به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از ایلام، ۲۱ اوت ۱۹۶۹، هنگامی که فردی مسیحیصهیونیست به نام «دنیس مایکل روحان» بخشهایی از مسجدالاقصی را به آتش کشید، تصاویری تکاندهنده به جهان مخابره شد. گنبد چوبی مسجد سوخت، منبر تاریخی «صلاحالدین ایوبی» نابود شد و بار دیگر این پرسش سرنوشتساز مطرح شد: آیا مسجدالاقصی تنها یک عبادتگاه است یا جبههای برای نبردی تاریخی؟
از محراب تا میدان
گزارشهای مطبوعاتی آن زمان نشان داد که حادثه آتشسوزی، در نگاه مسلمانان تنها اقدامی جنایی نبود؛ بلکه تعرضی سازمانیافته به هویت دینی و سیاسی آنان تلقی شد. بهدنبال آن، دهها تظاهرات در قاهره، دمشق، بغداد و جاکارتا شکل گرفت. سازمان کنفرانس اسلامی (که بعدها سازمان همکاری اسلامی شد) درست پس از همین حادثه پایهگذاری شد.
دهههای خون و خیزش
در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، مسجدالاقصی بارها صحنه درگیری مستقیم شد. شروع انتفاضه اول (۱۹۸۷) و انتفاضه دوم یا «انتفاضه الاقصی» (۲۰۰۰) با تعرضهای اسرائیلی به این مکان مقدس پیوند خورد. تصاویر نوجوانانی که از محوطه مسجد سنگ پرتاب میکردند، در حافظه رسانهها و افکار عمومی جهان ثبت شد.
طوفان الاقصی؛ بازگشت نام به میدان
۷ اکتبر ۲۰۲۳، گروههای فلسطینی عملیات گستردهای را علیه اسرائیل آغاز کردند که «طوفان الاقصی» نام گرفت. انتخاب این نام تصادفی نبود؛ رهبران مقاومت میخواستند نشان دهند که پس از نیم قرن، الاقصی همچنان محور اصلی نبرد است. برای بسیاری از تحلیلگران، این اقدام نشانهای بود از آنکه مسجد صرفاً مکان عبادت نیست، بلکه پرچمی است که میتواند نسلهای مختلف را زیر یک شعار گرد آورد.
محمد زین العابدینی استاد علوم سیاسی، میگوید:
«مسجدالاقصی نهتنها یک مکان مذهبی است، بلکه چارچوبی برای بسیج سیاسی و اجتماعی است. از ۱۹۶۹ تا امروز، هر بار این مسجد هدف قرار گرفت، شاهد همگرایی بیسابقهای در جهان اسلام بودیم. حتی کشورهایی که در مسائل سیاسی اختلاف دارند، در موضوع الاقصی همصدا میشوند. همین ویژگی، الاقصی را به یک سرمایه استراتژیک برای مقاومت فلسطینی تبدیل کرده است.»
جعفر حسنی پژوهشگر روابط خاورمیانه، در گفتوگو با شبستان در ایلام میگوید: «آنچه مسجدالاقصی را ویژه میکند، صرفاً بُعد دینی آن نیست، بلکه نمادین بودنش در روایت مقاومت است. عملیات اخیر با عنوان "طوفان الاقصی" نشان داد که این مکان همچنان قادر است انرژی سیاسی عظیمی تولید کند. برای فلسطینیها، الاقصی نوعی حافظه تاریخی است؛ از دوران صلاحالدین تا امروز، همواره نماد بازپسگیری و ایستادگی بوده است.»
روایت مقاومت در طول نسلها
گزارشهای میدانی نشان میدهد که برای جوانان فلسطینی در غزه، کرانه باختری و حتی در اردوگاههای پناهندگان در لبنان و اردن، الاقصی چیزی بیش از یک مسجد است. شعار «الاقصی خط قرمز» در دیوارنوشتهها و شبکههای اجتماعی تکرار میشود.
نگاه به آینده
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که تا زمانی که وضعیت قدس و مسجدالاقصی حلوفصل نشود، هیچ توافق سیاسی پایداری در خاورمیانه به ثمر نخواهد رسید. مسجد همچنان کانونی است که تاریخ، دین و سیاست را در هم میآمیزد.
از شعلههای ۱۹۶۹ تا طوفان ۲۰۲۳، مسجدالاقصی همچنان سنگری برای مقاومت باقی مانده است. همانطور که یکی از فعالان فلسطینی در گفتوگویی کوتاه گفت: «الاقصی تنها یک مسجد نیست؛ روح ملت ماست. تا زمانی که ایستاده باشد، ما هم ایستادهایم.»
بیش از نیم قرن از نخستین جرقه آتش در مسجدالاقصی میگذرد، اما شعلههای آن حادثه هنوز در حافظه سیاسی و دینی جهان اسلام زنده است. از آن روز تا امروز، هیچ تحول بزرگی در فلسطین و قدس بدون حضور نام و نماد الاقصی شکل نگرفته است. این مسجد نشان داد که فراتر از معماری و تاریخ، قدرت برانگیختن ملتها و زنده نگهداشتن روح مقاومت را در خود دارد.
انتفاضهها، اعتراضات، و حتی عملیاتهای نظامی همه در سایه نام الاقصی معنا یافتهاند. برای فلسطینیها، این مسجد بخشی جداییناپذیر از هویت جمعی است و هر تعرض به آن به منزله تعرض به شرف و سرزمین تلقی میشود. همین پیوند عاطفی و تاریخی، مسجد را به خط قرمزی تبدیل کرده که از دل نسلها گذشته و امروز در شعارها و اقدامهای نسل جوان نیز به روشنی دیده میشود.
در عین حال، الاقصی فراتر از فلسطین هم عمل کرده است. کشورهای اسلامی و حتی ملتهایی که با اختلافات سیاسی و مذهبی روبهرو هستند، در مسأله الاقصی اغلب موضع مشترک مییابند. این وحدت نمادین، یکی از عوامل مهمی است که سبب شده مسجد به یک سرمایه ژئوپلیتیک در معادلات منطقهای تبدیل شود. هرگونه تعرض به آن، بحران دیپلماتیک و موج اعتراضی گسترده در سطح بینالمللی ایجاد میکند.
«طوفان الاقصی» در سال ۲۰۲۳ ثابت کرد که این مکان مقدس همچنان توانایی الهامبخشی و تولید انرژی سیاسی را دارد. نام عملیات نشان داد که برای فلسطینیها و حامیانشان، الاقصی هنوز نقطه عزیمت برای مقاومت است. این پیوند تاریخی بین آتش ۱۹۶۹ و طوفان ۲۰۲۳ گواهی است بر اینکه مسجدالاقصی فقط در گذشته معنا نداشته، بلکه در آینده تحولات خاورمیانه نیز نقشی تعیینکننده خواهد داشت.
بنابراین، مسجدالاقصی را میتوان «سنگر مقاومت همیشه تاریخ» دانست؛ سنگری که همزمان جنبه معنوی و سیاسی دارد. از نگاه بسیاری، تا زمانی که این مسجد در مرکز مناقشه باقی بماند، هیچ راهحل سیاسی جامع و پایداری برای بحران فلسطین امکانپذیر نخواهد بود. در این میان، برای میلیونها نفر، الاقصی نه فقط یک مکان عبادی بلکه تجسم امید، هویت و ایستادگی است؛ روحی که با هر نسل تازه زنده میشود و همچنان به مقاومت معنا میبخشد.
نظر شما