به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، در شبی آرام اما پرحرارت از زمزمههای دینی، وقتی جمعی از نمازگزاران در شبستان مسجد نشسته بودند، سخنران مراسم بحثی را پیش کشید که کمتر در روایتهای رایج دینی شنیده میشود؛ اینکه مسجد، تنها یک بنای سنگی و گِلی نیست. «مسجد میفهمد»، جملهای که در ابتدای سخنان او، سکوتی همراه با تأمل در میان حاضران انداخت. به باور او، این مکان مقدس برخلاف ساختمانها و اشیای بیجان، نوعی شعور معنوی دارد؛ حضور انسانها را درمییابد، از بیتوجهی آزرده میشود و روزی در قیامت درباره آنان شهادت خواهد داد.
او با استناد به روایت معروفی از امام صادق(ع)، این نگاه را پررنگتر کرد: «امام میفرمایند مساجد از همسایگانی که در آن حضور پیدا نمیکنند شکایت بردند و خداوند نیز در پاسخ فرمود: به عزت و جلالم سوگند، یک نماز آنان را نمیپذیرم و بهرهای از رحمت و همسایگی بهشت نصیبشان نمیشود.» نقل این روایت، فضای سخنرانی را از یک توصیف عرفی از مسجد، به بحثی جدیتر درباره نسبت ایمان و مسئولیت اجتماعی کشاند.
حاج آقا اکبری با مرور این روایت، تأکید کرد مسجد محل «امتحان حضور» است. به تعبیر او، انسانی که در روزهای سخت، صبحهای سرد یا لحظات دشوار زندگی از حضور در مسجد غافل میشود، در حقیقت بخشی از پیوند خود با اجتماع مؤمنان را میگسلد. همینجاست که روایت امام صادق(ع) جنبهای اجتماعی پیدا میکند: مسجد برای جامعه دینی «حافظ» است و بیاعتنایی به آن، تنها بیاعتنایی به یک مکان نیست بلکه غفلت از هویت جمعی و عاطفی امت است.
در ادامه این بحث، او اشاره کرد که حضور در مسجد نوعی تربیت است؛ جایی که انسان در کنار دیگران، مسیر زندگیاش را با نگاه به محراب راست میکند. «اینکه مسجد در قیامت شهادت میدهد، یعنی اعمال ما در این فضا ثبت میشود؛ نه به شکل فیزیکی، به شکل تأثیر بر روح و شخصیت ما.» همین تعبیرها باعث شد بسیاری از حاضران، نگاه خود را از فضای معماری مسجد به معنای حضور در آن تغییر دهند.
مساجدِ شاهد؛ روایت یک باور عمیق
در نگاه نخست، مسجد همان بنایی است که از آجر و گچ و گنبد ساخته شده؛ اما در روایت عالمان دین، این چهار دیوار، چیزی فراتر از یک سازه فیزیکیاند. مسجد «میبیند»، «میفهمد» و حتی «شهادت میدهد». این نگاه، ستون فقرات فرهنگ دینیای است که در آن، این مکان مشارکتکننده در سرنوشت معنوی انسان است.
مسجد نماد حضورِ خدا در متن زندگی است. بیاعتنایی به مسجد، بیاعتنایی به همان حضوری است که قرار است ما را از غفلت حفظ کند.
در یکی از مهمترین نقلها، امام صادق(ع) تصویر تکاندهندهای از نسبت مسجد و انسان ارائه میکند: «مساجد به خدای متعال از همسایگانی که در آنها حاضر نمی شوند شکایت کردند، خدای عزّوجلّ به مساجد وحی فرمود: به عزت و جلالم سوگند! یک نماز آنان را نمی پذیرم و عدالتی را از آنان در میان مردم آشکار نمیکنم و به مهر و رحمتم نمیرسند و در بهشتم مجاور من نمیشوند.».
این روایت، بازتابدهنده جایگاهی است که مسجد در جامعه شیعی دارد؛ جایی برای «ذکر»، «هوشیاری» و «حضور». دوری از مسجد نشانهای از نوعی غفلت اجتماعی است که به مرور، اثر خود را در سبک زندگی، روابط و رفتار جمعی میگذارد.
حاج آقا در توضیح این معنا می گوید: «وقتی در روایات میخوانیم مسجد خوشحال یا ناراحت میشود، یعنی ما با یک مفهوم زنده مواجهیم. مسجد نماد حضورِ خدا در متن زندگی است. بیاعتنایی به مسجد، بیاعتنایی به همان حضوری است که قرار است ما را از غفلت حفظ کند.»
غفلت؛ واژهای که فقط معنای فردی ندارد
در بخش دیگری از مراسم، حاج آقا اکبری با اشاره به تعبیر «غافلین» در قرآن، این پرسش را مطرح کردند که: «غفلت دقیقاً چیست؟ و چه نسبتی با مسجد دارد؟»
مسجد در تاریخ اسلامی همواره «کارکرد اجتماعی» داشته است؛ از نقش سیاسی و فرهنگی تا تربیت نسلها و حتی سازماندهی حرکتهای مردمی. بنابراین، کاهش حضور عمومی در مسجد، علاوه بر یک دغدغه دینی؛ مسئلهای اجتماعی است.
با رجوع به روایت امام حسن مجتبی(ع) که «ترک مسجد» را از مصادیق غفلت دانسته، کارشناسان حوزه دین تلاش میکنند این مفهوم را از سطح رفتار فردی فراتر ببرند.
به گفته یکی از آنان، «غفلت یعنی از فرصتها، از نعمتها، از حضور در جایی که قرار است انسان را بیدار کند، دور بمانیم. مسجد یک مرکز بیداری است؛ هرکس از آن جدا شود، آرامآرام به بیتفاوتی و سپس به آسیبهای اجتماعی نزدیک میشود.»
این سخنان در شرایطی مطرح شد که برخی آمارهای رسمی، کاهش تدریجی حضور نسلهای جدید در مساجد را نشان میدهد؛ موضوعی که به تعبیر کارشناسان علوم اجتماعی، یک زنگ خطر فرهنگی است.
مسجد؛ از کارکرد تاریخی تا مسئله امروز
مسجد در تاریخ اسلامی همواره «کارکرد اجتماعی» داشته است؛ از نقش سیاسی و فرهنگی تا تربیت نسلها و حتی سازماندهی حرکتهای مردمی. بنابراین، کاهش حضور عمومی در مسجد، علاوه بر یک دغدغه دینی؛ مسئلهای اجتماعی است.
یکی از اساتید حوزه می گوید: «وقتی مسجد خلوت میشود، معنایش فقط رها کردن نماز نیست؛ یعنی بخشی از زیست جمعی ما دچار خلأ شده. مسجد محل شکلگیری رابطهها، همدلیها و آگاهیهاست. اگر مسجد غریب شود، جامعه هم آرامآرام به سمت انزوای اخلاقی میرود.»
و در پایان؛ هشدار آرامِ یک روایت
«مسجد از کسانی که در آن حاضر نمیشوند، شکایت خواهد کرد…».این شکایت، خطاب به انسان غافل است؛ انسانی که بیآنکه متوجه باشد، حلقه اتصال خود با نقطهای امن، تربیتکننده و معنابخش را کمرنگ میکند. و شاید پیام اصلی این آیین نیز همین باشد که بازگشت به مسجد، بازگشت به خود است؛ و دوری از آن، آغاز غفلت.
اگر مسجد از ما دور شود، ما از خودمان دور شدهایم.» جملهای که شاید خلاصهای از آن روایت قدیمی باشد؛ مسجد، بیاعتنایی را تاب نمیآورد؛ زیرا علاوه بر خانه خدا خانه قلبهای انسانهاست.
نظر شما