حجتالاسلام والمسلمین دکتر امیرمحسن عرفان، عضو هیأت علمی دانشگاه معارف در گفتگو با خبرگزاری شبستان در استان قم با تسلیت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) گفت: کنش و تکاپوی حضرت زهرا(س) در تراز تمدن اسلامی است. سیرهی فاطمی دارای شاخصهایی چون انتخاب فعالیتهای ارزشآفرین، واکنش بهموقع، آیندهنگری، موقعیتگرایی و جامعنگری است؛ ویژگیهایی که کنشگری تمدنی را از عمل فردی یا قشری متمایز میسازند.
عضو هیأت علمی دانشگاه معارف تصریح کرد:حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر(ص) سهگانهی دفاع فرهنگی (رصد، صیانت و مواجهه) را در پیش گرفتند و به همین سبب نخستین «شهیدهی دفاع فرهنگی» در امت اسلامی خوانده میشوند.
اگر کنشها تدافعی، محافظهکارانه یا یکسوگرایانه باشد، آن کنش صرفاً واکنشی خرد یا محلی است، نه کنش تمدنی. اما حضرت زهرا(س) با موقعیتسنجی و نگاه آیندهنگر، کنشی فعال، هدفدار و کلاننگر ارائه داد.
حجتالاسلام عرفان با اشاره به تمایز میان «زیست مومنانه» و «زیست جاهلی» گفت: آنچه پیامبر اکرم(ص) در مدینه پایه گذاشت، یک نظم اجتماعی مبتنی بر تکلیف، محبت و ولایت بود، نه قبیلهگرایی و اطاعت کور. حضرت زهرا(س) تمام همت خود را بر محافظت از این زیست مؤمنانه متمرکز کرد تا ارزشهای جاهلی که میتوانست آن ساختار را نابود کند، بازنگردد.
استاد تاریخ و تمدن اسلامی اضافه کرد: اگر کنشها تدافعی، محافظهکارانه یا یکسوگرایانه باشد، آن کنش صرفاً واکنشی خرد یا محلی است، نه کنش تمدنی. اما حضرت زهرا(س) با موقعیتسنجی و نگاه آیندهنگر، کنشی فعال، هدفدار و کلاننگر ارائه داد.
سه قلمرو دفاع فرهنگی در سلوک فاطمی
حجتالاسلام عرفان دفاع فرهنگی حضرت زهرا(س) را در سه قلمرو اصلی دستهبندی کرد و گفت: اولین دیدهبانی و رصد فرهنگی است؛ حضرت(س) حوادث را رصد کردند و با هوشیاری تحولات اجتماعی و سیاسی بعد از رحلت پیامبر(ص) را تحلیل نمودند رصد یعنی امداد شناختی به جامعه تا منشاء و جهتگیری جریانها فهمیده شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه معارف ادامه داد: دومین قلمروز صیانت و حفاظت از فرهنگ اصیل اسلامی است؛ خطبهی فدکیه، حضور در مسجد، و تلاش برای حفظ میراث نبوی نمونههایی از عمل حفاظتیاند. این گام، محافظت از متنِ دینی و مبانی اخلاقی و اجتماعی است که باید منتقل شود.
استاد تاریخ و تمدن اسلامی با اشاره به مواجهه با ضدفرهنگها به عنوان سومین قلمرو گفت: مواجههی علنی و گاهی پنهان (مثلاً تشییع و دفن مخفیانه) در برابر جریانهایی که قصد تحریف یا مصادرهی اسلام را داشتند. نقد خطمشیهای غاصبانه و افشای تناقضات در ساحت سیاسی و اجتماعی، بخشی از این مواجهه محسوب میشود.
عرفان افزود: در خطبهی فدکیه، حضرت(س) نه تنها از حقوق شخصی یا مالی سخن گفتند؛ بلکه دفاعی همهجانبه از متن و معنا و جهتگیری اسلامِ نبوی عرضه کردند.
سقیفه؛ میدان تقابل تمدنی
حضرت زهرا(س) تمام همت خود را بر محافظت از زیست مؤمنانه متمرکز کرد تا ارزشهای جاهلی که میتوانست آن ساختار را نابود کند، بازنگردد.
حجتالاسلام عرفان گفت: تقابل در سقیفه را نباید به نزاع بر سر منصب یا حکمرانی تقلیل داد. حضرت زهرا(س) این مواجهه را تقابلِ دو جریانِ معناساز در اسلام میدیدند: جریان توحیدی که بر ولایت، تکلیف و محبت استوار است و جریان غیرتوحیدی که مبتنی بر قبیله، قدرت و سلطه است.
عضو هیأت علمی دانشگاه معارف این دیدگاه را در پرتو تاریخِ تضاد حق و باطل در طول تاریخ (هابیل–قابیل، موسی–فرعون و غیره) قرار داد و گفت ستیز فاطمی قابل فهم است وقتی که آن را اتصال یک واقعهی تاریخی به افق کلانِ تاریخِ حقوباطل بدانیم.
شاخصهای کنشگر تمدنی در سیرهی فاطمی
حجتالاسلام عرفان چند شاخص روشن برای تشخیص «کنش تمدنی» از منظر سیرهی فاطمی برشمرد که میتواند برای فعالان فرهنگی و سیاسی امروز نیز آموزنده باشد که شامل؛ انتخاب فعالیتهای ارزشآفرین (نه سرگرم شدن به فعالیتهای فرعی)، واکنش بهموقع و نه انفعال، موقعیتگرایی و بهرهگیری از فرصتها، آیندهنگری و توجه به افقهای درازمدت جامعه، وجامعنگری؛ یعنی توجه به همهی ساحتهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نه صرفاً عرصهی خاصی است.
نظر شما