، به یکی از ابزارهای حیاتی حکمرانی، پیشرفت و حتی بقا تبدیل شده است.
جهان امروز، جهان رقابت روایتها، ایدهها و راهحلهاست و هر جامعهای که نتواند بر پایه شناخت دقیق مسئلهها، راهکارهای بومی و کارآمد تولید کند، ناگزیر در زمین طراحیشده دیگران بازی خواهد کرد.
پژوهشی که نتواند مسئلهای از جامعه حل کند، کارکرد خود را از دست میدهد و به انباشت بیاثر دادهها و گزارشها میانجامد.
امسال هفته پژوهش با شعار «پژوهش؛ حوزه پیشرو، تمدن اسلامی بر پایه رسالت نبوی و حکمت علوی» فرصتی است برای بازخوانی نسبت علم، اندیشه و عمل در جامعه اسلامی. شعاری که بهروشنی یادآور میشود پژوهش، اگر قرار است در تراز انقلاب اسلامی معنا یابد، باید از متن نیازهای واقعی جامعه برخیزد و در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی حرکت کند؛ تمدنی که فارغ از تقلید الگوهای غربی، بر حکمت علوی، عدالت اجتماعی و عقلانیت دینی استوار است.
در چنین نگاهی، پژوهشهای راهبردی نقش خط مقدم را در مواجهه با جنگ ترکیبی دشمن ایفا میکنند؛ جنگی که همزمان رسانه، روایت، اقتصاد، امنیت و فرهنگ را هدف قرار داده و بدون پشتوانه پژوهشی دقیق و نیازسنجیشده، امکان مقابله مؤثر با آن وجود ندارد. از همین منظر، پیوند نهادهای علمی با بدنه اجتماعی، فرهنگی و مردمی، بهویژه مساجد، بهعنوان کانونهای اصیل تولید سرمایه اجتماعی، اهمیتی دوچندان مییابد.
در چنین شرایطی، با شعار «پژوهش؛ حوزه پیشرو، تمدن اسلامی بر پایه رسالت نبوی و حکمت علوی» یادآور یک مطالبه جدی است؛ پیوند دادن دانش، دین و نیاز واقعی جامعه. شعاری که اگر از سطح بنرها و همایشها عبور کند و به میدان عمل برسد، میتواند پژوهش را از انباشت گزارشها و مقالات بیاثر نجات دهد و آن را به نیرویی مسئلهگشا تبدیل کند.
«اگر پژوهش از دل نیاز واقعی جامعه بیرون نیاید، هرچقدر هم پرزرقوبرق باشد، در نهایت به یک متن بیاثر تبدیل میشود. امروز ما به پژوهشی نیاز داریم که گره باز کند، نه صرفاً تولید آمار و واژه کند.»
این ضرورت، بهویژه برای نهادهای فرهنگی، دینی و مردمی اهمیتی دوچندان دارد؛ نهادهایی که در خط مقدم مواجهه با تغییرات اجتماعی، جنگ شناختی و هجمههای رسانهای دشمن قرار دارند. در همین چارچوب، گفتوگو با چهرههایی که هم تجربه میدانی دارند و هم با فضای پژوهش آشنا هستند، میتواند تصویری واقعیتر از جایگاه «پژوهش کاربردی و راهبردی» در پیشرفت کشور ترسیم کند.
پژوهش، از مسئلهشناسی تا میدان مقابله نرم
هفته پژوهش امسال در حالی آغاز شده است که بسیاری از کارشناسان معتقدند کشور بیش از هر زمان دیگری به «پژوهشهای مسئلهمحور و نیازسنجیشده» احتیاج دارد؛ پژوهشهایی که در قفسهها باقی نمانند و مستقیماً به سیاستگذاری، برنامهریزی و اقدام منجر شوند.
محمدابراهیم اخوت، مدیر ستاد کانونهای فرهنگی هنری مساجد جنوب فارس، با نگاهی مبتنی بر تجربه میدانی، پژوهش را پیشنیاز هر اقدام فرهنگی و اجتماعی مؤثر میداند. او در گفتوگو با خبرنگار ما تأکید میکند: «اگر پژوهش از دل نیاز واقعی جامعه بیرون نیاید، هرچقدر هم پرزرقوبرق باشد، در نهایت به یک متن بیاثر تبدیل میشود. امروز ما به پژوهشی نیاز داریم که گره باز کند، نه صرفاً تولید آمار و واژه کند.»
پژوهش، پیشنیاز تصمیم درست
اخوت با اشاره به نقش نهادهای دینی و مردمی در حل مسائل اجتماعی میگوید: «مساجد، کانونهای فرهنگی و مجموعههای مردمی، در خط مقدم ارتباط با مردم هستند. اگر پژوهش نداشته باشیم که دقیقاً بفهمد مسئله مردم چیست، چه تغییراتی در سبک زندگی رخ داده و چه تهدیدهایی در حال شکلگیری است، تمام برنامهها حدسی و سلیقهای خواهد بود.»
به اعتقاد او، پژوهش کاربردی یعنی «دیدن واقعیتهای میدانی پیش از تصمیمگیری»؛ موضوعی که در بسیاری از سیاستها مغفول مانده است.
نقش پژوهش راهبردی در جنگ شناختی
اخوت با انتقاد از فاصله میان پژوهش و اجرا میگوید: «یکی از آسیبهای جدی این است که پژوهشها کمتر به زبان مدیر و کنشگر ترجمه میشوند. پژوهش زمانی موفق است که خروجی آن به برنامه عملیاتی، بسته فرهنگی یا تصمیم اجرایی تبدیل شود.»
مدیر ستاد کانونهای فرهنگی هنری مساجد جنوب فارس، یکی از عرصههای مهم پژوهش امروز را «مقابله با جنگ روانی و شناختی دشمن» میداند و تصریح میکند: «دشمن امروز فقط با سلاح نظامی وارد نمیشود؛ ذهن، باور، هویت و امید مردم را هدف گرفته است. اگر پژوهش راهبردی نداشته باشیم که این جنگ را بشناسد، ابزارها و روایتهای آن را تحلیل کند و راه مقابله را ارائه دهد، عملاً دستبسته خواهیم بود.»
او ادامه میدهد: «پژوهش در این حوزه باید پیشدستانه باشد؛ یعنی قبل از آنکه یک موج رسانهای جامعه را درگیر کند، ما تحلیل و راهکار داشته باشیم.»
از مقاله تا اقدام میدانی
اخوت با انتقاد از فاصله میان پژوهش و اجرا میگوید: «یکی از آسیبهای جدی این است که پژوهشها کمتر به زبان مدیر و کنشگر ترجمه میشوند. پژوهش زمانی موفق است که خروجی آن به برنامه عملیاتی، بسته فرهنگی یا تصمیم اجرایی تبدیل شود.»
به گفته او، نهادهای فرهنگی باید حلقه واسط میان پژوهشگران و میدان عمل باشند تا دانش تولیدشده، به رفتار و سیاست تبدیل شود.
پژوهش؛ موتور پیشرفت تمدنی
مدیر ستاد کانونهای فرهنگی هنری مساجد جنوب فارس، شعار هفته پژوهش را ناظر به یک نگاه تمدنی میداند و تأکید میکند: «تمدن اسلامی بدون پژوهش پیشرو شکل نمیگیرد. حوزه و دانشگاه اگر میخواهند نقش تاریخی خود را ایفا کنند، باید به سمت پژوهشهایی بروند که هم ریشه در معارف دینی دارد و هم پاسخگوی مسائل امروز جامعه است.»
او در پایان خاطرنشان میکند: «پژوهش اگر درست تعریف شود، میتواند هم ابزار پیشرفت کشور باشد و هم سپری در برابر هجمههای پیچیده دشمن؛ به شرط آنکه از نیاز واقعی مردم آغاز شود و به اقدام واقعی ختم گردد.»
نظر شما