به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، هوای غروب پاییز، بوی نمِ خاکخوردهٔ کوچههای قدیمی را با خود میآورد؛ همان بویی که نسل دفاع مقدس هنوز آن را با صدای درهای چوبی مسجد محله گره میزند. در سالهایی که شهرها خاموشاند و رادیو خبرهای جنوب و غرب را میخوانَد، چراغ مساجد خاموش نمیمانْد. نوجوانها با دفتر مشق و کتاب ریاضی وارد مسجد میشدند و با وصیتنامهای نیمهنوشته و چفیهای روی دوش بیرون میرفتند. بسیاری از اعزامها، از همین حیاطهای خاکی و شبستانهای روشن با لامپ صدواتی رقم میخورد.
اگر در آن سالها کنار هر مسجد بایستید، صدای پای رزمندههایی را میشنوید که از دل محراب راهی جبهه شدند. شاید به همین خاطر است که عمده شهدای کشور از مساجد برخاستهاند؛ آماری که برای یادآوری نقش بیبدیل مسجد در تربیت، بسیج نیرو و تداوم ایمان یک ملت اهمیت دارد.
در چنین فضایی، سخنان حجتالاسلام والمسلمین محسن قرائتی بار دیگر معنای تازهای پیدا میکند؛ او که سالهاست نسبت به وضعیت مسجد و نقش آن در هویت فرهنگی هشدار میدهد، میگوید: «ما باید به مسجد بیش از آنچه امروز بها میدهیم توجه کنیم؛ روحانیون نباید به دلیل مشغلههای دولتی مساجد را رها کنند. مسجد همیشه در اولویت است.»
در سالهایی که دفاع مقدس روایت مشترک همه خانهها بود، مساجد؛ اتاق عملیات فرهنگی، پایگاه تربیت، مدرسهٔ غیررسمی ایمان و محلی برای ساختن نسلی بودند که چند ماه بعد در خط مقدم از اعتقادشان دفاع میکردند. این نقش تاریخی مسجد، امروز دوباره در مرکز بحث کارشناسان و دلسوزان فرهنگی قرار گرفته است.
مسجد؛ از پایگاه اعزام تا مرکز هویتسازی
بیش از ۹۰ درصد رزمندگانی که جان خود را در راه دفاع از کشور فدا کردند، در مسجد پرورش یافته بودند. این آمار بازتابی از ساختار اجتماعی آن دوران است؛ دورهای که ضلعِ اصلی تربیت، مسجد بود نه نهادهای رسمی.
به گفته حجتالاسلام قرائتی «در سالهای دفاع مقدس، بیش از ۹۰ درصد شهدای ما از مساجد بودند… بنابراین ما باید نسبت به مسجد بیش از آنچه امروز هست بها بدهیم.»
کارشناسان فرهنگی نیز معتقدند که این کارکرد همچنان قابل بازیابی است؛ مشروط بر اینکه مساجد از حالت مراسممحور و محدود خارج و دوباره تبدیل به پایگاههای اجتماعی شوند.
بیش از ۹۰ درصد رزمندگانی که جان خود را در راه دفاع از کشور فدا کردند، در مسجد پرورش یافته بودند. این آمار بازتابی از ساختار اجتماعی آن دوران است؛ دورهای که ضلعِ اصلی تربیت، مسجد بود نه نهادهای رسمی.
مسجد کمحضور و روحانی کمفروغ
یکی از دغدغههایی که قرائتی بارها بر آن تأکید کرده، حضور کمرنگ روحانیون در مسجد است؛ او در جملهای صریح میگوید: «اینگونه نباشد که برخی روحانیون به خاطر مشغلههای دولتی، مسجد را رها کنند.»
بررسیهای میدانی نشان میدهد حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد مساجد در بسیاری از شهرها نماز جماعت مستمر ندارند؛ در برخی مناطق نیز بودجه عمرانی و فرهنگی مساجد به دلیل محدودیت اعتبارات نیمهتعطیل مانده است.
از سوی دیگر، بخشی از روحانیون به دلیل مسئولیتهای اجرایی یا اشتغالهای جانبی بهطور کامل در مسجد حاضر نیستند، و این امر شکاف ارتباطی میان نسل جوان و مسجد را افزایش داده است.
پروژههای احیای مسجد؛ نیاز به بودجه و مدیریت پایدار
ایدههای متعددی برای احیای نقش مسجد در سالهای اخیر مطرح شده است؛ ایدههایی همچون ایجاد باشگاههای کتابخوانی، کلاسهای مهارتافزایی، بانکهای فرهنگی محله و گروههای جهادی مستقر. اما اجرای این پروژهها نیازمند تأمین حداقلهای زیرساختی است. طبق برآوردهای رسمی، هر مسجد فعال بهطور میانگین سالانه حداقل ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان بودجه نگهداری نیاز دارد. این علاوه بر هزینههای برگزاری مستمر برنامههای دینی و فرهنگی است که عمدتاً توسط مردم و اهالی مسجد تامین میشود.
احیای نقش تاریخی مسجد علاوه بر برخورداری از بودجه و زیرساختهای مناسب، نیازمند بازطراحی نگاه مدیریتی و حضور مستمر نیروهای فرهنگی است.
این در حالی است که نهادهای متولی نیز به دلیل کاهش بودجههای فرهنگی توان پوشش کامل ندارند. این شکاف مالی سبب شده مساجد، بهخصوص در مناطق حاشیهای، از کارکرد اجتماعی خود فاصله بگیرند.
بازگشت به اصل؛ مسجد بهعنوان مرکز اجتماع
احیای نقش تاریخی مسجد علاوه بر برخورداری از بودجه و زیرساختهای مناسب، نیازمند بازطراحی نگاه مدیریتی و حضور مستمر نیروهای فرهنگی است. تجربه شهرهایی که طرح «مسجد-محور» را اجرا کردهاند، نشان میدهد فعالیتهای منظم نوجوانمحور، میزان مشارکت را افزایش داده است.
همچنین حضور امام جماعت ثابت و در دسترس، رضایت محله را بالا میبرد و استفاده از زنان و جوانان در هیات امنای مسجد، میزان پویایی فرهنگی را دو برابر میکند.
این دادهها لزوم نگاه نو به سیاستگذاری مسجد را تقویت میکند.
مسجد برای نسل دفاع مقدس، سنگر اول بود؛ برای نسل امروز هم میتواند پایگاه هویت، امید و پیوند اجتماعی باشد. اما این تحول بدون توجه جدی روحانیون، بدون بودجه کافی و بدون بازسازی نقش مسجد در زندگی روزمره ممکن نیست.
سخنان حجتالاسلام قرائتی که «مسجد همواره در اولویت است» راهنمایی روشن برای تصمیمسازان فرهنگی است؛ اگر این جمله، بار دیگر از سطح توصیه به سطح اقدام برسد، مسجد میتواند همان جایگاهی را بازیابد که در سالهای دفاع مقدس موتور تربیت یک ملت بود.
نظر شما