به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، بارگاه منور امام هشتم علیه السلام همیشه در جریان های مختلف سیاسی اجتماعی فرهنگی کشور نقش تأثیرگذاری داشته است. از جریان قیام گوهرشاد و مقوله حجاب در دوران رضا خان تا محوریت در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ هشت ساله با رژیم بعث.
این نقش آفرینی نه تنها در معنویت و انرزی روحانی و انگیزه قلبی که به رزمندگان اسلام می داد، بلکه در سازماندهی نیروهای اعزامی و هماهنگی ها و حمایت های مالی و معنوی در دوران دفاع مقدس نمود چشمگیری داشته است.
در دوراه دفاع مقدس بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) کانون نور، یقین و معرفت بود و آحاد رزمندگان بهخصوص رزمندگان خراسانی در آن به آرامش روحی میرسیدند و با نشاط، امید و پشتکار، خود را از وابستگیهای دنیا رهایی میبخشیدند و پاکیزه و منزه وارد میدان جنگ میشدند.
رزمندگان دفاع مقدس میدانستند بارگاه ملکوتی امام مهربانیها چشمه خروشانی است که میتواند موجهای پریشانی، اضطراب و ترس از میدان جنگ را از آنها دور سازد و با قدرت و نیرویی که حضرت علیابن موسیالرضا (ع) به آنها مرحمت میفرمود، پیچیدهترین طرحهای جنگی را عملیاتی کنند و آن را به ثمر برسانند. در این میان فرماندهان جنگ بهطور ویزه سعی داشتند با فداکاری، ایثار، شهادتطلبی و خوداتکایی به مؤلفههای مدیریت جهادی و انقلابی، قاطعیّت، هوشیاری، شجاعت و توسل به امام رضا (ع) پیروزی در عملیاتها را از حضرت رضا (ع) درخواست کنند.
حرم رضوی مرکز ساماندهی و اعزام رزمندگان خراسانی
حرم حضرت رضا (ع) در سالهای دفاع مقدس پنج نقش محوری داشت که شامل اعزام رزمندگان، تشییع پیکر شهدا، محلی برای دیدار رزمندگان، مرکزی برای جمعآوری کمکهای مردمی و کانون انتقال فرهنگ جبهه به زائران و مجاوران میشد.
در آن دوران همه رزمندگان خراسانی که خراسانهای شمالی، رضوی و جنوبی فعلی را شامل میشد پس از سازماندهی در خیابان نخریسی مشهد؛ در کنار حرم مطهر رضوی تجمع میکردند و پس از طواف و زیارت آن حضرت بوسیله اتوبوس یا قطار به مناطق عملیاتی اعزام میشدند.
وداع آخر رزمندگان
زیارت حرم مطهر رضوی در دوران دفاع مقدس و از اوایل نبرد در سال ۵۸ و ۵۹ از اتفاقاتی بود که جای خودش را درمیان برنامههای اعزام پیدا کرده بود.
میان رزمندههایی که سابقه چندین اعزام داشتند، زیارت حرم امامهشتم (ع) پیش از اعزام، به وداع آخر معروف بود؛ وداعی که میدانستند شاید تکرارشدنی نباشد. حرم مطهر آخرین مقصد و پناه، بعد از ثبتنام و انجام کارهای اداری رزمندهها بود و در گوشهگوشه آن، رزمندهها در آغوش همراهانشان با اشک بدرقه میشدند. پس از وداع، رزمندهها دوباره جمع میشدند و از فلکه بیتالمقدس یا راهآهن بهسوی غرب و جنوب کشور میرفتند.
اردیبهشت سال ۶۱ خبر یکی از اعزامها را چنین در روزنامه خراسان میخوانیم: «رزمندگان پس از اجتماع در صحن امام و زیارت مرقد هشتمین پیشوای شیعیان، تا میدان راهآهن راهپیمایی کردند. در طول راه چندین شتر در پیش پای رزمندگان عازم جبهه، قربانی شد».
در همان سالها، اطلاعیههای سپاه برای فراخوانی مردم بهمنظور بدرقه رزمندگان چنین است: «گروه کثیری از جانبرکفان بسیج و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سراسر خراسان، امروز یکشنبه ۷/۴/ ۶۱ بعد از زیارت مرقد مطهر ثامنالائمه (ع) و نیایش، در ساعت یک بعدازظهر به طرف میدان راهآهن حرکت خواهند کرد و در ساعت ۳ بعدازظهر، عازم جبهههای نبرد حق علیه باطل خواهند شد. بدرقه گرم شما، موجب دلگرمی و تقویت هرچه بیشتر رزمندگان اسلام خواهد بود».
وقتی هم که تعداد رزمندهها بیشتر بود، آنها به ورزشگاه تختی میرفتند و از آنجا پیاده بهسوی حرم راه میافتادند تا با هشتمین امامشان وداع کنند. وداع با امام معصومی که در همه سالهای عمر، همراه یک مشهدی است، در روزهای اعزام نیز ترک نمیشد.
زیارت رزمندگان دیگر شهرها
اوضاع سخت جنگ برای مدافعان این مرزوبوم، دیگر رزمندهها را هم بهسوی مشهد میکشاند تا آنها نیز نفسی تازه کنند و به میدان نبرد بازگردند. همچنین زیارت رزمندههای غیرمشهدی در طول جنگ، یک اتفاق عادی بود. بسیاری از آنها پس از عملیات و در مدت مرخصی، راهی مشهد میشدند و خودشان را به آغوش امامرضا (ع) میرساندند. گاهی هم این برنامه را بهصورت هدفمند، سازمانهایی که جنگ را راهبری میکردند، اجرا میکردند تا روحیه جنگاورانشان را حفظ کنند.
بررسی تکرار این خبر در یک مقطع زمانی کوتاه، نشان میدهد که این سبکوسیاق تبدیل به رویه شده بود و رزمندههای بسیاری در مدت جنگ برای حفظ روحیه به مشهد میآمدند. در ۱۶فروردین سال ۶۱ جراید نوشتند: «جمعی از جانبرکفان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دزفول که طی عملیات شگفتیآفرین فتح، همراه با دیگر رزمندگان اسلام، ضربات سهمگین خردکنندهای به متجاوزین بعثی وارد آوردند، برای زیارت مرقد مطهر حضرت رضا (ع) به مشهد وارد شدند و شب گذشته با آیتا... شیرازی، امامجمعه مشهد، دیدار و گفتگو کردند».
در یکی دیگر از این دیدارها، در ابتدای اردیبهشت سال ۶۱، سرهنگ معینپور، فرمانده نیروی هوایی ارتش، به اتفاق جمعی از خلبانان برای زیارت مرقد مطهر حضرت به مشهد آمدند. ۲۱ اردیبهشت سال ۶۱ نیز این خبر در روزنامهها منتشر شد: «گروه کثیری از رزمندگان دلاور اسلام در عملیات غرورآفرین بیتالمقدس با رشادتهای خود حماسه آفریدند و قسمت اعظمی از خاک میهن اسلامیمان را که در تصرف دشمن بعثی بود، آزاد ساختند. بهمنظور زیارت مرقد پاک حضرت رضا (ع)، ظهر دیروز با قطار راهآهن وارد مشهد شدند و مورد استقبال هزاران تن از مردم قرار گرفتند».
برگزاری مراسم دعا و نیایش
یکی دیگر از برنامههایی که در سالهای دفاع مقدس از همان ابتدا میان مردم جریان یافت، برپایی مراسم دعا و بزرگداشت در حرم امامرضا (ع) بود. مراسم فرهنگیان مشهد برای یادبود شهیدان آموزشوپرورش آبادان، از نخستین یادبودهایی است که ۱۰ مهر ۱۳۵۹ در مسجد گوهرشاد برگزار شد. ۱۱ مهر همین سال نیز مردم در حرم اجتماع کردند تا برای پیروزی رزمندگان اسلام دعا کنند. جراید در این روز نوشتند: «شرکتکنندگان در مراسم، آیین دعا و نیایش بهجای آوردند و آمادگی خود را برای پیوستن به رزمندگان در جبهههای جنگ، اعلام کردند».
بررسی روزنامهها نشان میدهد این مناسک در طول دفاع مقدس ادامه داشته است و بهخصوص پس از عملیات، رسم بر این بوده که برای شهدای آن عملیات مراسم برگزار کنند؛ بهطور مثال در ۱۹فروردین سال ۶۱ روزنامهها نوشتند: «در رابطه با شهادت گلگونکفنان عملیات فتحالمبین و همچنین پنج تن از روحانیون شهید به نامهای حججاسلام سیدعباس موسویقوچانی، حسین ناصری، مهدی حائری، غلامحسن گذری و منصور جندقی، اطلاعیهای صادر شد. بزرگداشت روح آن عزیزان، امروز در صحن امامخمینی برگزار میشود».
گاهی این مراسم، صنفی بود و یک پیشه یا گروه خاص، آن را برگزار میکردند. مراسم بزرگداشت دانشآموزان یا فرهنگیان شهید، از این دست بود که در صحن امام برگزار میشد، ولی همه مردم در آن شرکت میکردند.
زیارت جانبازان
البته این فقط رزمندههای پیش و پس از اعزام نبودند که جان را در هوای حرم، صفا میبخشیدند یا شهدایی که روی دست مردم طواف آخر میکردند، بلکه این میان گروهی بودند که شاید بیش از دیگر گروهها، نیاز به این زیارت داشتند؛ جانبازانی که هم درد جنگ را چشیده و هم از آن زخم خورده بودند، نیز به زیارت آورده میشدند؛ چه آنهایی که با جراحتهای جنگ در بیمارستانهای مشهد درمان میشدند و پس از بهبودی به زیارت میرفتند و چه آن دسته از جانبازانی که از دیگر شهرها قصد مشهد میکردند، در این بزم روحانی حاضر بودند.
در آن سالها این دست اخبار درمیان جراید زیاد دیده میشد: «روز گذشته گروهی از جانبازان جنگ تحمیلی که به دعوت سپاه پاسداران مشهد جهت زیارت مرقد مطهر حضرت رضا (ع) به مشهد آمدهاند، با حجتالاسلام عباس واعظطبسی، نماینده امام و تولیت آستان قدس رضوی، دیدار کردند. در پایان این مراسم، مقداری از غبار ضریح مطهر و نقل و نبات متبرکه به این سلحشوران اسلام اهدا گردید.».
پشتیبانی از جبهه ها
برای جمعآوری کمکهای مردمی به جبههها در خراسان تشکیلاتی به نام ستاد پشتیبانی از جنگ ایجاد شده بود. کمکهای مردمی که از سطح استان خراسان جمعآوری میشد؛ پس از بارگیری در کامیونهای پیشبینی شده، در قالب کاروانهایی در اطراف حرم به حرکت در میآمدند و این کمکها در معرض دید عموم قرار میگرفت.
معنویت زیارت امام رضا (ع) به تنهایی در مردم این انگیزه را ایجاد میکرد که برای کمک به جبههها پیشقدم شوند؛ بر همین اساس ستاد پشتیبانی جنگ در تمامی مراکز مهم شهر مشهد، از جمله حرم مطهر رضوی، صندوقهایی را برای جمعآوری کمکهای نقدی مستقر کرده بود.
این صندوقها در خیابانهای منتهی به حرم از جمله پنجراه پایین خیابان، فلکه برق، خیابان طبرسی و میدان شهدا برپا بود. علاوه بر این، در برخی از روزهای مهم سال هم جلوی دربهای ورودی حرم صندوقهای ستاد پشتیبانی جنگ کمکهای مردمی را تحویل میگرفتند. مجموع این اقدامات باعث شده بود که در خراسان پول و امکانات بیشتری جمعآوری شود به همین جهت استان خراسان، هم یگانهای خود را و هم یگانهای دیگر استانها را پشتیبانی میکرد
اولین عملیات کلاسیک جنگ با نام ثامن الحجج(ع)
در جنگ تحمیلی اولین عملیات کلاسیک دفاع مقدس پس از سقوط جریان فتنه بنیصدر و آغاز دور بیرون راندن دشمن بعثی از خاک پاک میهن اسلامی با نام مبارک ثامنالحجج علیهالسلام آغاز شد و در این عملیات بود که اقتدار ارتش بعث درهم شکست و زمینه بازپسگیری خرمشهر از طریق آبادان فراهم شد و شهر مهم و استراتژیک آبادان از خطر سقوط نجات یافت و شرایط برای عملیاتهای مهم طریق القدس، فتحالمبین و بیتالمقدس هموار شد.
تشییع نخستین شهید جنگ در حرم امام رضا(ع)
طواف آخر بر گرد ضریح، از آن سنتهای قدیمی دربین مشهدیهاست که در زمان دفاع مقدس رنگ دیگری پیدا کرد. از نخستین شهیدی که به مشهد آوردند تا آخرین نفری که در دفاع از وطن ترک دنیا گفت، روی دوش مردم به حرم مطهر امامهشتم (ع) رفتند.
شهید سیدجلال توکلی، عضو نیروی هوایی ارتش، ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ در بوشهر به شهادت رسید. او ۶ مهر روی دست مردم بهسوی حرم رفت تا روزنامهها در آن روزگار بنویسند: «این همافر که در بوشهر به درجه شهادت نائل آمده بود، درمیان تأثر عمیق هزاران تن از مردم مبارز و شهیدپرور مشهد، از بیمارستان لشکر ۷۷ تا صحن امامخمینی تشییع شد و پس از انجام مراسم مذهبی، در صحن عتیق به خاک سپرده شد».
۹مهر ۱۳۵۹ مردم مشهد در تشییع خلبان «خوشنیت» حضور داشتند و ۱۱ مهر خلبان «عزیزا... جعفری» را با فریاد «شهیدان زندهاند ا... اکبر/ به خون غلتیدهاند ا... اکبر» در صحن عتیق به خاک سپردند.
شهیدان اختریان و سلیمانی نیز در ۱۳ مهر از بیمارستان لشکر تا صحن امام، تشییع و پس از اجرای مراسم مذهبی در صحن عتیق به خاک سپرده شدند. از همین اولین شهید در ابتداییترین روزهای دفاعِ مردم از میهنشان، تشییع شهدا با کار و زندگی آنها گره خورد. همه مردم شهر، خانواده شهید میشدند و به بدرقهاش میآمدند. نخستین تشییعها از بیمارستان لشکر آغاز میشد و بعدها تشییعها از مسجد بناها بهسوی حرم برگزار میشد.
زمانی هم که تعداد شهدا بیشتر بود، ساختمان سپاه در خیابان نخریسی، محل تجمع مردم بود. روال تمام تشییعها به یک شکل بود. هیچ دعوتنامهای در کار نبود؛ مردم خودجوش برای بدرقه شهدا میآمدند و آنها را تا صحن امام میبردند و در حرم مطهر، بهشترضا یا خواجهربیع به خاک میسپردند. سال ۶۱ با تشییع ۵۶ شهید در فروردین و ۳۱ شهید در اردیبهشت، از نخستین وداعهایی بود که با این سبک در مشهد رقم میخورد.
فرستادگان رضا(ع)
اگر به تاریخ دوران دفاع مقدس و اعزام رزمندگان مشهدی و خراسانی به مناطق جنگی نگاهی بیندازیم، به عبارتهای پرمعنایی از جمله «فرستادگان رضا(ع)» و... برمیخوریم. در بیان خاطرات خانواده شهدا و بررسی برخی از دستنوشتههای به جا مانده از شهیدان با این موضوع مواجه میشویم که بسیاری از رزمندگان دوران هشت سال دفاع مقدس و شهدای مدافع حرم، برات شهادت را از توسل به امام هشتم(ع) گرفتند. آنانی که با توسل به امام مهربانیها، خاضعانه طلب شهادت کردند تا از جوار رضای آل محمد(ع) به رضای الهی برسند و «...عند ربهم یرزقون...» شوند.
فرستادگان رضا(ع) در تاریخ سلحشوریهای این ملت کم نیستند و دوران دفاع مقدس و عرصه دفاع از حرم و حریم اهل بیت(ع) نمونههایی از این دلاوریهاست. وجود بیش از ۸۰۰ شهید مدفون در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) از عرصههای مختلف خدمت به انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران مانند شهدای دوران انقلاب اسلامی، شهدای دفاع مقدس، شهدای ترور، شهدای مدافع سلامت، شهدای مدافع حرم، شهدای امنیت، شهدای منا و... نمونههای دیگری از این دلاوریهاست. یاد و خاطره فرستادگان رضا(ع) را ارج مینهیم.
روحشان شاد و یادشان جاودانه باد.
گزارش: علی رنگآمیز طوسی
نظر شما