خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-تاریخ اسلام پر است از رخدادهایی که نه تنها سرنوشت جامعه مسلمانان را رقم زدهاند، بلکه الهامبخش رهبران و ملتها در مسیر حکمت، عدالت و مصلحتاندیشی بودهاند.
یکی از مهمترین و در عین حال پیچیدهترین مقاطع تاریخ اسلام، دوران پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) و دوره امامان معصوم (ع) است که با چالشهای فراوان سیاسی، نظامی و اجتماعی مواجه بودند. در این میان، شخصیت امام حسن مجتبی (ع)، دومین پیشوای شیعیان، به عنوان الگویی بیبدیل از تدبیر، صبر، حکمت و مصلحتاندیشی سیاسی و دینی شناخته میشود.
امام حسن (ع) در زمانی زمام امور مسلمین را به عهده گرفت که جامعه اسلامی تازه از بحرانهای داخلی پس از رفتن عثمان عبور کرده و وحدت خود را به شدت از دست داده بود.
شرایطی که نه تنها زمینه جنگ داخلی و تفرقه را فراهم کرده بود، بلکه تهدیدی جدی برای بقای اسلام و هویت اصیل جامعه مسلمانان به شمار میرفت. در چنین شرایطی، امام حسن (ع) با تیزبینی و هوشمندی توانست مسیر مبارزه و هدایت امت اسلامی را به گونهای مدیریت کند که ضمن جلوگیری از نابودی کامل، پایههای مبارزه فرهنگی، دینی و سیاسی آینده را مستحکم سازد.
صلح تاریخی امام حسن (ع) با معاویه و تصمیم به کنارهگیری از خلافت، همواره مورد بحث و تحلیل محققان و اندیشمندان اسلامی بوده است. این اقدام امام، برخلاف برداشتهای سطحی، نه نشانه ضعف و سازش، بلکه تجلی عالیترین نمونه حکمت، دوراندیشی و مبارزه هوشمندانه است.
امام حسن (ع) با تبدیل مبارزه مستقیم نظامی به مبارزه تشکیلاتی، دیپلماسی و فرهنگی، توانست هم دشمن را محدود و رسوا کند و هم نسلهای آینده را برای قیام علیه ظلم و فساد آماده سازد.
همچنین نقش امام حسن (ع) در جنگ جمل و حضور فعال او در کنار امام علی (ع) نشان میدهد که حفظ وحدت جامعه اسلامی، حتی بر منافع شخصی و قدرت، اولویت دارد. کنارهگیری از خلافت نیز به عنوان یک تصمیم استراتژیک، پیامدهایی بزرگ برای جامعه اسلامی داشت؛ از نجات خاندان پیامبر و مکتب تشیع گرفته تا بیداری افکار عمومی و فراهم آوردن زمینه قیام عاشورا.
*شروط صلح امام حسن (ع) با معاویه؛ جلوهای از تدبیر عمیق
حجتالاسلام ابراهیم اسماعیلی، امام جمعه خوسف، در گفتوگو با خبرنگار شبستان، به تشریح ابعاد مختلف زندگی و سیاستهای امام حسن مجتبی (ع) پرداخت و نقش ایشان در حفظ وحدت و بقای اسلام را بررسی کرد.
حجتالاسلام اسماعیلی با اشاره به صلح امام حسن (ع) با معاویه، تاکید کرد: شروط این قرارداد نشاندهنده حکمت و تدبیر عمیق امام بود. مهمترین شروط عبارت بودند از عمل به کتاب خدا، سنت پیامبر و سیره خلفای صالح، این شرط اصلی چهارچوب قانونی و شرعی ایجاد میکرد تا معاویه را محدود کرده و هرگونه انحراف او از مسیر اسلام، نقض صلحنامه محسوب شود.
وی با اشاره به شرط عدم حق تعیین جانشینی برای معاویه گفت: امام حسن(ع) به صراحت شرط کرد که معاویه پس از خود حق ندارد برای خلافت جانشین تعیین کند و امر خلافت باید پس از او به شورای مسلمانان واگذار شود. این شرط نقشه معاویه برای تأسیس سلطنت موروثی را خنثی و در تاریخ محکوم میکرد.
حجت الاسلام اسماعیلی ادامه داد: متن صلحنامه به گونهای تنظیم شد که بهصورت یک سند تاریخی همیشگی بر عدم مشروعیت خلافت معاویه تأکید کند.
متن صلحنامه به گونهای تنظیم شد که بهصورت یک سند تاریخی همیشگی بر عدم مشروعیت خلافت معاویه تأکید کند. امام حسن(ع) در این سند اعلام کرد که معاویه خلیفه مشروع نیست و او را به رسمیت نمیشناسد. این اقدام، راهی هوشمندانه برای رساندن پیام به نسلهای آینده بود.
*نقش امام حسن (ع) در جنگ جمل و اهمیت حفظ وحدت مسلمانان
وی با بیان اینکه امام حسن (ع) در کنار پدرش امام علی (ع) و به فرماندهی ایشان، در جنگ جمل حضور فعال داشت، اظهار داشت: نقش ایشان در این جنگ، دفاع از خلافت قانونی و مشروع امام علی (ع) در برابر شورشیانی بود که وحدت جامعه اسلامی را به خطر انداخته بودند.
امام جمعه خوسف افزود: اهمیت حفظ وحدت در رفتار امام حسن (ع) در کل دوران زندگی ایشان، از جمله در ماجرای جمل، کاملاً مشهود است. حتی زمانی که خود خلافت را بر عهده گرفت.
حجت الاسلام اسماعیلی در ادامه عنوان کرد: امام حسن علیه السلام با مشاهده خطر نابودی کامل اسلام و مسلمانان به دلیل ادامه جنگ داخلی با معاویه، برای حفظ اصل جامعه مسلمین، از قدرت کنارهگیری کرد. امام حسن علیه السلام با مشاهده خطر نابودی کامل اسلام و مسلمانان به دلیل ادامه جنگ داخلی با معاویه، برای حفظ اصل جامعه مسلمین، از قدرت کنارهگیری کرد. این خود عالیترین نمونه اهمیت دادن به وحدت بر منافع شخصی و جناحی است.
*شرایط کنارهگیری از خلافت و پیامدهای آن برای جامعه اسلامی
حجتالاسلام اسماعیلی درباره تصمیم امام حسن (ع) برای کنارهگیری از خلافت توضیح داد: امام در شرایطی این تصمیم را گرفت که ادامه درگیری نظامی با معاویه به دلیل خیانت فرماندهان، ضعف روحیه جنگ در سپاه و تضعیف شدید نیروهایش، نه تنها شانسی برای پیروزی نداشت، بلکه باعث نابودی کامل پایگاههای شیعه و اسلام میشد.
وی در ادامه گفت: امام حسن علیه السلام بین دو گزینه جنگ (که به شکست قطعی و نابودی میانجامید) و صلح (که امکان ادامه مبارزه به شکل دیگر را فراهم میکرد) قرار گرفته بود.
امام جمعه خوسف با اشاره به پیامدهای صلح امام حسن(ع) برای جامعه اسلامی عنوان کرد: صلح امام حسن (ع) باعث شد خاندان پیامبر و مکتب تشیع از نابودی کامل نجات یافته و به صورت مخفی به مبارزه فرهنگی و عقیدتی خود ادامه دهند. صلح امام حسن (ع) باعث شد خاندان پیامبر و مکتب تشیع از نابودی کامل نجات یافته و به صورت مخفی به مبارزه فرهنگی و عقیدتی خود ادامه دهند.
وی ادامه داد: صلح امام باعث شد چهره واقعی و فاسد حکومت اموی که معاویه با نقاب دین پنهان کرده بود، به تدریج برای جامعه آشکار شود. این بیداری افکار عمومی، زمینه را برای قیام عاشورا فراهم کرد.
حجت الاسلام اسماعیلی در ادامه گفت: صلح امام حسن (ع) مسیر مبارزه را به گونهای تنظیم کرد که قیام امام حسین (ع) ادامه برنامه مبارزه امام حسن علیه حکومت اموی باشد و با آمادگی جامعه، ضربه قاطع بر حکومت اموی وارد شود.
*سیاست و رفتار امام حسن (ع)؛ الگوی حل منازعات سیاسی و مذهبی
امام جمعه خوسف با بیان اینکه وقتی امام حسن (ع) مجبور شد صلح و آتشبس نماید، نوع مبارزه را تغییر داد، افزود: چون امام دید یاور و ناصر کافی ندارد و در میدان رویارویی نمیتواند با معاویه مقابله کند، مبارزه را متوقف نکرد بلکه به مبارزه تشکیلاتی، حزبی و مخفی تغییر داد.
حجت الاسلام اسماعیلی در ادامه گفت: صلح امام حسن، آغاز مبارزه مخفی خاندان پیامبر با قدرت طاغوتی بنیامیه بهمنظور ضعیف و رسوا کردن طاغوت و نیرومند کردن جمعیت خود و آمادهسازی فرصت مناسب برای مقابله نهایی بود.
وی مهمترین آموزههای سیاست امام حسن (ع) را چنین برشمرد: اولویت مصلحت کلان بر منافع کوتاهمدت، امام نشان داد که رهبر حکیم زمانی که مقابله مستقیم به شکست و نابودی میانجامد، با کنارهگیری ظاهری، اصل مکتب (اسلام و تشیع) را حفظ میکند.
امام جمعه خوسف در ادامه گفت: امام ثابت کرد مبارزه فقط نظامی نیست و با استفاده از دیپلماسی و قرارداد، دشمن را محدود و رسوا کرد. تحمل دشوارترین انتقادات، فرصت داد تا جامعه حقیقت را درک کند و بستر اقدام نهایی با پشتوانه مردمی فراهم شود.
وی بیان کرد: امام حسن علیه السلام به جای نگاه احساسی و کوتاهمدت، به آینده دورتر میاندیشید تا رابطه نسلهای آینده با مکتب اسلام و قرآن حفظ شود.
حجتالاسلام اسماعیلی در پایان تاکید کرد: رفتار و سیاست امام حسن (ع) نمونه کامل حکمت، دوراندیشی و مبارزه هوشمندانه است که میتواند الگوی حل منازعات سیاسی و مذهبی در تاریخ اسلام باشد.
نظر شما