خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- موضوع «مصحف حضرت فاطمه (س)» یکی از مباحث مهم و در عین حال کمتر شناختهشده در میراث روایی و تاریخی شیعه است. این کتاب که در منابع معتبر شیعی با عنوان «مصحف فاطمه» یا «کتاب فاطمه» شناخته میشود، جایگاهی ویژه در سنت علمی و معنوی اهلبیت (ع) دارد.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که بسیاری از پرسشها و شبهات پیرامون ماهیت، محتوا و جایگاه این مصحف در طول تاریخ مطرح شده و همچنان مورد توجه پژوهشگران و علاقهمندان به معارف اسلامی است.
پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، حضرت زهرا (س) در غم و اندوهی عمیق فرو رفتند. در همین دوران، بنا بر روایات معتبر، فرشتهای الهی بر ایشان نازل میشد و با سخنان آرامبخش و خبرهایی از آینده، ایشان را تسلی میداد. این گفتوگوها و الهامات، توسط امام علی (ع) ثبت شد و مجموعهای را شکل داد که بعدها به «مصحف فاطمه (س)» شهرت یافت. نکتهی مهم آن است که این کتاب هرگز قرآن دیگری نبوده و هیچ آیهای از قرآن در آن وجود ندارد؛ بلکه محتوای آن شامل پیشگوییهای آینده، نام حاکمان و پادشاهان تا قیامت، و سخنان تسلیبخش فرشتگان است.
در طول تاریخ، این مصحف نزد امامان معصوم (ع) بهعنوان یکی از مواریث علمی امامت محفوظ مانده و در کنار دیگر نشانههای نبوت و امامت، همچون عصای موسی و زره پیامبر اکرم (ص)، جایگاهی خاص داشته است. همین امر سبب شده که مصحف فاطمه (س) نه تنها یک اثر معنوی، بلکه سندی از پیوند عمیق اهلبیت (ع) با عالم غیب و آیندهی امت اسلامی تلقی شود.
از سوی دیگر، در منابع اهل سنت هیچ اشارهای به چنین کتابی با این معنا وجود ندارد. تنها در برخی آثار آنان، به علم و فضیلت حضرت زهرا (س) یا نوشتههای ایشان پرداخته شده است، اما عنوان «مصحف فاطمه» و ماهیت الهام یا وحی در این منابع دیده نمیشود. این تفاوت دیدگاه میان شیعه و اهل سنت، خود به یکی از محورهای مهم در مطالعات تطبیقی تاریخ اسلام تبدیل شده است.
تعریف و ماهیت مصحف فاطمه (س)
حجتالاسلام شمسالدین عارفی، مسئول حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند، در گفتوگویی مفصل با خبرنگار شبستان در خراسان جنوبی، با استناد به منابع معتبر شیعه، ابعاد مختلف این کتاب الهی را تشریح کرد و به تفاوت دیدگاهها میان شیعه و اهل سنت پرداخت.
حجت الاسلام عارفی در آغاز سخنان خود به تعریف این کتاب پرداخت و گفت: مصحف حضرت فاطمه (س) کتابی است که پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) به حضرت زهرا (س) الهام شد و امام علی (ع) آن را نوشت.
وی تأکید کرد: این کتاب قرآن دیگری نیست و هیچ آیهای از قرآن در آن وجود ندارد. امام صادق (ع) نیز در روایت مشهور خود تصریح کرده است: «و الله ما هو قرآن»؛ یعنی این کتاب قرآن نیست، بلکه مجموعهای از الهامات و گفتوگوهای ملکوتی است.
مسئول حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند افزود: ماهیت این مصحف، وحی تشریعی همانند قرآن یا کتب آسمانی دیگر نیست، بلکه الهام الهی است که در شرایط خاص پس از رحلت پیامبر (ص) به حضرت زهرا (س) عطا شد.
به گفته وی، این الهامها در قالب سخنان فرشتهای که بر حضرت زهرا (س) نازل میشد، ثبت شد و امام علی (ع) آنها را نوشت.
محتوای مصحف؛ پیشگوییها و تسلی روحی
مسئول حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند در ادامه به محتوای این کتاب اشاره کرد و گفت: در روایات آمده است که مصحف فاطمه (س) شامل پیشگویی حوادث آینده تا روز قیامت، ذکر نام حاکمان و پادشاهان پس از پیامبر (ص)، و گفتوگوهای فرشته با حضرت زهرا (س) بوده است.
وی توضیح داد: این گفتوگوها جنبهی تسلی روحی داشته و به آرامش حضرت زهرا (س) کمک میکرده است. فرشته از مقام والای پیامبر اکرم (ص) و پاداشهای ایشان سخن میگفت و حضرت زهرا (س) را آرام میکرد.
حجت الاسلام عارفی تأکید کرد که در این کتاب هیچ حکمی از احکام فقهی و حلال و حرام وجود ندارد و تنها علم آینده در آن ثبت شده است.
مسئول حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند افزود: امام صادق (ع) فرمودند: در مصحف فاطمه چیزی از حلال و حرام نیست، بلکه فقط علم آینده است.
جایگاه مصحف نزد امامان معصوم (ع)
وی در بخش دیگری از سخنان خود به جایگاه این کتاب نزد امامان معصوم (ع) پرداخت و گفت: ائمه اطهار (ع) مصحف فاطمه (س) را از مواریث علمی امامت میدانستند.
او افزود: در روایات آمده است که این کتاب همراه با دیگر میراث پیامبران، مانند عصای موسی، زره پیامبر اکرم (ص)، و سایر نشانههای نبوت و امامت نزد امامان معصوم (ع) بوده است. این میراثها نشانهای از امامت محسوب میشده و مصحف فاطمه (س) نیز در همین جایگاه قرار داشته است.
حجت الاسلام عارفی تصریح کرد: این کتاب نه تنها یک نوشته تاریخی، بلکه سندی الهی و ملکوتی است که نشاندهندهی ارتباط خاص حضرت زهرا (س) با عالم غیب و جایگاه ویژه ایشان در سلسله امامت است.
تفاوت دیدگاه شیعه و اهل سنت
مسئول حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند در ادامه به تفاوت دیدگاهها میان شیعه و اهل سنت اشاره کرد و گفت: در آثار معتبر اهل سنت مانند صحاح سته، سنن و آثار تاریخی چون تاریخ طبری، سیر اعلام النبلاء و البدایة والنهایة هیچ اشارهای به مصحف فاطمه (س) با این معنا وجود ندارد.
وی افزود: تنها در برخی منابع اهل سنت از علم و فضیلت حضرت زهرا (س) یا نوشتههای ایشان یاد شده است، اما هیچکدام عنوان «مصحف فاطمه» ندارند و ماهیت الهام یا وحی برای آنها ذکر نشده است.
منابع شیعی درباره مصحف فاطمه (س)
حجت الاسلام عارفی در پایان به مهمترین کتابهایی که به مصحف حضرت فاطمه (س) اشاره کردهاند پرداخت و گفت: الکافی اثر شیخ کلینی، اصلیترین منبع روایی در این زمینه است که چند روایت معتبر از امام صادق (ع) و امام باقر (ع) درباره مصحف دارد. همچنین کتاب بصائر الدرجات اثر صفّار قمی، الاحتجاج طبرسی، بحارالأنوار علامه مجلسی، دلائل الإمامة طبری شیعی و الخرائج والجرائح قطبالدین راوندی از دیگر منابعی هستند که به این موضوع پرداختهاند.
وی تأکید کرد: این منابع نشان میدهند که مصحف فاطمه (س) در نگاه شیعه جایگاهی ویژه بهعنوان میراث علمی امامت دارد و بخشی از هویت علمی و معنوی اهلبیت (ع) محسوب میشود.
نظر شما