به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، سالهاست که اندیشمندان دینی بر این نکته تأکید دارند که مسجد بیش از هر نهاد اجتماعی دیگری توان دارد که زیست مؤمنانه مردم را شکل دهد؛ اما اینکه چرا چنین ظرفیتی بر دوش مسجد گذاشته شده، پرسشی است که گاهی در هیاهوی فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی نادیده گرفته میشود.
در همین میان، بازخوانی واژهای که امام خمینی(ره) درباره مسجد بهکار بردند ـ «سنگر» ـ نگاه تازهای پیش روی ما میگذارد. واژهای که بوی میدان نبرد میدهد و از جنس تلاش معمولی نیست؛ واژهای که خبر از مبارزهای میدهد که گاهی آرام است، گاهی فرهنگی، گاهی اجتماعی و گاهی درون دل انسان. این تعبیر نشان میدهد مسجد جایی است که مردم میتوانند هویت جمعی، همدلی و حتی مقاومت فرهنگی خود را بازیابی کنند.
اهمیت همین نگاه، محور گفتوگوی ما با مدیر ستاد هماهنگی کانونهای فرهنگی و هنری مساجد فارس، بود؛ گفتوگویی که در آن، مسجد قلب تپندهای تصویر شد که کارکردهایش از تربیت فردی تا مدیریت اجتماعی امتداد پیدا میکند. سخنانی که نشان میدهد اگر مسجد سنگر است، پس باید فرمانده، نیرو، پشتیبان و نقشه راه داشته باشد؛ و این همان نقطهای است که بحث را از یک تعبیر تاریخی، به یک ضرورت امروز جامعه تبدیل میکند.
حجتالاسلام حسین امیدی، با اشاره به نگاه راهبردی امام خمینی(ره) درباره جایگاه مسجد در جامعه اسلامی، تأکید کرد که تعبیر «مسجد سنگر است» تنها یک توصیه معمولی برای حضور در عبادتگاهها نیست، مفهومی عمیق در حوزه «زیست مؤمنانه و مجاهدت مستمر» به شمار میرود.
او با طرح این پرسش که «چرا امام نفرمودند مسجد فقط عبادتگاه است؟»، توضیح داد: بهکار بردن واژه «سنگر» یک اصطلاح کاملاً نظامی است و دقیقاً همان معنایی را دارد که رهبر معظم انقلاب در سالهای اخیر با تعبیراتی مانند «قرارگاه فرهنگی»، «آتش به اختیار» یا «شبیخون فرهنگی» مورد استفاده قرار میدهند.
او با اشاره به کاربرد واژههایی چون «قرارگاه» یا «شبیخون فرهنگی» در ادبیات رهبر انقلاب، معتقد است این تعابیر بیش از آنکه نظامی باشند، معطوف به هشیارسازی جامعهاند؛ یادآوری اینکه زیست مؤمنانه همیشه درگیر انتخابهای سخت است.
اگر امام خمینی(ره) مسجد را «سنگر» خوانده، از آن روست که زندگی مؤمن مسیر پیوستهای از تلاش، ایستادگی و بازسازی درونی است.
امیدی گفت: «زندگی یک مسلمان در مسیر کمال دنیوی و اخروی، همواره با مجاهدت همراه است. جهاد به معنای تلاش عادی نیست؛ تلاش برای آرمان است.»
سنگر، فرمانده و پشتیبانی
امیدی در توضیح مفهوم «سنگر بودن مسجد» از تعابیری استفاده میکند که ریشه در تجربه زیسته جامعه دارد. او میگوید اگر امام خمینی(ره) مسجد را «سنگر» خوانده، از آن روست که زندگی مؤمن مسیر پیوستهای از تلاش، ایستادگی و بازسازی درونی است.
وی با تشریح ابعاد این مفهوم افزود: «وقتی از مسجد به عنوان سنگر سخن گفته میشود، این تعبیر لوازمی دارد؛ سنگر بدون فرمانده معنا ندارد، سنگر بدون نیروی مجاهد و سنگربان تعریف نمیشود و سنگر بدون پشتیبانی حفظ نمیشود.»
مدیر مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس نمونهای از این نگاه را در خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) بیان کرد و گفت: «حضرت برای دفاع از ولایت، مردم را به میدان یا فضای باز فرا نخواند، بلکه مسجدالنبی را محل سخنرانی و روشنگری انتخاب کرد؛ این یعنی مسجد مرکز تصمیمسازی و صیانت از آرمانهاست.»
مسجد؛ محور بندگی فردی تا فعالیت اجتماعی
امیدی همچنین به بعد خانوادگی زیارت و عبادت اشاره میکند؛ جایی که مسجد محل تجربه جمعی خانوادهها میشود. از اعتکاف پدر و پسری تا حضور مادر و دختر در برنامههای آموزشی، او این تجربهها را یکی از کارکردهای کمتر دیدهشده مسجد میداند؛ کارکردی که در سالهای اخیر با فشارهای اقتصادی و پیچیدگیهای اجتماعی، اهمیتی دوچندان یافته است.
اگر میخواهیم امروز از مسجد به عنوان نهادی فعال در عرصه فرهنگ، اجتماع، تبلیغ و تبیین یاد کنیم، باید بپرسیم چرا در نگاه اسلامی، مسجد چنین جایگاهی دارد؟
به گفته او، این مجاهدت گاه شخصی است؛ مانند اعتکاف و جهاد نفس که فرد با خلوت کردن در مسجد بند بندگی خود را محکمتر میکند. گاهی این مجاهدت رنگ خانوادگی میگیرد؛ از حضور پدر و پسر در اعتکاف گرفته تا مشارکت خانوادگی در برنامههای فرهنگی و خدماتی مسجد.
اینجاست که بحث او به «کارکرد اجتماعی–حکمرانی مسجد» میرسد؛ همان بخشی که بهتدریج از نگاههای صرفاً عبادی فاصله گرفته و وارد حوزه تصمیمسازیها، شبکهسازی مردمی و مشارکت اجتماعی شده است. امیدی معتقد است اگر قرار باشد مسجد همچنان جایگاه تاریخی خود را حفظ کند، باید این جنبهها را به رسمیت شناخت.
او تأکید کرد: «گاهی کارکرد مسجد از سطح فردی بالاتر میرود و به عرصه حکمرانی اجتماعی و مدیریت فرهنگی جامعه میرسد.»
مسجد در آیندهنگری دینی
مدیر ستاد هماهنگی کانونهای مساجد فارس با طرح پرسشی کلیدی افزود: «اگر میخواهیم امروز از مسجد به عنوان نهادی فعال در عرصه فرهنگ، اجتماع، تبلیغ و تبیین یاد کنیم، باید بپرسیم چرا در نگاه اسلامی، مسجد چنین جایگاهی دارد؟»
امیدی در ادامه تصریح کرد: «این پرسش مهمی است که چرا در روایات آمده است امام زمان(عج) هنگام ظهور، مرکز فرمانروایی حکومت جهانی خود را مسجد کوفه قرار میدهد؟»
او این پرسش را نشانه جایگاه تاریخی، تمدنی و آیندهنگر مسجد دانست؛ نهادی که از صدر اسلام تا امروز، محور ساماندهی اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی جوامع اسلامی بوده است.
در پایان امیدی بر این نکته تأکید میکند که اگر قرار باشد مسجد همچنان سنگر باقی بماند، باید نیروهای این سنگر—اعم از امام جماعت، فعالان فرهنگی، جوانان و خانوادهها—توانمند شوند و وظایف خود را با نگاه روزآمد دنبال کنند. «سنگر، وقتی سنگر میماند که زنده باشد؛ با مردم، در کنار مردم و برای مردم.»
نظر شما