لزوم بازاندیشی در مبانی نظری حکمرانی شهری

به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، محسن بابایی در دوره آموزشی تخصصی «الگوی حکمرانی شهری زیارت‌محور» در حرم رضوی، بر لزوم بازاندیشی در مبانی نظری حکمرانی شهری تأکید کرد و گفت: تا زمانی‌که مدیران نسبت به پیش‌فرض‌ها و جهان‌بینی‌های خود آگاه نباشند، تصمیم‌گیری‌ها از واقعیت‌های اجتماعی فاصله خواهد داشت.

او هدف از این گفت‌وگو را شکل‌دادن به تفکر جمعی درباره بنیان‌های حکمرانی و تبیین نسبت حکومت، مردم و نهادهای محلی عنوان کرد و افزود: ورود به عرصه حکمرانی بدون شناخت از مبانی فکری و معرفتی، باعث می‌شود تصمیمات اجرایی از روح جامعه و نیازهای واقعی مردم جدا شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در توضیح اهمیت «پیش‌فرض‌ها» و «جهان‌بینی» گفت: هر مدیر پیش از ورود به ساختار رسمی، مجموعه‌ای از باورها درباره انسان، جامعه و خدا دارد که این باورها رفتار مدیریتی او را شکل می‌دهد. اگر مدیری مردم را مطیع و منفعل ببیند، رویکردی آمرانه و کنترلی خواهد داشت؛ اما اگر مردم را آگاه، مختار و نقاد بداند، سیاست‌گذاری‌اش مشارکت‌محور و گفت‌وگویی خواهد بود. به گفته او، در جامعه امروز که سطح آگاهی شهروندان افزایش یافته است، حکمرانی دستوری دیگر کارآمد نیست و باید جای خود را به حکمرانی مشارکتی دهد.

وی در ادامه درباره مفهوم «تصدی‌گری اداری» اظهار کرد: مسئولیت، نوعی مأموریت موقتی است، نه مالکیت شخصی. اگر مدیران مسئولیت را طعمه یا فرصت شخصی ببینند، به‌جای تحول ساختاری به بهره‌برداری کوتاه‌مدت از قدرت گرایش می‌یابند. بنابراین باید نسبت فرد و منصب بازتعریف شود تا حس پاسخ‌گویی و تعهد بلندمدت جایگزین نگاه ابزاری گردد.

این مشاور مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه به تبیین تفاوت میان «مدیریت» و «حکمرانی» پرداخت و گفت: حکمرانی صرفاً اداره و اجرا نیست، بلکه شبکه‌ای از تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری، اجرا و تأمین مالی است که وجوه سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را دربرمی‌گیرد. او سه محور تصمیم‌گیری، اجرا و تأمین منابع را ارکان اصلی حکمرانی دانست و افزود: همه امور عمومی ـ از نظم شهری تا عدالت اجتماعی ـ ذیل حکمرانی معنا پیدا می‌کنند.

بابایی نسبت به تعریف صرفاً کنترلی از حکمرانی هشدار داد و گفت: حکمرانی به معنای کنترل همه‌جانبه نیست؛ بلکه به معنای ایجاد هماهنگی، مشروعیت و همراهی در جامعه است. در دوران اطلاعاتی کنونی، مردم تنها فرمان نمی‌پذیرند؛ بلکه می‌پرسند، نقد می‌کنند و خواهان مشارکت در تصمیمات‌اند.

وی در بخش دیگری از سخنانش به تعارض میان «جمهوریت» و «اسلامیت» در برخی عرصه‌ها ازجمله حجاب اشاره کرد و افزود: در موضوعاتی که هم جنبه دینی و هم اجتماعی دارند، حکمرانی باید بتواند میان اراده مردم و ارزش‌های دینی توازن ایجاد کند. این مسئله مستلزم درک عمیق از هویت، فرهنگ عمومی و واقعیت‌های اجتماعی است.

او نقش سازمان‌های مردم‌نهاد را در حکمرانی نوین حیاتی دانست و با اشاره به ویژگی‌های بخش سوم (NGOها) گفت: مشارکت جامعه مدنی در تصمیم‌سازی‌ها، نه تهدید بلکه فرصت است؛ به شرط آنکه حدود و مأموریت‌های آن‌ها روشن و هماهنگ با اصول حکمرانی تعریف شود. به گفته او، دوران فرمان از بالا به پایان رسیده و ساختارهای جدید حکمرانی باید بر گفت‌وگو، اقناع و همکاری استوار شوند.

بابایی همچنین به اهمیت «قدرت نرم» در سیاست و حکمرانی اشاره کرد و گفت: امروز اقتدار کشورها بر پایه اقناع و نفوذ فرهنگی است نه اجبار. همان‌گونه که در روابط بین‌الملل قدرت نرم تعیین‌کننده است، در حکمرانی داخلی نیز باید بر جذب، اعتمادسازی و اقناع مردم تکیه کرد.

او بخش پایانی سخنان خود را به موضوع «ثبات سیاست‌ها» اختصاص داد و با اشاره به ناپایداری تصمیمات اقتصادی و مدیریتی در کشور گفت: تغییر مداوم سیاست‌ها، پیش‌بینی‌پذیری را از بین می‌برد، رفتارهای بی‌اعتمادانه را تقویت می‌کند و موجب سردرگمی در جامعه می‌شود.

وی تأکید کرد: حکمرانی مؤثر نیازمند مقررات شفاف، سیاست‌های پایدار و نظام نظارتی قابل اعتماد است. تا زمانی‌که تصمیمات روزمره و ناپایدار باشند، نه مردم می‌توانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند و نه مدیران شهری قادر به ایجاد ثبات و نظم اجتماعی خواهند بود.

بابایی در جمع‌بندی سخنان خود تصریح کرد: بدون بازنگری در مبانی فکری و جهان‌بینی مدیران، حکمرانی شهری و ملی در مسیر بن‌بست قرار می‌گیرد. تحول در رفتار مدیریتی تنها با تحول در نگرش و باور ممکن است؛ چراکه ریشه همه تصمیم‌ها در نحوه نگاه انسان به خود، جامعه و جهان نهفته است.