خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-بیستم مهرماه، روز بزرگداشت خواجه شمسالدین محمد حافظ شیرازی، شاعر بلندآوازه و لسانالغیب ادب فارسی، فرصتی است برای بازخوانی اندیشههای ژرف، مضامین عرفانی و نغمههای جاودانهای که قرنهاست دلهای مشتاق را به خود جذب کردهاند. حافظ، نهتنها غزلسرایی بیهمتاست، بلکه آیینهای از فرهنگ، دین، عرفان و خرد ایرانی است که در پرتو کلامش، نور معنا و حقیقت میدرخشد.
در این روز، اهل ادب و فرهنگ گرد هم میآیند تا از سرچشمه زلال شعر حافظ بنوشند، به تأمل در سبک و زبان او بپردازند و از تأثیر شگرف قرآن کریم بر ساختار و محتوای دیوانش سخن بگویند. حافظ، با بهرهگیری از مضامین قرآنی، نهتنها شعر را به اوج رساند، بلکه پلی میان عرفان و عقلانیت، عشق و ایمان، و زیبایی و معنا ساخت.
روز حافظ، روز پاسداشت زبان فارسی، روز تأمل در میراث معنوی ایرانزمین و روزی برای بازگشت به خویشتن فرهنگی ماست؛ روزی که در آن، هر بیت حافظ چون چراغی در تاریکی، راهی به سوی روشنایی دل و جان میگشاید.
تخلص «حافظ»؛ پیوندی با حفظ قرآن
سیدمهدی رحیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، در گفتوگو با خبرنگار شبستان، به مناسبت روز بزرگداشت خواجه شمسالدین محمد حافظ، نکاتی تفصیلی درباره تخلص، سبک شعری و تأثیر قرآن بر آثار این شاعر برجسته بیان کرد.
وی با اشاره به ارزش گروه زبان و ادبیات فارسی و اهمیت پرداختن به مفاخر فرهنگی، اظهار داشت: یکی از چهرههای برجسته ادبی ما که آوازهاش در ایران و جهان رو به افزایش است، خواجه حافظ شیرازی است. ۲۰ مهر متعلق به یکی از چهرههای برجسته ادبی «خواجه حافظ شیرازی» است که آوازهاش در ایران و جهان رو به افزایش است. تخلص حافظ، این پرسش مطرح است که آیا این لقب به دلیل حفظ قرآن انتخاب شده است؟ به نظر میرسد پاسخ مثبت باشد.
وی ادامه داد: در تاریخ، افراد زیادی به دلیل حفظ قرآن با لقب حافظ شناخته شدهاند و خود حافظ نیز در شعری میگوید: «حافظان جهان کس چو بنده جمع نکرد- لطایف حکمی با نکات قرآنی» که نشاندهنده ارتباط مستقیم تخلص او با حفظ قرآن است.
وی افزود: در جای دیگری نیز میگوید: «عشقت رسد به فریاد گر خود به سان حافظ- قرآن زبر بخوانی در ۱۴ روایت»، که اشاره به حفظ قرآن در ۱۴ روایت دارد. این ۱۴ روایت شامل هفت قاری مشهور و دو راوی برای هر یک است.
رحیمی عنوان کرد: اگرچه مستندات دیگری در این زمینه بررسی نشده، اما از اشعار حافظ چنین برمیآید که ادعای حفظ قرآن را داشته و اشراف او بر مضامین قرآنی در اشعارش مشهود است.
مضامین قرآنی در شعر حافظ؛ از واژه تا محتوا
رحیمی با تأکید بر تأثیر قرآن بر شعر حافظ گفت: این تأثیر هم در واژگان، هم در عبارات و هم در مضامین قرآنی قابل مشاهده است. حافظ با ریاکاری مخالف بود و آن را یکی از آسیبهای اجتماعی مسلمانان میدانست.
وی در ادامه عنوان کرد: شاید به همین دلیل از آوردن مستقیم آیات قرآن در شعر خود پرهیز کرده باشد تا در معرض اتهام ریا قرار نگیرد. با این حال، محتوای شعر او سرشار از مضامین قرآنی است.
استاد دانشگاه بیرجند نمونههایی از اشعار حافظ را ذکر کرد که در آنها آیات قرآن بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم آمدهاند؛ از جمله: «حافظا نبود بر رسول غیر بلا» که اشاره به آیه "وما علی الرسول الا البلاغ" دارد، و «چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت شیوه جنات و تجری تحت الانهار داشت» که تقریباً آیهای کامل را در خود دارد.
سبک پریشان حافظ؛ الهامگرفته از ساختار قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با اشاره به سبک خاص حافظ در غزلسرایی گفت: سبک پریشان یا نظم غیرخطی حافظ، که در آن ابیات بهصورت مستقل یا نیمهمستقل هستند، از ساختار قرآن الهام گرفته شده است. سبک پریشان یا نظم غیرخطی حافظ، که در آن ابیات بهصورت مستقل یا نیمهمستقل هستند، از ساختار قرآن الهام گرفته شده است.
رحیمی بیان داشت: در بسیاری از سورههای قرآن، آیات بهصورت غیرمتوالی و بدون ارتباط عمودی قوی آمدهاند که همین ویژگی باعث جذابیت و غیرقابل پیشبینی بودن آن شده است.
وی افزود: این سبک باعث شده تا مخاطبان با هر نیتی که به دیوان حافظ رجوع میکنند، بتوانند مفهومی مرتبط با حال خود بیابند؛ بهگونهای که حتی از اشعار او برای فالگیری استفاده میشود. این ویژگی سبک پریشان باعث شده تا شعر حافظ برای اقشار مختلف جامعه جذاب باشد.
دیوان حافظ؛ تفسیری عابدانه از قرآن
رحیمی در پاسخ به این پرسش که آیا میتوان دیوان حافظ را تفسیری شاعرانه از قرآن دانست، اظهار داشت: اگر منظور از تفسیر شاعرانه، تفسیر ذوقی باشد، قطعاً چنین نیست. حافظ علاوه بر جایگاه ادبی، متکلمی آگاه به اصول و فروع دین بوده و اشعارش را با مشرب عرفانی و محوریت عشق سروده، بیآنکه اصول دینی را تحتالشعاع قرار دهد.
وی در ادامه تأکید کرد: حافظ در شعر خود به اتحاد مسلمانان و مفاهیم مشترک میان فرق اسلامی توجه دارد و از پرداختن به تعصبات و انشعابات پرهیز میکند. حافظ در شعر خود به اتحاد مسلمانان و مفاهیم مشترک میان فرق اسلامی توجه دارد و از پرداختن به تعصبات و انشعابات پرهیز میکند.
رحیمی گفت: این ویژگی میتواند الگویی برای هنرمندان امروز باشد تا در آثار خود به وحدت و معنا بیش از لفظ توجه کنند. ما امروز نیازمند متونی هستیم که ضمن برخورداری از جنبههای ادبی و احساسی، حامل محتوای عمیق و وحدتآفرین باشد.
نظر شما