خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-نهجالبلاغه، این میراث گرانسنگ از امام علی(ع)، همواره یکی از منابع اصلی شناخت معارف اسلامی و تحلیل روابط اجتماعی در تاریخ اسلام بوده است. خطبهها، نامهها و حکمتهای این کتاب نه تنها بیانگر آموزههای دینی و اخلاقیاند، بلکه بازتابی از شرایط اجتماعی و سیاسی دوران صدر اسلام نیز محسوب میشوند.
در میان خطبههای نهجالبلاغه، خطبه ۸۰ جایگاه ویژهای دارد؛ زیرا موضوع زنان و جایگاه آنان در جامعه را مطرح میکند و از دیرباز محل بحث و گفتوگوی اندیشمندان و شارحان بوده است.
این خطبه در طول تاریخ، برداشتهای متفاوتی را به همراه داشته است؛ برخی آن را ناظر به شرایط خاص اجتماعی دوران جاهلیت دانستهاند، برخی دیگر آن را خطاب به یک فرد مشخص (عایشه در جنگ جمل) تلقی کردهاند، و گروهی نیز آن را به صورت عام درباره همه زنان تفسیر کردهاند. همین اختلاف دیدگاهها سبب شده است که خطبه ۸۰ نهجالبلاغه به یکی از مباحث پرچالش در حوزه مطالعات دینی و اجتماعی تبدیل شود.
از سوی دیگر، نگاه اسلام به زن و مرد، همواره بر پایه عدالت و تفاوتهای طبیعی بنا شده است. در این نگاه، زن و مرد در ابعاد انسانی و ایمانی برابرند، اما تفاوتهای زیستی و طبیعی آنان موجب تفاوت در برخی احکام و نقشهای اجتماعی میشود. این موضوع در عصر حاضر نیز اهمیت دارد؛ زیرا پرسشهای فراوانی درباره نقش زنان در خانواده، اجتماع و عرصههای مدیریتی مطرح میشود و پاسخ به آنها نیازمند بازخوانی دقیق متون دینی و تحلیلهای علمی است.
خطبه ۸۰ نهجالبلاغه و جایگاه زنان
حجتالاسلام سیدعلی حسینی، معاونت تهذیب و تبلیغ حوزه علمیه سفیران هدایت بیرجند و استاد حوزه علمیه، در گفتوگو با خبرنگار شبستان به بررسی محتوای خطبه ۸۰ نهجالبلاغه و جایگاه زنان در نگاه دینی پرداخت.
وی ضمن اشاره به دیدگاههای مختلف شارحان نهجالبلاغه، بر تفاوتهای طبیعی زن و مرد و نقش آنان در خانواده و اجتماع تأکید کرد.
محتوای خطبه ۸۰ نهجالبلاغه و برداشتهای مختلف
وی در توضیح محتوای خطبه ۸۰ نهجالبلاغه گفت: برخی شارحان همچون ابنابیالحدید معتزلی و مرحوم محمدتقی شوشتری، این خطبه را در مذمت رفتار عایشه در جنگ جمل دانستهاند و معتقدند خطاب آن به یک شخص خاص است نه همه زنان. در مقابل، برخی دیگر این کلام را عام تلقی کرده و شامل همه زنان دانستهاند.
حجت الاسلام حسینی افزود: آیتالله مکارم شیرازی نیز در شرح خود تأکید کرده است که زنان و مردان در ابعاد انسانی و الهی برابرند، اما تفاوتهای طبیعی آنان در برخی احکام مانند میراث و قضاوت، دلیل بر نقصان زنان نیست.
استاد حوزه علمیه گفت: همچنین سید جمالالدین دینپرور بیان کرده است که محرومیت زنان از برخی عبادات به دلیل عادت ماهیانه یا وضع حمل، مقدمهای برای مادر شدن و رسیدن به کمال بیشتر است.
تفاوتهای طبیعی و اجتماعی زنان و مردان
حجت الاسلام حسینی در ادامه افزود: تفاوتهای زنان و مردان بیشتر جنبه طبیعی و زیستی دارد و نه ایمانی یا عقلی. زنان از عاطفه و احساسات بیشتری برخوردارند و مردان در حوزه تعقل و سیاست توانمندترند.
وی با اشاره به دیدگاه آیتالله جوادی آملی گفت: عقلی که ممکن است در مرد بیش از زن باشد، عقل سیاسی و اجرایی است و این نشانه برتری یا نزدیکی بیشتر به خدا نیست. زنان باهوشی نیز وجود دارند که عقلشان از مردان بیشتر است.
عدالت در نقشهای اجتماعی و خانوادگی
این استاد حوزه علمیه تأکید کرد: تفاوتهای طبیعی نباید به برتریهای جنسیتی تبدیل شود. عدالت به معنای قرار گرفتن هر چیز در جایگاه خود است و یکسانسازی نقشها برخلاف عدالت خواهد بود.
وی با استناد به آیات قرآن کریم گفت: «ولا تتمنوا ما فضل الله به بعضکم علی بعض…»؛ نعمتهایی که خدا به سبب آن برخی را بر برخی دیگر برتری داده، نباید آرزو شود. این تفاوتها لازمه زندگی دنیا و بر اساس محاسبات حکیمانه الهی است.
نقش زن و مرد در مدیریت خانواده و اجتماع
حجت الاسلام حسینی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش زن و مرد در مدیریت خانواده پرداخت و گفت: مردان در خانواده نقش قوامیت دارند و زنان نیز مقاوم و کمککنندهاند. قوامیت به معنای سرپرستی و رسیدگی به امور خانواده است، نه سلطه بر زنان.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: برخی مفسران نیز قوامیت را ترکیبی از ریاست و کارگزاری دانستهاند که شامل توجه به شأن زنان و رسیدگی به امور آنان است.
وی افزود: نقش مادر در تربیت فرزندان به دلیل ارتباط مستقیم و طولانیمدت با آنان، پررنگتر است. در عین حال، مردان وظیفه اصلی نانآوری خانواده را بر عهده دارند و زنان در صورتی که فعالیت اجتماعی آنان با وظایف مادری و همسری تزاحم نداشته باشد، میتوانند در بیرون از خانه نیز نقشآفرینی کنند. اما اگر تعارضی پیش آید، نقش مادری اولویت دارد.
نظر شما