مسجدی که کارکردش احیا شود، محله را از نو می‌سازد/ مسجدِ چندمنظوره؛ نسخه پیشنهادی برای محله‌های امروز

خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| در شهری که ریتم زندگی هر روز تندتر می‌شود و دل‌نگرانی‌های اجتماعی و اقتصادی بر چهره محلات نقش می‌بندد، هنوز مکان‌هایی هستند که می‌توانند تکیه‌گاه آرامش و همدلی باشند؛ مکان‌هایی که اگرچه سال‌هاست با نام «مسجد» شناخته می‌شوند، اما در لایه‌های عمیق‌تر، کارکردی بسیار فراتر از یک مکان عبادی دارند. این روزها دوباره بحث نقش مسجد در زندگی مردم جان گرفته است؛ اینکه آیا مسجد تنها خانه نماز است یا می‌تواند تبدیل به پلی میان دل‌ها، مشکلات و امیدهای شهروندان شود؟

در برخی از محلات شیراز، نشانه‌هایی تازه پدیدار شده است؛ جلسات مشاوره حقوقی در اتاق‌های کوچک مسجد، نشست‌های هم‌اندیشی برای رفع آسیب‌های اجتماعی، صندوق‌های کمک به نیازمندان، کلاس‌های مهارتی، فعالیت‌های نوجوانان و پروژه‌های محله‌محور که همه از مساجد آغاز می‌شود. گویی مسجد بار دیگر در حال بازگشت به همان جایگاهی است که تاریخ اسلام برایش ترسیم کرده بود.

در همین فضاست که سخنان حجت‌الاسلام حسین امیدی، مدیر ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد فارس، اهمیت تازه‌ای پیدا می‌کند. او از مسجدی می‌گوید که باید «پویا»، «زنده» و «چندبعدی» باشد؛ مسجدی که چراغ عبادت را روشن نگه می‌دارد و روشنایی‌اش تا عمق خانه‌های محله می‌تابد. امیدی بر این باور است که اگر مسجد درست مدیریت شود، می‌تواند سنگری باشد که مشکلات مردم در آن گره‌گشایی می‌شود؛ همان تعبیر آشنایی که شهید سلیمانی بارها بر زبان آورد: «مسجد، سنگر است.»

اما چگونه می‌توان چنین مسجدی ساخت؟ چه کسانی باید بار این مسئولیت را بر دوش بکشند؟ و آیا ظرفیت اجتماعی مسجد در شهری مانند شیراز می‌تواند پاسخی به نیازهای پیچیده امروز باشد؟

گفت‌وگو با حجت‌الاسلام امیدی تلاشی است برای بازکردن همین پرسش‌ها؛ تلاشی برای فهمیدن اینکه مسجد، اگر بخواهد، چه اندازه می‌تواند در کنار مردم بایستد — و چه بسیار از گره‌های زندگی می‌تواند در سایه آن حل شود.

امیدی با تأکید بر اینکه «مسجد می‌تواند بسیار اثرگذار باشد» توضیح می‌دهد که این اثرگذاری تنها زمانی محقق می‌شود که مجموعه‌ای از عناصر کلیدی در کنار هم قرار گیرند؛ از امام جماعت و هیئت امنا تا کانون فرهنگی، بسیج محله و حتی خادم مسجد.

در روزگاری که مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهرها پیچیده‌تر شده، نقش مسجد به‌عنوان نخستین پایگاه مردمی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. حجت‌الاسلام امیدی، معتقد است مسجد امروز باید فراتر از نقش سنتی خود حرکت کند؛ نهادی زنده و رنگین‌کمانی که نیازهای متنوع مردم را پاسخ دهد.

امیدی با تأکید بر اینکه «مسجد می‌تواند بسیار اثرگذار باشد» توضیح می‌دهد که این اثرگذاری تنها زمانی محقق می‌شود که مجموعه‌ای از عناصر کلیدی در کنار هم قرار گیرند؛ از امام جماعت و هیئت امنا تا کانون فرهنگی، بسیج محله و حتی خادم مسجد. او معتقد است این نقش‌آفرینی نتیجه یک کار گروهیِ متکی بر تخصص، برنامه‌ریزی و همراهی واقعی با مردم است.

مسجدِ امروز؛ جایی برای حل مسائل اجتماعی محله

مدیر ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد فارس، با اشاره به تجربه‌های خود در شیراز، از «فعالیت چندبعدی» مساجد سخن می‌گوید؛ فعالیت‌هایی که به تعبیر خودش رنگین‌کمانی از تنوع است. او مثال می‌آورد: از ارائه مشاوره حقوقی و حل اختلافات تا رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی، حمایت از خانواده‌های بی‌بضاعت، شناسایی نیازمندان محلی و کمک‌های اقتصادی برنامه‌ریزی‌شده.

به باور او اینها نشانه‌هایی است از اینکه مسجد، اگر درست هدایت شود، می‌تواند محور حل بسیاری از گرفتاری‌های مردم باشد؛ «محله‌محور» و در کنار مردم.

آموزش؛ حلقه مفقوده مدیریت مسجد

امیدی، بخش مهمی از این تحول را وابسته به کیفیت «کارگزاران مسجد» می‌داند؛ کسانی چون امام جماعت، هیئت امنا، مسئولان کانون فرهنگی و نیروهای بسیج. او با اشاره به برنامه‌های مشترک مرکز رسیدگی به مساجد، کانون‌های فرهنگی هنری، سازمان تبلیغات، بسیج و اوقاف می‌گوید: «ما برنامه داریم ارکان مسجد را آموزش بدهیم؛ مسلح‌شان کنیم به علم، اندیشه و عمل.»

به گفته او، امام جماعت باید «امام محله» باشد، نه فقط «پیش‌نماز». او به توصیه رهبر انقلاب اشاره می‌کند که بارها تأکید کرده‌اند نقش امام جماعت نباید صرفاً در اقامه نماز خلاصه شود.

مدیر ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد فارس حتی از قول شهید حاج قاسم سلیمانی یادآور می‌شود که مسجد «سنگر» است و این سنگر نیازمند حفظ حرمت و حریم است.

به گفته او، امام جماعت باید «امام محله» باشد، نه فقط «پیش‌نماز». او به توصیه رهبر انقلاب اشاره می‌کند که بارها تأکید کرده‌اند نقش امام جماعت نباید صرفاً در اقامه نماز خلاصه شود.

مسجد؛ چراغ روشن محله

به باور امیدی، اگر حریم مسجد حفظ شود و کارگزاران آن مسئولانه عمل کنند، «مسجد تبدیل می‌شود به گلِ محله؛ چراغی که مردم برای هر کار مهمی به آن رجوع می‌کنند».

او توضیح می‌دهد که مسجد باید میزبان وقایع مهم زندگی مردم باشد؛ از عقد و عروسی و مراسم ختم تا مشاوره‌های خانوادگی و حل مسائل روزمره. در چنین حالتی است که مردم حس تعلق و اعتماد به مسجد پیدا می‌کنند.

مسجدِ پویا؛ نه مسجدِ یک ساعته

یکی از مهم‌ترین نقدهای امیدی به وضع فعلی، محدود شدن فعالیت برخی مساجد به زمان اقامه نماز است. او صریح می‌گوید: «یک ساعت باز بودن در روز برای نماز کافی نیست. مسجد باید برقرار باشد.»

او پیشنهاد می‌دهد که مسجد باید برای هر گروه سنی برنامه‌های جداگانه داشته باشد؛ صبح‌ها ویژه برخی رده‌ها، عصرها و شب‌ها نیز برنامه‌هایی متناسب با نیازهای محله. به تعبیر او، تنها در این صورت است که «مسجد به‌عنوان یک موجود زنده و ذی‌حیات می‌تواند نقش‌آفرین باشد.»

مسجد زنده؛ جامعه زنده

امیدی در پایان تأکید می‌کند که حیات اجتماعی مسجد وابسته به کیفیت مدیریت و برنامه‌ریزی آن است. اگر مسجد بتواند هم‌زمان پایگاه عبادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی محله باشد، آنگاه به نهادی تبدیل خواهد شد که مردم برای حل مشکلات خود به آن پناه می‌برند؛ همان سنگری که به تعبیر شهدا و بزرگان دین، باید حافظ آرامش جامعه باشد.