خبرگزاری شبستان_مهدی رحمانیان| «پژوهش» امروز به ابزاری راهبردی برای بقا، پیشرفت و صیانت از هویت فرهنگی و دینی جامعه تبدیل شده است. آغاز هفته پژوهش با شعار «پژوهش؛ حوزه پیشرو، تمدن اسلامی بر پایه رسالت نبوی و حکمت علوی» یادآور این حقیقت است که علم، آنگاه اثرگذار خواهد بود که از متن زندگی مردم برخیزد و در خدمت حل مسائل واقعی جامعه قرار گیرد.
در چنین فضایی، پرسش اصلی این است که پژوهش امروز تا چه اندازه توانسته به نیازهای عینی کشور پاسخ دهد؟ آیا پژوهشهای تولیدشده گرهی از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و هویتی باز کردهاند یا در انبوه گزارشها و پایاننامهها محصور ماندهاند؟ این دغدغه زمانی جدیتر میشود که بدانیم دشمنان جمهوری اسلامی، سرمایهگذاری سنگینی بر جنگهای نرم، شناختی، رسانهای و روانی انجام دادهاند؛ جنگهایی که مقابله با آنها بدون پژوهش عمیق، دقیق و هدفمند ممکن نیست.
از سوی دیگر، مسجد بهعنوان یکی از ریشهدارترین نهادهای اجتماعی و فرهنگی در ایران اسلامی، ظرفیتی کمنظیر برای پیوند میان پژوهش، کنش اجتماعی و تمدنسازی دارد. مساجد آیینهای از مسائل، مطالبات و تحولات جامعهاند؛ ظرفیتی که اگر به درستی شناخته و تحلیل شود، میتواند به یکی از مهمترین پایگاههای تولید فکر و راهحل تبدیل شود.
در همین راستا، خبرنگار ما در هفته پژوهش، به سراغ حجتالاسلام حسین امیدی، مدیر مرکز رسیدگی به امور مساجد استان فارس رفته است؛ چهرهای که هم تجربه مدیریت فرهنگی دارد و هم از نزدیک با میدان واقعی جامعه، مسجد و مردم در ارتباط است. این گفتوگو تلاشی است برای واکاوی نقش پژوهشهای کاربردی، راهبردی و مسئلهمحور در پیشرفت کشور، بررسی نسبت پژوهش با مسجد و فرهنگ عمومی و تحلیل جایگاه علم در مقابله با جنگهای پیچیده و چندلایه دشمن.
آنچه میخوانید، حاصل گفتوگویی صریح و تحلیلی درباره آینده پژوهش، مسئولیت نهادهای علمی و فرهنگی، و ضرورت بازگرداندن پژوهش از قفسهها به میدان عمل است؛ گفتوگویی که تلاش دارد پژوهش را بهعنوان یک ضرورت تمدنی بازتعریف کند.
شبستان: هفته پژوهش امسال با شعار «پژوهش؛ حوزه پیشرو، تمدن اسلامی بر پایه رسالت نبوی و حکمت علوی» آغاز شده است. از نگاه شما، این شعار چه پیامی برای حوزههای علمیه، دانشگاهها و نهادهای فرهنگی دارد؟
امیدی: این شعار یک پیام جدی و صریح دارد؛ اینکه پژوهش در منظومه فکری اسلام، یک کار تزئینی یا صرفاً آکادمیک نیست و به عنوان یک ابزار پیشبرنده تمدن مطرح است.
وقتی از «رسالت نبوی» و «حکمت علوی» سخن میگوییم، یعنی پژوهش باید در خدمت هدایت جامعه، حل مسائل واقعی مردم و شکلدهی به تمدن نوین اسلامی قرار بگیرد. اگر پژوهش از متن زندگی مردم فاصله بگیرد، هرچقدر هم پرحجم و پرعنوان باشد، اثر تمدنی نخواهد داشت.
شبستان: یکی از انتقادهای جدی به فضای پژوهش، فاصله گرفتن از نیازهای واقعی جامعه است. شما این مسئله را چگونه ارزیابی میکنید؟
امیدی: کاملاً درست است. ما امروز با نوعی «تورم پژوهش» اما «کمبود اثرگذاری» مواجهیم. بسیاری از پژوهشها نیازسنجی نشدهاند و از ابتدا معلوم نیست قرار است کدام گره را باز کنند.
پژوهش کاربردی یعنی پژوهشی که از دل مسئله بیرون بیاید و دوباره به همان مسئله بازگردد. اگر پژوهش از پشت میز شروع شود و به میدان جامعه نرسد، طبیعی است که خروجی آن در قفسهها خاک میخورد.
شبستان: نقش حوزههای علمیه و دانشگاهها در اصلاح این روند چیست؟
امیدی: حوزه و دانشگاه اگر بخواهند واقعاً «پیشرو» باشند، باید مسئلهمحور حرکت کنند. یعنی پیش از تعریف پروژه پژوهشی، بپرسند جامعه امروز چه میخواهد؟ خانواده، جوان، مسجد، رسانه، اقتصاد، سبک زندگی، هویت دینی و حتی آسیبهای اجتماعی چه مسائلی دارند؟
حوزههای علمیه ظرفیت بزرگی در تولید فکر دارند و دانشگاهها ابزار علمی و روششناسی قوی؛ پیوند این دو میتواند پژوهشهای راهبردی تولید کند.
شبستان: شما بهعنوان مدیر مرکز رسیدگی به امور مساجد، پژوهش را در نسبت با مسجد چگونه تعریف میکنید؟
امیدی: مسجد یک پایگاه زنده اجتماعی است؛ یعنی بهترین میدان برای مشاهده مسائل واقعی مردم. اگر پژوهشگر از مسجد فاصله بگیرد، بسیاری از واقعیتهای جامعه را نمیبیند.
ما معتقدیم مسجد میتواند هم موضوع پژوهش باشد و هم محل اجرای نتایج پژوهش. پژوهشی که برای ارتقای کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و تربیتی مسجد طراحی شود، دقیقاً در خط تمدنسازی اسلامی قرار دارد.
شبستان: به جنگهای نوین دشمن اشاره کنیم؛ جنگ روانی، رسانهای، شناختی و حتی ترکیبی. پژوهش چه نقشی در مقابله با این تهدیدها دارد؟
امیدی: امروز دشمن بیش از سلاح نظامی، از «اختلال شناختی» استفاده میکند. هدف، تغییر باورها، ناامیدسازی، تخریب هویت و القای ناکارآمدی است. بدون پژوهش عمیق و راهبردی، امکان مقابله با این جنگ وجود ندارد.
ما باید ابتدا دشمن را بشناسیم، ابزارهایش را تحلیل کنیم و سپس راهکار تولید محتوا، آموزش و کنش اجتماعی را طراحی کنیم. این دقیقاً وظیفه پژوهشهای راهبردی است.
شبستان: آیا میتوان گفت پژوهش، یک عنصر امنیتآفرین است؟
امیدی: قطعاً. پژوهش درست، پیشدستانه عمل میکند. یعنی قبل از اینکه بحران شکل بگیرد، آن را پیشبینی میکند. در حوزه فرهنگ، رسانه و افکار عمومی، پژوهش میتواند مثل رادار عمل کند. اگر پژوهش نداشته باشیم، واکنشی و دیرهنگام عمل میکنیم و هزینههای سنگینی میدهیم.
شبستان: چه آسیبی را امروز در فضای پژوهش کشور جدیتر میدانید؟
امیدی: یکی از آسیبها، جزیرهای عمل کردن است. نهادها، دانشگاهها و مراکز پژوهشی گاهی بدون ارتباط با هم کار میکنند. در حالی که مسائل جامعه پیچیده و چندوجهی است و نیاز به کار بینرشتهای دارد.
آسیب دیگر، فاصله میان پژوهشگر و مدیر اجرایی است؛ اگر مدیران به پژوهش اعتماد نکنند و پژوهشگران هم زبان اجرا را نشناسند، پیوند علم و عمل شکل نمیگیرد.
شبستان: برای اصلاح این وضعیت چه راهکاری پیشنهاد میکنید؟
امیدی: اول، نیازسنجی دقیق و واقعی. دوم، تعریف پروژههای پژوهشی با خروجی مشخص و قابل اجرا. سوم، ارتباط مستمر میان پژوهشگر و میدان عمل. چهارم، حمایت واقعی از پژوهشهای مسئلهمحور، نه صرفاً پژوهشهای پرعنوان. و پنجم، استفاده از ظرفیت مسجد، حوزه علمیه، دانشگاه و رسانه بهصورت همزمان.
شبستان: سخن پایانی شما در هفته پژوهش چیست؟
امیدی: اگر میخواهیم تمدن اسلامی بسازیم، باید پژوهش را از شعار به میدان بیاوریم. پژوهشی که بر پایه حکمت علوی و رسالت نبوی باشد، حتماً مردممحور، اخلاقمدار و مسئلهگشا خواهد بود. آینده کشور به پژوهشهایی گره خورده که امروز درست تعریف میشوند.
نظر شما