به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: بررسی اسناد موجود در سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نشان میدهد، نخستین سندی که در آن به روز اربعین اشاره شده مربوط به ۳۰۲سال پیش یعنی سال ۱۱۴۱قمری (دوره صفویه) است که در آن به تعطیلی حمام آغچه از موقوفات آستان قدس رضوی میپردازد. نکته قابل توجه این است که در دوره صفویه، افشاریه و پس از آن در دوره قاجاریه به علت قداست این روز و برخی روزها از جمله عاشورا، دهه آخر صفر، شب ۲۱ ماه مبارک رمضان و... تمامی مستغلات و دکاکین تعطیل بودند و مردم به سوگواری میپرداختند. همچنین از گذشته دور وقف و نذر برای مراسم عزاداری امام حسین(ع) در عاشورا، تاسوعا و اربعین مرسوم بوده، به طوری که بیشتر واقفان یکی از مصارف وقف خود را صرف تعزیه امام حسین(ع) در اربعین قرار میدادند.
*قدیمی ترین سند وقفی اربعین
۶۱ سند تاریخی مرتبط با اربعین حسینی در آرشیو این سازمان نگهداری میشود که قدیمیترین سند متعلق به سال ۱۱۴۱ قمری و دوره صفویه است. این اسناد مرتبط با موضوعاتی همچون هزینههای روشنایی، پرداخت انعام به روضهخوانان، اطعام افراد، هزینههای پذیرایی از عزاداران و موقوفات خاص برای برگزاری مراسم اربعین در حرم مطهر رضوی است.
از مهمترین این موقوفات، موقوفه وزیر نظام است که صرف روضهخوانی ایام اربعین و دهه آخر صفر برای پرداخت انعام روضهخوانان و تأمین هزینه قند و چای و اطعام افراد بوده است. موقوفه انیسالدوله نیز بیشتر به مصارف روشنایی و تأمین سوخت شب اربعین مربوط بوده است.
با توجه به اسناد موجود، این مراسم در دوره قاجاریه بیشتر در رواق توحیدخانه، ایوان طلای صحن عتیق (صحن انقلاب فعلی)، رواق دارالضیافه و دارالسیاده برگزار میشده است. روضهخوانی و ذکرگویی مصیبت امام حسین(ع) و وقایع کربلا از جمله برنامههای این مراسم بود و سپس به روضهخوانها از سوی آستان قدس رضوی انعام پرداخت میشده است. مطبخخانه سرکار فیض آثار هم وظیفه پذیرایی از سوگواران را بر عهده داشته که شامل قند، گلاب، قهوه، زغال و یخ در ایام تابستان میشده است.
در یکی از اسناد موقوفه که به دوره قاجار بازمی گردد؛ هزینههای تعزیهداری ایام اربعین از بابت رسومات، صرف تعزیهداری، نقد، جنس، برنج، روغن، نان، گوشت... ایام اربعین از قرار نوشته جناب نایبالتولیه از بابت موقوفه وزیر نظام عنوان شده است. در سند دیگری به هزینه خرید شمع برای شب اربعین اشاره شده است.
مطبخ خانه سرکار فیض آثار نیز وظیفه پذیرایی از سوگواران را بر عهده داشته که برای اجرای آن از اقلام قند، گلاب، قهوه، زغال و یخ در ایام تابستان، استفاده میشده است.
در این اسناد پرداخت هزینه هایی چون روشنایی، پرداخت انعام به روضه خوانان، اطعام افراد، هزینه های قند و چای و پذیرایی از عزداران، موقوفات خاص جهت مراسم اربعین، تعطیلی حمام آغچه، مکتب خانه ایتام اطفال سادات، مدرسه رضویه، تعطیلی کارگران شرکت سهامی نساجی و خسروی خراسان وجود دارد.
*تعطیلی اربعین از صفویه تا دوره معاصر
طبق اسناد موجود، روز اربعین از سال ۱۳۱۱ شمسی به عنوان روز تعطیل رسمی در تقویم کشور ثبت شده است. همچنین اسناد برجا مانده از دورههای صفویه، افشاریه و قاجاریه نشان میدهد، در برخی از ایام مناسبتی از جمله روز اربعین، تمامی مستغلات و دکاکین تعطیل و مردم به سوگواری میپرداختند.
در سال ۱۳۱۰ شمسی، اداره مالیه خراسان طی نامه ای به تولیت آستان قدس، نظامنامه تعطیلات رسمی وزارت مالیه را ارسال کرده و در آن تقاضا کرد علاوه بر ۱۹ مورد تعطیلات رسمی کشور، اگر تعطیلات دیگری مورد نظر آستان قدس می باشد، اعلام کند. دراین نامه روز ۲۰صفر بعنوان اربعین امام حسین (ع) نیز ذکرشده است. بر همین اساس، محمدولی اسدی، نیابت تولیت وقت، پیشنهاد کرده است که ۱۱ روز دیگر نیز بر این تعطیلات اضافه شود؛ از جمله ۱۵ رمضان ولادت امام حسن مجتبی (ع)، ۱۱ذی القعده ولادت امام رضا (ع) و۱۷ربیع الاول میلاد پیامبر اکرم (ص) هم آمده که مجموع تعطیلات در سال، ۳۰ روز می شود.
نظر شما