به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان؛ امروز ۸ ربیع الثانی و سالروز ولادت خجسته امام حسن عسکری علیه السلام است. آن حضرت در مدینه و در ماه ربیعالثانی متولد شده اند اما در تعیین روز آن اختلاف است. برخی ولادت آن حضرت را چهارم، برخی هشتم و بعضی دهم ربیع الثانی ذکر کرده اند. اما قول مشهور این است که حضرت ۸ ربیعالثانی سال ۲۳۲ هجری قمری در مدینه متولد شده اند. ۲۲ یا ۲۳ سال داشتند که پس از شهادت پدر بزرگوارشان امام هادی علیه السلام امامت را برعهده گرفتند و سال ۲۶۰ هجری قمری در ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند.
نوشته اند امام عسکری علیه السلام با آنکه جوان بود اما مشایخ قریش و رجال و علمای زمان را تحت تأثیر خود قرار میداد. دوست و دشمن به برتری ایشان در علم، حلم، جود، زهد، تقوی و سایر مکارم اخلاق اذعان داشتند. از آن جا که هم پدر بزرگوارش امام هادی علیه السلام و هم شخص ایشان در محله عسکر (قرارگاه نظامیان و سپاهیان) در شهر سامرا زندگی میکردند به عسکری (امامین عسکریین) لقب یافتند.
روایات و احادیث متعددی از آن حضرت نقل شده که شاید درباره هر یک از آنها به شکل جداگانه بتوان کتاب ها نوشت و ساعت ها سخن گفت. از جمله این حدیث که می فرمایند: «قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً، مُؤْمِنُهُمْ وَ مُخالِفُهُمْ، أمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَیَبْسِطُ لَهُمْ وَجْهَهُ، وَ أمَّا الْمُخالِفُونَ فَیُکَلِّمُهُمْ بِالْمُداراهِ لاِجْتِذابِهِمْ إلَی الاْیِمانِ؛ با همه مردم چه مؤمن و چه مخالف، به زبان خوش سخن بگویید. مؤمن به هم مذهبان روی خوش نشان میدهد و با مخالفان با مدارا سخن میگوید تا به ایمان جذب شوند، و حتی اگر هم نشدند، با این رفتار از بدیهای آنان در حق خود و برادران مؤمنش پیشگیری کرده است.»
این روایت در نگاه اول بسیار ساده و روان به نظر می رسد، اما بسیار جای تامل دارد. به عنوان مثال با کمی تامل در آن ممکن سوالات متعددی مطرح شود از قبیل این که منظور و مقصود از خوش برخورد بودن با مخالفان چیست؟ آیا این خوش برخورد بودن در رابطه با همه مخالفان صدق میکند؟ آیا این موضوع با تبرّی (ابراز بیزاری از دشمنان) منافات ندارد؟ یا سوالات بسیار دیگر. بنابراین همین یک روایت می تواند خود به تنهایی محمل و محور گفت وگویی با کارشناسان و صاحب نظران باشد.
در همین رابطه در خبرگزاری شبستان با «حجت الاسلام مهدی اصلانی»، معاون شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور گفت وگویی داشته ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید؛
حجت الاسلام «مهدی اصلانی» در گفتگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان پیرامون سوالات مطرح شده درباره روایتی از امام عسکری علیه السلام اظهارداشت: پاسخ این سؤالها مبتنی بر اصل «سعه صدر حلیمانه» است. «سعه صدر حلیمانه»، زمینه رفع عمل و عکس العملهای هیجانی، تنشزا و انسداد کنندهی مسیرهای ارتباطی هدایتگرانه است. این فرمایش حکیمانه امام عسکری که «قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً، مُؤْمِنُهُمْ وَ مُخالِفُهُمْ»، شاهکلید و میوه بسیار مبارک «سعه صدر حلیمانه» است.
وی تصریح کرد: حلم و سعه صدر از والاترین فضایل الهی در انسان است که شاید انسان به زینتی زیباتر از آن آراسته نشده باشد. به قدری که پیامبرخدا صلی الله علیه وآله با همین شگرد مبارک «قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً، مُؤْمِنُهُمْ وَ مُخالِفُهُمْ» عالم را فتح کرد، با شمشیر و جهاد نکرد. اساسا فتح الفتوح فرهنگ اسلام ناب و شخص نازنین پیامبر(ص)، فتح خاک و امپراتوری ژئوپلتیکی نیست، بلکه فتح قلبها و دلها با نور ایمان و «لاِجْتِذابِهِمْ إلَی الاْیِمانِ» است.
مدارای فعال و خردمندانه، نه مماشات منفعلانه یا دوستی بدون مرز
معاون شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور با بیان اینکه اصل «تبرّی»، با «سعه صدر حلیمانه» منافاتی ندارد، بلکه در امتداد و در جهت آن است، خاطرنشان کرد: دلیل این عدم منافات این است که اولا حقیقت تبرّی، به بیان زیارت امین الله «مُفَارِقَةً لِأَخْلاَقِ أَعْدَائِکَ» یعنی دوری از اخلاق دشمنان خدا است. تبرّی یعنی داشتن سعه صدر حلیمانه، چرا که حلم، از جنود عقل است و ضد آن یعنی «سَفَه» از جنود جهل و بارزترین اخلاق اعداء الله (دشمنان خدا» است. ثانیاً به بیان امام خمینی(ره) در کتاب جنود عقل و جهل: «حلم از شعب اعتدال قوّه غضب است». وقتی قوه غضب، در اعتدال باشد، انسان مزین به فضایل این قوه مانند حلم و شجاعت میشود؛ و تبرّی در جای خودش و به موقع درست و صحیح از انسان صادر میشود.
وی معنا و مفهوم «تبرّی» را مبارزه با دشمنان معاند، محارب، گمراهکننده و اغواگر برشمرد و افزود: بسیاری از مخالفان، اساسا در جرگهی چنین دشمنانی نیستند که در مدار و معرض تبرّی قرار بگیرند؛ بلکه بسیاری از آنها، با نسخه شفابخش و صفاآفرین «قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً، مُؤْمِنُهُمْ وَ مُخالِفُهُمْ» به ساحل نجات و هدایت و آرامش «اِجْتِذابِهِمْ إلَی الاْیِمانِ» میرسند.
اصلانی خاطرنشان کرد: با این مقدمه، به خوبی میتوان به این سؤالات پاسخ منطقی و اقناعی داد. این که منظور و مقصود از خوش برخورد بودن با مخالفان چیست؟ منظور از خوشبرخوردی و خوشگفتاری با مخالفان، مدارای فعال و خردمندانه است، نه مماشات منفعلانه یا دوستی بدون مرز. و این رفتار دارای ابعاد مختلفی است: نخست؛ ابزار هدایت؛ همانطور که در حدیث تصریح شده، هدف نهایی "لاِجْتِذابِهِمْ إلَی الاْیِمانِ" (جذب آنان به سوی ایمان) است. این برخورد، یک راهبرد تبلیغی مؤثر است تا دلها را برای پذیرش حق آماده کند.
فتح قلبها با اخلاق انجام میشود
وی «شکستن دیوارهای کینه» را بعد دیگر این رفتار دانست و گفت: با رفتار نیکو، هیجان و عصبانیت را از طرف مقابل گرفته و فضایی عقلانی ایجاد میکنیم تا پیام اسلام بدون حاشیه منتقل شود. و بعد سوم این رفتار «تجلی اخلاق الهی» است. این رفتار، دشمن را با اخلاق اسلامی آشنا میکند و خود، قویترین دلیل بر حقانیت این دین است. همانگونه که گفتیم، فتح قلبها با اخلاق انجام میشود.
معاون شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور تصریح کرد: «تمایز بین شخص و عقیده» از دیگر ابعادی است که می توان به آن اشاره کرد. ما با فرد به عنوان یک انسان برای هدایت، با احترام برخورد میکنیم، اما این به معنای تأیید عقیده باطل او نیست.
اصلانی در ادامه و دررابطه با این سوال که آیا این نوع رفتار در رابطه با همه مخالفان صدق میکند؟ گفت: خیر، این دستور یک قاعده کلی و عمومی است، اما مطلق و بدون قید و شرط نیست. مخالفان طیفهای مختلفی دارند و برخورد با آنان یکسان نیست. بخشی از مخالفان، غیرمعاند و جاهل هستند. یعنی کسانی که از روی نادانی یا تحت تأثیر محیط، مخالفت میکنند. این دستور بهطور کامل شامل حال آنان میشود. هدف اصلی، جذب این گروه است. اما عده ای دشمنان معاند و محارب هستند یعنی کسانی که با آگاهی کامل و با قصد ضربه زدن به اسلام و مسلمین، به جنگ و توطئه برمیخیزند. رفتار با این گروه، تابع قوانین دیگری از اسلام است؛ از جمله جهاد، دفاع، تقیه و یا ابراز برائت و تنفر (تبری). در این موارد، حفظ کیان اسلام و جامعه مؤمنین اولویت دارد.
وی خاطرنشان کرد: اگر مواجهه در سطح حکومت و نظام اسلامی باشد، رفتار با دشمنان خارجی یا داخلی، تابع مصلحت نظام اسلامی است که توسط ولی امر و حاکم شرع تعیین میشود و ممکن است در مواردی، قاطعیت و شدت عمل را اقتضا کند. بنابراین، این روایت یک فرهنگ عمومی ارتباطی را تبیین میکند، اما در مواجهه با دشمنی که قصد نابودی اساس ایمان را دارد، قواعد دیگری از شریعت اجرا میشود.
این یک راهبرد کلان تبلیغی و تربیتی است
حجت الاسلام اصلانی در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر منافات نداشتن این عمل با تبرّی و بیزاری از دشمنان گفت: این دو اصل، مکمل یکدیگر و هر کدام در جایگاه خود صحیح هستند. تبرّی در باطن و عقیده است. یعنی یک موضع قلبی و اعتقادی است. به عبارت دیگر ما در درون خود، از دشمنان خدا، کینه داریم و آنان را دوست نمیداریم و عقاید باطلشان را رد میکنیم. این یک اصل تغییرناپذیر است. مدارا در رفتار و گفتار بیرونی است. این یک روش عملی و ابزار ارتباطی برای رسیدن به هدف بزرگتر (هدایت) است. ما برای اینکه بتوانیم پیام خود را به طرف مقابل برسانیم، با او با ادب و احترام برخورد میکنیم.
معاون شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور تصریح کرد: بنابراین ما در"عقیده" از دشمن بیزاریم (تبرّی)، اما در "رفتار" تا زمانی که خطری متوجه اسلام نباشد، با او با حلم و خوشخُلقی برخورد میکنیم تا شاید هدایت شود. این همان "سعه صدر حلیمانه" است که اجازه نمیدهد خشم و تنفر عقیدتی، به صورت رفتارهای هیجانی و غیرمؤثر در مواجهه فردی بروز کند و نتیجه معکوس بدهد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: این فرمایش نورانی امام عسکری علیه السلام یک راهبرد کلان تبلیغی و تربیتی است که بر پایه حلم و حکمت استوار است. این رفتار، زمینهساز جذب بسیاری از مخالفان به اسلام است. اما هنگامی که پای توطئه و جنگ با اسلام به میان میآید، اصل تبرّی و دفاع، نقش خود را ایفا میکند و این دو، در یک منظومه واحد و برای حفظ و گسترش اسلام، هماهنگ و مکمل یکدیگرند.
نظر شما